Αρχιεπίσκοπος Τσερνίγιφ Ευστράτιος: Η άρνηση του Τόμου της Ουκρανίας συνιστά αμφισβήτηση των 10 από τις 15 τοπικές Αυτοκέφαλες Εκκλησίες

Αποσπάσματα συνέντευξης του Σεβ. Αρχιεπισκόπου Τσερνίγιφ και Νίζνας κ. Ευστρατίου της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας, Εκπροσώπου της Μητροπόλεως Κιέβου, στη ρωσικής καταγωγής (ethnic Russian) δημοσιογράφο Λάνα Σαμοκβάλοβα (Лана Самохвалова), η οποία δημοσιεύθηκε στις 06.04.2021 στο Εθνικό Πρακτορείο Ειδήσεων της Ουκρανίας “Ukrinform” (Укрінформ, Українське національне інформаційне агентство).

- Σεβασμιώτατε, επιστρέψατε πρόσφατα από την Κωνσταντινούπολη, όπου παρευρεθήκατε στην ενθρόνιση του Σεβ. Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος κ. Εμμανουήλ. Πώς σας υποδέχθηκαν στο Φανάρι; Ποια ήταν η στάση των άλλων Επισκόπων και τι συζητήσατε με τον Παναγιώτατο Οικουμενικό Πατριάρχη;

- Ο Μητροπολίτης Εμμανουήλ εξελέγη στη Μητρόπολη Χαλκηδόνος από την Αγία και Ιερά Σύνοδο και, κατά συνέπεια, μετακόμισε από το Παρίσι για να υπηρετήσει στην Κωνσταντινούπολη, επειδή η Μητρόπολη Χαλκηδόνος βρίσκεται στο ασιατικό τμήμα της Κωνσταντινούπολης. Αυτό είναι ένα ιστορικό τμήμα από τους αρχαίους χρόνους και ένα από αυτά που έχουν επιβιώσει ως μέρος του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στην Τουρκία κατά τον 20ό αιώνα. Γνωρίζουμε τα δραματικά ιστορικά γεγονότα που έχει βιώσει αυτή η Εκκλησία τον τελευταίο αιώνα σε σχέση με τις αλλαγές που έχουν συμβεί στην ίδια την Τουρκία και στις σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας.

Αναμφίβολα, για περισσότερα από δύο χρόνια, από τότε που χορηγήθηκε ο Τόμος, έχουμε καλές σχέσεις με το Οικουμενικό Πατριαρχείο, τον Πρώτο Θρόνο στον Ορθόδοξο κόσμο. Και έτσι έχουμε την ευκαιρία για επίσημη αλληλεπίδραση και για αδελφική επικοινωνία. Και αυτήν την πνευματική ευχαριστιακή κοινωνία ανάμεσα στις Εκκλησίες υπογράμμισε το γεγονός ότι η επίσημη αντιπροσωπεία της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ουκρανίας, εκπροσωπώντας το Μακαριώτατο Μητροπολίτη Κιέβου και πάσης Ουκρανίας κ. Επιφάνιο, προσεκλήθη στην ενθρόνιση του Σεβ. Μητροπολίτου κ. Εμμανουήλ στο Θρόνο της Χαλκηδόνας, ο οποίος εκ παραδόσεως είναι δεύτερος τη τάξει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, καθώς και για να συμμετάσχει στον εορτασμό της Κυριακής της Ορθοδοξίας, διότι αυτός ο εορτασμός, στην πραγματικότητα, καθιερώθηκε στην Κωνσταντινούπολη μετά τη νίκη επί της αιρέσεως της εικονομαχίας. Ο Σεβ. Μητροπολίτης Γουϊνέας κ. Γεώργιος του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, που εκπροσωπεί τον Πατριάρχη Αλεξανδρείας στην Αθήνα, επίσης συμμετείχε σε αυτή τη Θεία Λειτουργία της Κυριακής της Ορθοδοξίας. Και έτσι τονίστηκε για μία ακόμη φορά ότι η Εκκλησία της Ουκρανίας είναι μια κανονική και ολοκληρωμένη Αυτοκέφαλη Εκκλησία, η οποία συμμετέχει ισότιμα στην πνευματική και λειτουργική ζωή της Οικουμενικής Ορθοδοξίας.

- Συζητήσατε για την επίσκεψη του Παναγιωτάτου στην Ουκρανία;

- Ναι. Κατά τη συνάντηση που είχαμε με τον Οικουμενικό Πατριάρχη, θίξαμε αυτό το θέμα. Ο Πατριάρχης, όπως ο ίδιος έχει επανειλημμένα δηλώσει, προσβλέπει σε αυτή την ευκαιρία για να έρθει στην Ουκρανία. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι το πρόγραμμα και τα σχέδια για αυτήν την επίσκεψη θα είναι ξεκάθαρα αργότερα, και έχουμε ήδη ξεκινήσει αυτήν την εργασία προκειμένου να σχεδιάσουμε τις δραστηριότητες που θα πραγματοποιηθούν κατά τη διάρκεια αυτής της επίσκεψης. Προφανώς, υπάρχει ένα πλαίσιο - είναι ο εορτασμός της 30ής επετείου από την αποκατάσταση της ανεξαρτησίας της Ουκρανίας και ο χρόνος της επίσκεψης είναι συνδεδεμένος με αυτήν την ημερομηνία, αλλά θα επεξεργαστούμε όλες τις άλλες λεπτομέρειες, λαμβάνοντας υπόψη τον τρόπο με τον οποίο η πανδημία θα εξελιχθεί. Αν και ελπίζουμε ότι μέχρι τον Αύγουστο η κατάσταση θα είναι πολύ καλύτερη από ό,τι είναι τώρα.

