Μάξιμος Παφίλης, Επίσκοπος Μελιτηνής
Ομιλία στην ευαγγελική περικοπή Λουκά ις´ 19-31.
Τι είναι ο πυλώνας και τι το χάσμα; Μπορεί να είναι ο τόπος όπου ο ένας βλέπει, ενώ ο άλλος δεν διακρίνεται, ο ένας ζει μέσα στο φως της δικής του λαμπρότητας, και ο άλλος κείται μέσα στη σκιά που η λαμπρότητα δημιουργεί, σκιά ψυχρή και βαθιά. Ο πυλώνας του πλουσίου, εκείνο το πέτρινο όριο της οικίας, ήταν ήδη το ίδιο το χάσμα, ένα σχοινί σαν πλεγμένο από καυτή άμμο, που κανένα χέρι δεν μπορεί να πιαστεί. Το χάσμα είναι ένας τρόπος του βλέπειν, ή μάλλον, ένας τρόπος του να μην βλέπεις, που υπερβαίνει κατά πολύ το γεωγραφικό διάστημα. Αυτός ο πλούσιος, «ἄνθρωπός τις», σαν ένας ανώνυμος ρόλος σε τραγωδία, χωρίς να έχει δικό του όνομα σε αυτή τη ζωή, γνωστός μόνο από τα εξωτερικά, φορούσε την πορφύρα σαν να ήταν δέρμα, υγρό, βαρύ και πυκνό, που πνίγει το φως πριν φτάσει στον πτωχό, και το βύσσο, ένα λεπτό ύφασμα που έκρυβε κυρίως το βάθος της κενής του ψυχής, πέρα από το ίδιο το σώμα.
Η ζωή του ήταν καθημερινή ευφροσύνη, μια λαμπρότητα επιμελώς συντεθειμένη, δημόσια χαρά, πανηγύρι των αισθήσεων, ενώ εσωτερικά τίποτα, μια βαθιά σιγή κάτω από τον κτύπο των κυμβάλων. Ο πλούτος του ήταν ένα καρκίνωμα με βελούδινη υφή, προσκολλημένο στον αιώνα, αγκιστρωμένο στη σάρκα του χρόνου, που τρεφόταν από την ίδια του την αδιαφορία. Νόμιζε ότι εξουσιάζει τα χρήματα, αλλά τα χρήματα τον εξουσίαζαν, ένα πλοίο γεμάτο χρυσάφι που βυθιζόταν ήδη πριν από τον θάνατο, τραβώντας τον σε σκοτεινό βυθό από το ίδιο το βάρος της λαμπρότητας. Αυτή τη λάμψη που κρυφά όλοι επιζητούμε, λες και δεν θα βουλιάξει και το δικό μας καράβι αργά ή γρήγορα… Και ο Λάζαρος ήταν πεταμένος, απόρριμμα ζωής, σαν πέτρα, σαν άχρηστο σκεύος, ξεπερνώντας την ιδιότητα του ανθρώπου, γεμάτος πληγές, το σώμα του μια σιωπηλή διαμαρτυρία γραμμένη σε σάρκα που φθειρόταν. Ο ένας είχε τα πάντα και δεν ήταν κανείς, ο άλλος δεν είχε τίποτα εκτός από το όνομά του.
Το όνομά του ήταν Λάζαρος, που ερμηνεύεται «Θεός βοηθός». Μέσα στην απουσία κάθε ανθρώπινης βοήθειας, μόνο το όνομά του μαρτυρούσε την παρουσία του Θεού. Ο πλούσιος, μέσα στην αυτάρκειά του, στερούνταν ονόματος. Ο πτωχός όμως, μέσα στο μηδέν του, είχε το παν, είχε τη σχέση, είχε το όνομα. Και επιθυμούσε να χορτάσει με τα ψίχουλα, όπως η ψυχή του πλουσίου απέβαλλε κάθε σκέψη για τον έξω κόσμο, για τον άλλον. Και τα σκυλιά έρχονταν, οι μόνοι αγγελιοφόροι που έγλειφαν τις πληγές που ο πλούσιος έβλεπε ίσως ως μια αισθητική κηλίδα πάνω στο μάρμαρο της αυλής, ως οπτική ενόχληση. Νομίζω ότι τα νύχια των νεκρών ήδη ψηλαφούσαν την ψυχή αυτού του πλουσίου, κι ας αισθανόταν εκείνος μόνο την απαλή αφή του βύσσου.
