NOSTRA SENORA DEL O

Ὑπό Μητροπολίτου πρ. Χαλκηδόνος Ἀθανασίου 

Ὁ καλλιτέχνης τῆς Madonna del Parto¹ Pierro della Francesca (1415-1492) ἦτο Οὔμβριος τήν καταγωγήν διαπρεπής ζωγράφος τῆς πρωτοαναγεννήσεως, ἔργον τοῦ ὁποίου ἐρευνᾶται, ὡς λίαν ἐνδιαφέρον, ἐνταῦθα.

Πρόκειται περί ἑνός ὁνοματολογικῶς ἐκ τῶν πιθανῶς 23.564² προσωνυμιῶν τῆς Θεοτόκου, σπανίας ἐκτελέσεως, ἡ Σύναξις τῆς ὁποίας τελεῖται τήν 25ην Σεπτεμβρίου κατ᾿ ἔτος.

Μεταξύ τῶν περιωνύμων προσωνυμίων τῆς Παναγίας ὑπάρχουν καί αἱ ἀκόλουθοι: ἡ Πλατυτέρα (Orante), ἡ Βλαχερνίτισσα, πρότυπον ἑτέρων, ἐκ τοῦ Δ' εἰρμοῦ τοῦ Ἀκαθίστου, τοῦ Σημείου (Zmamenie), ἡ Ἐπίτοκος, ἡ Κυοφοροῦσα (Gravitas), ἡ Nostra Senora del Ο (ἐκ τοῦ "ὄμικρον" σχήματος τῆς κυήσεως) κ.ἄ.

Τό ἔργον τοῦ Della Francesca φέρει τήν ὀνομασίαν Della Parto.

Ναοί τῆς κυοφορούσης Θεομήτορος εἰκογραφικῶς εὑρίσκονται εἰς τό περίφημον ἁγίασμα τῶν Βλαχερνῶν εἰς τήν Πόλιν, τήν Καλλιθέαν Πιερίας, τόν Ἅγον Νικόλαον εἰς Κοπάνους τῶν Ἰωαννίνων, τόν Ἅγιον Ἐλευθέριον Ἀχαρνῶν, τήν Παναγίαν τής Τήνου, τόν Ἅγιον Φραγκίσκον τοῦ Ἀρέτσο κ.ἄ.

Μεταξύ τῶν καλλιτεχνῶν ὑπάρχουν πολλοί ὡς οἱ P. della Francesca, G. Radogevic καί νεότεροι ὡς οἱ Σ. Σκλήρης, Σ. Παπάζογλου κ.ἄ.

Εἰς τόν πίνακα τοῦ Francesca, ἡ Θεομήτωρ, παρίσταται μεταξύ δύο Ἀγγέλων μετά πρασίνων καί ἐρυθρῶν χιτώνων καί πτερῶν ἐπί φόντου ἐκ τετραγωνιδίων ἀνοικτοῦ καφέ χρώματος,  κρατούντων βαρύ ἐρυθρόν βῆλον, ἠνεωγμένον χάριν τῆς Παντανάσσης, ἀντιθετικῶν, προσομιαζούσης πρός τήν Παναγίαν τήν Σκέπην, προστάτιδα τῶν ἀτέκνων, ἐπιτόκων καί κυοφορούντων. Ἀναπαριστοῦν τήν Θεοτόκον εἰς οὐράνιον ἔνδυμα (κυανοῦν), ἡ ὁποία ἴσταται ὀρθία ἀξιοπρεπής καί ἐνσυνείδητος κάτωθεν τοῦ γοτθικοῦ τόξου. 

Ἡ στάσις αὐτῆς ἐκφράζει γήϊνον βάρος καί οὐράνιον ὕψος μετά βλέμματος σοβαροῦ, καί βασιλικῶς ἐσωστρεφοῦς. 

Με τήν ἀριστεράν χεῖρα στηρίζει τό σῶμα της, ἐνῶ ἡ δεξιά τῆς μέ στοργικότητα ἐπί τοῦ βαθέως ρήγματος χωρίζει τό ἔνδυμά της.

Ἡ μανιεριστική της μορφή ἔχει τί τό ὁποῖον μᾶς συνταράσσει ὀπτικῶς, διότι ὁ Χριστός παραμένει κεκρυμμένος! 

Ἡ παράστασις τῆς ἐγκύου Μαρίας δέν ἦτο ἀσυνήθης κατά τόν μεσαίωνα. Πάντοτε ὅμως σχεδόν μέ τό κεντρικόν θέμα τῆς σωτηρίας τόν Ἰησοῦν. Οὐδέποτε δέ ἡ Παναγία παρίσταται μετά κινήσεως ἰσχύος, ἤ ἀνάγκης εἰς τό πρόσωπον. 

Τό ρήγμα τῆς μέσεως ἀπό τήν καρδίαν ἕως τήν κοιλίαν κάτω ἀποτελεῖ σωτηριολογικήν δι᾽ ὅλα εἰκονολογικήν πηγήν. 

Ἡ G. Wedde, συγγραφεύς τοῦ ἄρθρου, λέγει, ὅτι αἱ κινήσεις τῆς Μαρίας ἔχουν θαυμασίαν ποικιλίαν καί προσπαθεῖ να ἑρμηνεῦσῃ συμβολικῶς αὐτάς ὅπως: τήν χεῖρα της ἐπί τῆς σχισμῆς ὡς μητρικήν στοργήν, εὐλογίαν θεϊκήν καί χαρίεσσαν ἀπόλαυσην. Προσπαθεῖ να ἐξηγήσῃ τήν σκηνήν ὡς κιβωτόν τῆς διαθήκης μετά τοῦ βήλου, τήν σχισμήν ὡς μήτραν, ὡς τί λίαν σεβάσμιον ὡς ἡ πλευρά τοῦ ἐσταυρωμένου. 

Ἡ τοποθέτησις δέ τῆς χειρός μας ἐπ᾽ αὐτῆς γίνεται διά προφύλαξιν, εὐλογίαν, πως δηλονότι ὁ Θεός θυσιαστικῶς φθάνει εἰς ἡμᾶς κ.ἄ.³

 

1. Ἀ. Παπᾶ, Χαλκηδόνος, Maria Gravitas˙ τοῦ αὐτοῦ, Ρινήματα Θεολογικᾶ, Τεχνοκρατικᾶ, Ἱστορικᾶ καί ἄλλα τινά ἀπό τό Βόσπορο Δ', Θεσσαλονική 2019, 295-298. Κ. Καλοκύρη, Ἡ Θεοτόκος εἰς τήν εἰκονογραφίαν τῆς Ἀνατολῆς καί τῆς Δύσεως, Θεσσαλονίκη 2012, 218. K. Onasch, Liturgie und Kunst der Ostkirche in Stichworten, Λειψία 1981, 141-146.

2. Π. Καρανικόλα, Κορίνθου, Θεομητορικά προσωνύμια, Ἀθήνα 2007.

3. G. Wedde, Berühre den Riss. Maria als Urbild schöpferischer Lebenskunst in Pierro della Francescas Madonna der Geburt, Public Forum ἀρ. 24 (2021) 40-41.