e-περιοδικό της Ενορίας Μπανάτου εν Ζακύνθω. Ιδιοκτήτης: Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Θρόνου Παναγιώτης Καποδίστριας (pakapodistrias@gmail.com), υπεύθυνος Γραφείου Τύπου Ι. Μητροπόλεως Ζακύνθου. Οι δημοσιογράφοι δύνανται να αντλούν στοιχεία, αφορώντα σε εκκλησιαστικά δρώμενα της Ζακύνθου, με αναφορά του συνδέσμου των αναδημοσιευόμενων. Η πνευματική ιδιοκτησία προστατεύεται από τον νόμο 2121/1993 και την Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης, κυρωμένη από τον νόμο 100/1975.

Τα νεότερα στα θεματικά ένθετα

Πέμπτη 10 Απριλίου 2008

Ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ (1746-10.4.1821) και η σχέση του με τη Ζάκυνθο


Γράφει ο π. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ

Για τη μαρτυρική μορφή και τη θυσία του Οικουμενικού Πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄ έχουν γραφεί πλείστα όσα από πολλούς και διάφορους ιστοριογράφους, κάποτε μάλιστα και αντικρουόμενες απόψεις. Ο Πρωθιεράρχης του Γένους των ημερών της εθνικής παλιγγενεσίας, ο οποίος ως άλλος «πασχάλιος αμνός» απαγχονίσθηκε ανήμερα του Πάσχα το 1821, υπήρξε πολλές φορές στο στόχαστρο αυστηρής κριτικής, όσον αφορά στη στάση και την δράση του κατά τις δυσχερείς εκείνες ημέρες της οθωμανικής κυριαρχίας.

 Ο σκοπός του παρόντος κειμένου δεν είναι απολογητικός. Ο βίος και η προσφορά του Γρηγορίου στο Γένος είναι για την Εκκλησία κάτι περισσότερο από διαυγείς, γι’ αυτό ακριβώς, εκφράζοντας μάλιστα το κοινό αίσθημα του ορθόδοξου πληρώματος, η Εκκλησία της Ελλάδος, με την από 8ης Απριλίου 1921 Κανονική Πράξη της τον κατέταξε στο Αγιολόγιο της Ορθοδόξου Εκκλησίας. Πρόκειται για ένα ιστορικό και ιδιαίτερα εύγλωττο κείμενο, το οποίο συνυπέγραψε ο παριστάμενος Πατριάρχης Αλεξανδρείας Φώτιος (1852-1925) και ο Συνοδικός τότε Μητροπολίτης Ζακύνθου Διονύσιος Γ΄ ο Πλαίσας (1852-1933).

Στο παρόν επικαιρικό σημείωμα, απλά και συνοπτικά, αναφερόμαστε στην όλη σχέση του με την τοπική Εκκλησία της Ζακύνθου.

Ο κατά κόσμον Γεώργιος Αγγελόπουλος, ταπεινό φτωχόπαιδο από την Δημητσάνα της Αρκαδίας, σε νεαρή ηλικία έφτασε στην περιώνυμη και ιστορική Μονή της Μεταμορφώσεως των Στροφάδων Νήσων, όπου εκάρη Μοναχός, λαμβάνοντας εκεί το όνομα Γρηγόριος.

Η αφοσίωσή του στην Εκκλησία τον οδήγησε συν τω χρόνω στον περίοπτο αρχιεπισκοπικό Θρόνο της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, όπου ως Πατριάρχης και προεστός της Ορθοδοξίας διακόνησε το Γένος τρεις φορές μες από αλλεπάλληλες διώξεις κι εξορίες.

Ένα χρόνο μετά τον αποτρόπαιο απαγχονισμό του, ανήμερα του Πάσχα το 1821 (εκείνη τη χρονιά 10 Απριλίου), τον αναίσχυντο εξευτελισμό που ακολούθησε και τη μεταφορά του Λειψάνου του από τον κεφαλλονίτη πλοίαρχο Μ. Σκλάβο στην Οδησσό, ο ζακυνθινός ιερωμένος Οικονόμος Νικόλαος Κοκκίνης (1791-1867), μετέπειτα Μητροπολίτης Ζακύνθου, Εφημέριος τότε του παλαίφατου Ναού της Οδηγήτριας στο Τζάντε και φλογερότατο ήδη μέλος της Φιλικής Εταιρείας, συνέθεσε πλήρη ασματική Ακολουθία προς τιμήν του νέου ιερομάρτυρα, κάτι που αποδεικνύει περίτρανα, ότι ο Γρηγόριος στη συνείδηση του Γένους κατέκτησε αμέσως, με το τίμιο αίμα της θανής του, θέση αγίου.