Συνέβη λοιπόν να πεθάνουν. Ο θάνατος τα εξισώνει όλα, ή μάλλον, αποκαλύπτει τον καθένα ποιος είναι, απογυμνώνει τον άνθρωπο από τις προσωπίδες της πορφύρας και των ελκών. Τον πτωχό τον μετέφεραν οι άγγελοι στον κόλπο του Αβραάμ, έναν λιμένα αόρατο, όπου οι σκιές του πόνου σιωπηλά ξεβράζονται, όπου η ψυχή αναπαύεται στη μετοχή της αγάπης, την οποία αναζητούσε. Ο πλούσιος όμως πέθανε και ετάφη. Μόνο αυτό. Ετάφη. Η ταφή του ήταν μόνο τέλος, στερημένη από κάθε αρχή. Η πορφύρα του σάπισε, ο βύσσος καταβροχθίστηκε από τα σκουλήκια, τα χαρτονομίσματά του, σαν νεκρά φύλλα πάνω σε μάρμαρο, σαπίζουν μέσα στον τάφο.
Μέσα στον Άδη, εκεί, στον τόπο της γυμνής αλήθειας, ανακτά την όραση, ανακτά τη φωνή, ανακτά τη μνήμη, αλλά όλα αυτά μόνο για να πονά. Βλέπει τον Αβραάμ και τον Λάζαρο. Και αυτή η θέα είναι αβάστακτη, η θεωρία της αγάπης που αρνήθηκε. Η φλόγα που αισθανόταν δεν ήταν άλλο παρά η μνήμη της αβύσσου μεταμορφωμένη σε τέφρα, μια δεινή δίψα χωρίς υγρασία. «ὀδυνῶμαι ἐν τῇ φλογὶ ταύτῃ» (Λουκ. 16,24). Η φλόγα ήταν η ίδια του η ζωή, η περασμένη, που έκαιγε τώρα τη συνείδησή του χωρίς παρηγοριά. Και η γλώσσα του, που παλιά γευόταν τα λαμπρά δείπνα, τώρα ένα αποξηραμένο φύλλο χαρτιού, ζητούσε μια σταγόνα μελάνης για να γράψει το πόσο μετάνιωσε, μια σταγόνα νερό για να δροσίσει τη μνήμη.
Και φωνάζοντας είπε: «Πάτερ Ἀβραάμ, ἐλέησόν με καὶ πέμψον Λάζαρον...» (Λουκ. 16,24). Ακόμα και τώρα θεωρεί δούλο τον Λάζαρο, ακόμα και τώρα νομίζει ότι μπορεί να έχει υπηρέτες, ακόμα και τώρα μετρά τον εκεί κόσμο με τα μέτρα αυτού του κόσμου, όπου άλλοι εξουσιάζουν και άλλοι διακονούν. Όμως η ικεσία είναι ανώφελη… Η απόκριση του Πατριάρχη κόβει κάθε ελπίδα: «Τέκνον, μνήσθητι ὅτι ἀπέλαβες σὺ τὰ ἀγαθά σου...» (Λουκ. 16,25). Η μνήμη γίνεται κόλαση. Απέλαβες τα αγαθά σου, αυτά που εσύ θεωρούσες αγαθά, και ο Λάζαρος ομοίως τα κακά. Τώρα όμως οι ρόλοι έχουν αντιστραφεί. Ο καιρός του ελέους πέρασε. Όπως γράφει ο σοφός Λεόντιος ο Βυζάντιος, αναλύοντας αυτή την απόνοια, «οὐ γὰρ εἴ ἄξιος τοῦτον καλέσαι πατέρα, ἀλλὰ κατὰ τὸν ἀνελεήμονά σου τρόπον υἱὸς εἶ σκότους καὶ γεέννης».[1] Ο Λεόντιος βλέπει οξυδερκώς ότι και ο ίδιος ο Αβραάμ ήταν πλούσιος, αλλά ο πλούτος του, που δεν τον έβλαψε, έγινε όργανο αγάπης, καθώς μελετούσε τη φιλοξενία, έχοντας στήσει τη σκηνή του πλάι στον δρόμο, ώστε κανείς να μην του ξεφύγει, σε αντίθεση με τον πλούτο του ανώνυμου πλουσίου που ήταν τείχος αποκλεισμού.
Ο πλούσιος, αν και βρισκόταν στη φλόγα, ακόμα αρνείται την πραγματικότητα του χάσματος, ή μάλλον, αρνείται την αιτία του. Ζητά τώρα ένα θαύμα, ένα τρανό σημείο για τους αδελφούς του, ξεπερνώντας το αίτημα ελέους για τον εαυτό του. «Πέμψον αὐτὸν εἰς τὸν οἶκον τοῦ πατρός μου...» (Λουκ. 16,27-28) «ἐάν τις ἀπὸ νεκρῶν πορευθῇ πρὸς αὐτούς, μετανοήσουσιν.» (Λουκ. 16,30). Ακόμα τον κυριεύει η πλάνη του ορατού. Ζητά λογική απόδειξη, ένα θαύμα που ταράζει τις αισθήσεις, ώστε η πίστη να στηρίζεται στην τετράγωνη λογική, αγνοώντας ότι αυτή η πίστη είναι κίνδυνος και απεξάρτηση από τις εγκόσμιες βεβαιότητες, ένα άλμα στο κενό της θείας υπόσχεσης.[2] Ο πλούσιος θέλει ο άνθρωπος να πειστεί μέσω της λογικής των τρανταχτών αποδείξεων, μέσω του φόβου που φέρνει το φάντασμα του νεκρού.
Αλλά ο Αβραάμ απαντά σταθερά, αποκαλύπτοντας τον μόνο δρόμο της μετάνοιας. «Ἔχουσι Μωϋσέα καὶ τοὺς προφήτας· ἀκουσάτωσαν αὐτῶν.» (Λουκ. 16,29). Οι λόγοι των αγίων ανδρών, η Γραφή, είναι ικανός κανόνας για να σωθούν οι πιστοί, χωρίς να χρειάζεται καμία προσθήκη από τον Άδη.[3] Η αλήθεια ψιθυρίζεται στους λόγους των προφητών, στην καθημερινή ακοή του θείου λόγου, ξεπερνώντας την ανάγκη για φαντάσματα ή τέρατα. Φαίνεται ότι η πώρωση της ψυχής είναι τελικά μια εκούσια άρνηση στο κάλεσμα του Θεού, υπερβαίνοντας την απλή αμάθεια. Το γέλιο του πλουσίου, όταν ήταν ακόμα στον κόσμο, ήταν μια τσιμπίδα, τρυφερή ίσως, που τραβούσε σιωπηλά την ψυχή του στο σκοτάδι. Κι έτσι, η καθημερινότητα, γλυκιά και ανέμελη, οδηγεί σε δρόμο αδιέξοδο.
Το χάσμα στηρίχθηκε εδώ, κοντά στον πυλώνα. Ας μην πλανώμαστε. Στηρίχθηκε στη σιωπή του πλουσίου και στην οδύνη του πτωχού, στην πορφύρα που δεν μπορούσε να καλύψει την πληγή, και στα σκυλιά που ήταν τα μόνα που θεράπευαν αυτό που ο άνθρωπος αγνόησε.
[1] Λεόντιος Βυζάντιος, Τὰ Εὑρισκόμενα Πάντα, ἐν Patrologiae Cursus Completus: Series Graeca, ἐπιμ. Jacques-Paul Migne, τ. 86b (Paris: J.-P. Migne, 1860), 448.
[2] Ἰωάννης Καραβιδόπουλος, Κυριακοδρόμιο καὶ Ἑορτοδρόμιο: Γραπτὰ κηρύγματα βιβλικῶν θεολόγων στὰ εὐαγγελικὰ ἀναγνώσματα, Νέα Ἔκδοση (Ἀθήνα: Ἄρτος Ζωῆς, 2022), 71.
[3] John Bunyan, The Entire Works of John Bunyan, επιμ. Henry Stebbing, τ. 1 (London: James S. Virtue, 1859), 163.
------------------------------
Maximos Pafilis, Bishop of Melitene (translation from the original Greek text)
Sermon on the Gospel according to Luke 16:19-31
What is the gateway and what the chasm? It may be the place where the one sees, while the other is not discerned, the one lives in the light of his own splendour, and the other lies in the shadow that the splendour creates, a shadow cold and deep. The gateway of the rich man, that stone boundary of the house, was already the chasm itself, a rope as if woven from burning sand, that no hand can grasp. The chasm is a way of seeing, or rather, a way of not seeing, which greatly exceeds the geographical distance.
This rich man, «ἄνθρωπός τις», like an anonymous role in tragedy, without having his own name in this life, known only from the externals, wore the purple as if it were skin, damp, heavy and dense, which smothered the light before it reached the poor man, and the fine linen, a fine fabric which hid mainly the depth of his empty soul, beyond the body itself.
His life was daily festivity, a meticulously composed splendour, public joy, a festival of the senses, while internally there was nothing, a deep silence beneath the beat of the cymbals. His wealth was a cancer with a velvet texture, clinging to the age, hooked onto the flesh of time, which fed on its own indifference. He thought that he ruled the money, but the money ruled him, a ship full of gold which was already sinking before death, pulling him to a dark bottom by the very weight of the splendour. This is the gleam which secretly we all seek, as if our own ship will not also sink sooner or later… And Lazarus was cast out, refuse of life, like a stone, like a useless vessel, surpassing the property of man, full of sores, his body a silent protest written in flesh that was decaying. The one had everything and was no one, the other had nothing except for his name.
His name was Lazarus, which is interpreted as "God is helper". Within the absence of any human help, only his name testified to the presence of God. The rich man, within his self-sufficiency, lacked a name. The poor man however, within his nothingness, had everything, he had the relationship, he had the name. And he desired to be filled with the crumbs, while the soul of the rich man cast off every thought for the outside world, for the other. And the dogs would come, the only messengers who licked the sores which the rich man saw perhaps as an aesthetic blemish upon the marble of the courtyard, as a visual annoyance. I think that the claws of the dead were already groping the soul of this rich man, even if he felt only the soft touch of the fine linen.