Χαρακτηριστικό δείγμα γραφής από την αξιοπρόσεκτη αυτήν Ακολουθία είναι το Δοξαστικό του Μεγάλου Εσπερινού, ψαλλόμενο ανά φράση στους οκτώ ήχους της Βυζαντινής Μουσικής. Το αντιγράφουμε, χάριν των αναγνωστών μας:

«[Ήχος α΄.] Ομοφρόνω πνεύματι, πάντοθεν οι χριστοφόροι Ορθόδοξοι, εν Οδησσώ γηθοσύνως αγόμενοι.[Πλ. α΄.] Γονυπετούντες, το σεβάσμιον και διάσημόν σου σκήνος, αισίως ασπάζονται.[Β΄.] Αι δε υπέρτατοι των ουρανών δυνάμεις, συν τω ιδίω Δεσπότη προπορευόμενοι.[Πλ. β΄.] Τρανώς τω όχλω τω επομένω κραυγάζουσι, τι ούτω σεσίγηται η γλώσσα πάντων υμών, ώ θεόφρονες, και παρρησία, ου κράζει μεγαλοφώνως προσφθεγγομένη; Ιδού ο υπέρμαχος Ελλάδος παραγίνεται.[Γ΄.] Άρατε χείρας και πάντες ευχαριστίας αποδώσατε, προς τον αρχιθύτην υμών πατέρα.[Βαρύς.] Δια τούτου γαρ η ποθητή ημών των Ελλήνων σωτηρία γέγονεν, ον ευφημήσαι ουκ ισχύομεν, και όντως άξιον ύμνον απονέμειν ου ράδιον.[Δ΄.] Τούτου γαρ η πολιτεία υπερβαίνει παν εγκώμιον.[Πλ. δ΄.] Διό Πάνσεπτε Ιεράρχα, αεί συν τη Παρθένω και μητρί, του Θεανθρώπου, πρέσβευε δια παντός, τω εν Υψίστοις Δεσπότη, ίνα σώζη αβλαβές εκ τυράννων το πιστόν γένος σου, σε γαρ πάντες προστάτην προσφέρομεν.[Α΄.] Ακαταπαύστως και αγλαοφανώς μεγαλύνοντες».

Η σχέση του Πατριάρχη Γρηγορίου με τη Ζάκυνθο δεν εξαντλείται όμως μέχρι εδώ. Το 1871 η Ελλαδική Εκκλησία θεώρησε επιβεβλημένο να μετακομίσει το Λείψανό του από τη φιλόξενη Οδησσό στην απελεύθερη Αθήνα. Για τον σκοπό αυτό συστάθηκε ειδική Επιτροπή, στην οποία συμμετείχαν ο λόγιος Αρχιεπίσκοπος Ζακύνθου Νικόλαος Β΄ ο Κατραμής (1820-1886) και ο Αρχιμανδρίτης Αβέρκιος Λ. Λαμπίρης (1821-1912), πρώτος Γραμματέας της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος, εξ Αχαΐας ορμώμενος, μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Πατρών και Ηλείας. Πριν την αναχώρηση των επίσημων αυτών ειδικών απεσταλμένων και κατά την διάρκεια της Παννυχίδας, η οποία έλαβε χώραν κατά την ημέρα της μνήμης του Γρηγορίου, ο Κατραμής εκφώνησε λογύδριο, κατ' απαίτησιν των Ομογενών.

Την ίδια χρονιά ο Αρχιμανδρίτης Αβέρκιος Λαμπίρης εξέδωσε στην Αθήνα για λειτουργική χρήση την Ακολουθία του Κοκκίνη του 1822. «Επιδιορθωθείσα» και «διασκευασθείσα», όπως ο ίδιος σημειώνει, τυπώθηκε στην Αθήνα εκ του Τυπογραφείου «Ιλισσού» το 1871. 

Η ίδια Ακολουθία επανεκδόθηκε στην Αθήνα επίσης το 1921 από τον Ανδρέα Β. Πάσχα, στο πλαίσιο του περιρρέοντος ενθουσιασμού για την αναγνώριση του Γρηγορίου ως Αγίου Ιερομάρτυρα.

Αξιομνημόνευτο είναι τέλος, ότι ο Διονύσιος Σολωμός στο πολύστιχο και γνώριμο ποίημά του «Ύμνος εις την Ελευθερίαν» αποτύπωσε με την απαράμιλλη δύναμη του λόγου του την κοινή του Γένους πεποίθηση για τη συμβολική αξία του μαρτυρικού τέλους του Πατριάρχη Γρηγορίου:

«... ... ... ... ... ... ...