It happened then that they died. Death equalises all things, or rather, it reveals who each one is, it strips man of the masks of the purple and of the sores. The poor man, the angels carried him to the bosom of Abraham, an invisible harbour, where the shadows of pain are silently washed ashore, where the soul rests in the partaking of love, which it was seeking. The rich man however died and was buried. Only this. He was buried. His burial was only an end, deprived of any beginning. His purple rotted, the fine linen was devoured by the worms, his banknotes, like dead leaves upon marble, rotted inside the grave.
Inside Hades, there, in the place of naked truth, he recovers sight, he recovers voice, he recovers memory, but all these only in order to be in pain. He sees Abraham and Lazarus. And this sight is unbearable, the vision of love which he denied. The flame which he was feeling was nothing other than the memory of the abyss transformed into ash, a dire thirst without moisture. "I am in agony in this flame" (Luke 16:24). The flame was his very life, the past one, which was now burning his conscience without consolation. And his tongue, which formerly tasted the splendid suppers, now a dried leaf of paper, was asking for a drop of ink to write how much he repented, a drop of water to cool the memory.
And crying out he said: "Father Abraham, have mercy on me and send Lazarus..." (Luke 16:24). Even now he considers Lazarus a slave, even now he thinks that he can have servants, even now he measures the world there with the measures of this world, where some rule and others serve. But the supplication is useless… The response of the Patriarch cuts off every hope: "Son, remember that you received your good things..." (Luke 16:25). Memory becomes hell. You received your good things, those which you considered good things, and Lazarus likewise the bad things. Now however the roles have been reversed. The time of mercy has passed. As the wise Leontios of Byzantium writes, analysing this desperation, "for you are not worthy to call this one father, but according to your merciless way you are a son of darkness and of Gehenna". (Gr. «οὐ γὰρ εἴ ἄξιος τοῦτον καλέσαι πατέρα, ἀλλὰ κατὰ τὸν ἀνελεήμονά σου τρόπον υἱὸς εἶ σκότους καὶ γεέννης»).[1] Leontios sees sharply that Abraham himself was also rich, but his wealth, which did not harm him, became an instrument of love, as he practised hospitality, having pitched his tent beside the road, so that no one might escape him, in contrast to the wealth of the anonymous rich man that was a wall of exclusion.
The rich man, although he was in the flame, still denies the reality of the chasm, or rather, he denies its cause. He asks now for a miracle, a mighty sign for his brothers, surpassing the request for mercy for himself. "Send him to the house of my father..." (Luke 16:27-28) "if one from the dead goes to them, they will repent." (Luke 16:30). The delusion of the visible still masters him. He asks for logical proof, a miracle that shakes the senses, so that faith might rest on sound logic, ignoring that this faith is risk and deliverance from worldly certainties, a leap into the void of the divine promise.[2] The rich man wants man to be convinced through the logic of startling proofs, through the fear which the ghost of the dead man brings.
But Abraham answers steadfastly, revealing the only way of repentance. "They have Moses and the prophets; let them hear them." (Luke 16:29). The words of the holy men, the Scripture, are a sufficient rule for the faithful to be saved, without needing any addition from Hades.[3] Truth is whispered in the words of the prophets, in the daily hearing of the divine word, surpassing the need for ghosts or monsters. It seems that the hardening of the soul is ultimately a willing refusal of the call of God, surpassing simple ignorance. The laughter of the rich man, when he was still in the world, was a pair of tongs, tender perhaps, which was pulling his soul silently into the darkness. And thus, daily life, sweet and carefree, leads to a dead-end road.
The chasm was fixed here, near the gateway. Let us not be deceived. It was fixed on the silence of the rich man and on the agony of the poor man, on the purple which could not cover the sore, and on the dogs which were the only things that were healing that which man ignored.
[1] Leontius Byzantius, Ta Heuriskomena Panta [The Complete Findings], in Patrologiae Cursus Completus: Series Graeca, ed. Jacques-Paul Migne, vol. 86b (Paris: J.-P. Migne, 1860), 448.
[2] Ioannis Karavidopoulos, Kyriakodromio kai Eortodromio: Grapta kirygmata vivlikon theologon sta evaggelika anagnosmata [Sunday and Feast Day Homilies: Written Sermons of Biblical Theologians on the Gospel Readings], Nea Ekdosi [New Edition] (Athina: Artos Zois, 2022), 71.
[3] John Bunyan, The Entire Works of John Bunyan, ed. Henry Stebbing, vol. 1 (London: James S. Virtue, 1859), 163.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.