Κειες τες δάφνες που εσκορπίστε
τώρα πλέον δεν τες πατεί,
και το χέρι οπού εφιλήστε
πλέον, α! πλέον δεν ευλογεί.

Όλοι κλαύστε. Αποθαμένος
ο αρχηγός της Εκκλησιάς
κλαύστε, κλαύστε κρεμασμένος
ωσάν να 'τανε φονιάς.

Έχει ολάνοικτο το στόμα
π' ώρες πρώτα είχε γευθή
τ' Aγιον Αίμα, τ' Aγιον Σώμα
λες πως θε να ξαναβγή

η κατάρα που είχε αφήσει
λίγο πριν να αδικηθή
εις οποίον δεν πολεμήση
και ημπορεί να πολεμή.

Την ακούω, βροντάει, δεν παύει
Εις το πέλαγο εις τη γη,
Και μουγκρίζοντας ανάβει
Την αιώνιαν αστραπή.

... ... ... ... ... ... ...».

[στροφές 134-138]

ΕΠΙΛΟΓΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ:
• Τ ά σ ο υ   Α θ.   Γ ρ ι τ σ ο π ο ύ λ ο υ, [σχετικό λήμμα], Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, Αθήναι 1964, τ. 4, 736- 741.
• (Γ ι ώ ρ γ ο υ   Β α λ σ ά μ η), Οι Πατριάρχες του Γένους από την Άλωση της Πόλης έως σήμερα, Εκδ. Εκκλησιαστικής Βιβλιοθήκης Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος, Βόλος 1995, σσ. 100-106.
• Γ.   Δ.   Μ ε τ α λ λ η ν ο ύ, [σχετικό λήμμα], Πάπυρος Λαρούς Μπριτάνικα, Αθήνα 1996, τ. 19, 242- 244.
• Π ρ ω τ ο π ρ ε σ β υ τ έ ρ ο υ   Π α ν α γ ι ώ τ ο υ   Ν .  Κ α π ο δ ί σ τ ρ ι α, Ζακύνθου Εορτοδρόμιον, Εκδ. Ιεράς Μητροπόλεως Ζακύνθου, Αθήναι 1998, σ. 305- 307.


Οι σημερινοί ευλαβείς και φιλάγιοι Πατέρες της Ιεράς Αυτοκρατορικής Μονής Στροφάδων και Αγίου Διονυσίου Ζακύνθου τιμούν καθηκόντως τη μνήμη του Πατριάρχη της Οδύνης. Στη νέα Πτέρυγα της Μονής τους έχει ιδρυθεί εσχάτως μικρό εσωτερικό Παρεκκλήσιο επ' ονόματί του (αλλά και επ' ονόματι των εν Στροφάσιν αναιρεθέντων Πατέρων), όπου τελούν τα καθ' ημέραν.
          Κάθε χρόνο μάλιστα, μέσα το εαρινό φως της 10ης Απριλίου, εορτάζουν με σεμνοπρέπεια και άκρα κατάνυξη τη μνήμη του Αγίου Γρηγορίου του Ε΄ (τελούν Προηγιασμένη Θεία Λειτουργία, επειδή συνήθως συμπίπτει με την περίοδο της Μεγάλης Σαρακοστής), αποδίδοντας έτσι την δέουσα τιμή και προσκύνηση στον αρχαίο Αδελφό τους.


Απολυτίκιον Γρηγορίου Ε΄

[Από τη μνημονευόμενη παραπάνω Ακολουθία Ν.Γ. (ήτοι Νικογηώργου) Ιερέως και Οικονόμου Κοκκίνη]

Ήχος πλ. δ΄

Ευλογητός ει, Χριστέ ο Θεός ημών, ο τον θείον Πατριάρχην ενισχύσας, καταπέμψας αυτώ την χάριν σου άνωθεν, και δι' αυτού Ελλήνων γένος ανυψώσας προς προγόνων την εύκλειαν.

***

Μεγαλυνάρια

Βασιλεύς Παράνομος τον κλεινόν, κρεμά Πατριάρχην, εν τω ξύλω παραφρονών. Βασιλεύς δε πάλιν, Θεοφιλής τε τούτον δεχόμενος κηδεύει, εν γη ομοδόξω.

Της Πελοποννήσου Θείος Βλαστός και της Ορθοδόξου Εκκλησίας ο θησαυρός και πάσης Ελλάδος το καύχημα το μέγα Πατριαρχών το κλέος, μάκαρ Γρηγόριε.

Δεύτε ευφημήσωμεν οι λαοί τον Θείον Ποιμένα και υπέρμαχον των πιστών, τον υπέρ του έθνους και της Ορθοδοξίας εν ξύλω κρεμασθέντα ως ο Δεσπότης ημών.



ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η πρώτη φωτογραφία της ανάρτησης προέρχεται από σύγχρονη τοιχογραφία του Καθολικού της Μονής Στροφάδων και Αγ. Διονυσίου Ζακύνθου, έργο Ιωάννου Τσολάκου.

8 σχόλια:

don basilio είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
Ανώνυμος είπε...

Ας πρεσβεύει λίγο και για μας ο άγιος αυτός της Εκκλησίας του Αίματος και των Μαρτύρων για μας που ανήκουμε (τρομάρα μας) στην Θριαμβεύουσα:)

Ανώνυμος είπε...

@ Για τον VaterPanajiotis:

Γεροντα μου τις καλυτερες ευχες μου για την ερχομενη Πασχαλια. Καθε καλο, ατομικο και οικογενειακο.
Θελω ομως να σου πω (ισως μπηκε απο παραβλεψη) οτι ανηκουμε στην Στρατευομενη Εκκλησια, η Θριαμβευουσα ειναι στον ουρανο.

Καλη δυναμη για το Αγ. Μεγαλοβδομαδο.

Λυδήριος είπε...

ο μέγας ιστοριοδίφης Γεδεών έχει πει για τον Γρηγόριο: "τόσα επίμεμπτα δια την ζωήν του Γρηγορίου ώστε να συνομολογήσωσι πάντες οτι έπρεπεν ο Γρηγοριος Ε΄ εξω να μείνει του χορού των Αγίων"

P. Kapodistrias είπε...

@ Λυδήριε,

Ευθύς εξ αρχής σημειώθηκε, ότι "σκοπός του παρόντος κειμένου δεν είναι απολογητικός".
Ως εκ τούτου δεν θα λύσουμε εμείς τον προβληματισμό περί της αγιότητας του Γρηγορίου. Και ποιος μπορεί να ισχυρισθεί, ότι οι άγιοι υπήρξαν αναμάρτητοι ή αμέτοχοι των κοινωνικο/ιστορικών δρωμένων της εποχής τους, θετικά ή αρνητικά;
Εμείς υπακούμε στις αποφάσεις της Εκκλησίας μας και τον αποδεχόμαστε ως Εθνομάρτυρα, εγώ δε ως Ζακύνθιος εμπιστεύομαι, αφενός μεν τον Διονύσιο Σολωμό, αφετέρου δε τον Μητροπολίτη και Φιλικό Νικόλαο Κοκκίνη, οι οποίοι αμέσως μετά τον θάνατό του τον θεώρησαν Μάρτυρα και Άγιο, όπως προκύπτει και από το κείμενό μου.

Για περισσότερα Σας παραπέμπω στο περισπούδαστο ογκώδες πόνημα του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου, Ο εθνάρχης της οδύνης Γρηγόριος Ε΄, εκδ, Αποστολικής Διακονίας, Αθήνα 2004. Αξίζει να το μελετήσει ο καθείς, είτε αποδέχεται το "σκοινί του Πατριάρχη", είτε όχι.

Λυδήριος είπε...

Προφανώς και οι άγιοι δεν υπήρξαν αναμάρτητοι και σίγουρα πολλοί απο αυτούς ήταν ξεχωριστοί και χαρισματικοί άνθρωποι.

Άραγε όμως μπορεί να συνυπάρξει ο τίτλος (δεν είναι η σωστή λέξη αυτή, απλώς δεν μπορώ να σκεφτώ τη συγκεκριμένη στίγμή κάποια άλλη) του εθνομάρτυρα με αυτή του Αγίου; Γιατί κάποιος που είναι εθνομάρτυρας πρέπει να είναι και άγιος;

Είναι γενικό το ερώτημα και ξεφεύγει απο τα στενά όρια του Γρηγορίου του Ε΄.

Διονύσιος Ποταμίτης είπε...

Τί ὄμορφη ποὺ εἶναι ἡ πίστι μας-ξέχειλη, ξέχειλη Ελευθερία καἰ πλημμυρίζει καὶ ξεδιψᾶ κάθε ψυχή ζῶσα, ποὺ ταπεινά κι ἐπίμονα τὴν προσκαλεῖ μέσα της μαζίμ'Ἐκεῖνον νὰ σκηνώσει!

don basilio είπε...

Πάνε κιόλας πέντε χρόνια, αλλά ότι λέγεται στο διαδύκτιο παραμένει.

Παρά ταύτα, αφού το ανασύρρετε, η ένστασή μου είχε να κάνει με τα περί ταπεινής καταγωγής που μάλλον δεν τεκμαίρεται.

Τα λοιπά είναι εκ του περισσού.