- Μήπως το γεγονός ότι ο Μητροπολίτης Εμμανουήλ τοποθετήθηκε τώρα σε άλλη θέση σημαίνει ότι θα έχουμε κάποιον άλλο σύνδεσμο επικοινωνίας με το Οικουμενικό Πατριαρχείο;

- Από την επικοινωνία μου με τον Οικουμενικό Πατριάρχη και απευθείας με τον Μητροπολίτη Εμμανουήλ, κατάλαβα ότι ο Σεβασμιώτατος παραμένει το πρόσωπο, ο ιεράρχης που έχει την εμπιστοσύνη και τη σχετική εξουσιοδότηση του Οικουμενικού Πατριάρχη για επικοινωνία και αλληλεπίδραση με την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας. Και όχι μόνο με την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας. Στην πραγματικότητα, η εκλογή του Μητροπολίτη Εμμανουήλ στο Θρόνο της Χαλκηδόνας, τον πιο αξιότιμο μεταξύ των άλλων επαρχιών του Οικουμενικού Πατριαρχείου, συνοδεύτηκε από την αναγνώριση του Πατριαρχείου για τα εξαιρετικά επιτεύγματα αυτού του ιεράρχη στους διάφορους τομείς της δραστηριότητάς του. Διότι, εκτός από τα καθήκοντά του ως Μητροπολίτης του Οικουμενικού Πατριαρχείου στη Γαλλία, ήταν επίσης ένας από τους βασικούς εκκλησιαστικούς διπλωμάτες του Οικουμενικού Πατριαρχείου για πολλά χρόνια. Εκ μέρους του Πατριάρχη και της Συνόδου, πραγματοποίησε διάφορες αποστολές, εκπροσώπησε τον Πατριάρχη, ως επικεφαλής ή μέλος αντιπροσωπειών, στην αλληλεπίδραση με άλλες τοπικές Ορθόδοξες εκκλησίες και σε πολλές χριστιανικές οικουμενικές επαφές, καθώς και στο διάλογο με άλλες θρησκείες - Μουσουλμάνους και Εβραίους.

Είμαι πεπεισμένος ότι η διπλωματική του δραστηριότητα θα ενταθεί μόνο και ότι η εκλογή του στη Μητρόπολη Χαλκηδόνος επιβεβαιώνει την εμπιστοσύνη που επιδεικνύει σε εκείνον ο Οικουμενικός Πατριάρχης. Επομένως, δεν υπάρχει λόγος να μιλήσουμε για τυχόν αλλαγές στις επαφές μεταξύ της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας και του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

Μόλις σήμερα (25 Μαρτίου), που επικοινωνούμε, σύμφωνα με το νέο ημερολόγιο, υπάρχει η Εορτή του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου και αυτήν την ημέρα πραγματοποιείται χειροτονία στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Όπως ανακοινώθηκε επίσημα θα γίνει η χειροτονία του Διακόνου Γρηγορίου σε Αρχιμανδρίτη του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ο οποίος ήταν ο Υπογραμματέας της Αγίας και Ιεράς Συνόδου, και στην τελευταία συνεδρίαση εξελέγη Αρχιγραμματέας. Και σήμερα ακριβώς τελείται η χειροτονία του εις Πρεσβύτερον από τον Οικουμενικό Πατριάρχη. Και γνωρίζουμε ότι ο π. Γρηγόριος δεν συμμετείχε ενεργά μόνο στην προετοιμασία και τη διεξαγωγή της Ενωτικής Συνόδου τον Δεκέμβριο του 2018, αλλά συνέχισε να είναι μέλος επίσημων αντιπροσωπειών στην Ουκρανία. Είναι επίσης ένας από αυτούς που είναι εξοικειωμένοι με το Ουκρανικό Εκκλησιαστικό Ζήτημα και βρίσκεται ήδη στη νέα θέση του Αρχιγραμματέα της Ιεράς Συνόδου, και αυτή είναι μία από τις σημαντικές θέσεις, μία από τις βασικές θέσεις στη δομή της Πατριαρχικής Αυλής. Είμαι πεπεισμένος ότι στο πρόσωπό του θα έχουμε ένα άνθρωπο, έναν εκκλησιαστικό παράγοντα, που είναι καλά εξοικειωμένος με το ουκρανικό ζήτημα, με τα εν γένει ζητήματα της Ουκρανίας, και έτσι θα λάβει υπόψη αυτή την εμπειρία στο έργο του. Και αυτό είναι ένα αδιαμφισβήτητο πλεονέκτημα.

- Σεβασμιώτατε, για να το πούμε με απλή γλώσσα.  Κατάλαβα ότι η εμπειρία των Ελλήνων κληρικών στην επίλυση του ζητήματος της Ουκρανικής αυτοκεφαλίας τους καθιστά σχεδόν «ειδικές δυνάμεις» στο Οικουμενικό Πατριαρχείο. Αυτό επιβάλλει ιδιαίτερη ευθύνη στην Εκκλησία μας. Αλλά δεν προκαλεί ανησυχία στον Παναγιώτατο η δραστηριότητα της Μόσχας στην προσπάθειά της να συγκαλέσει μια νέα συνάντηση, για να «συζητήσουν» ξανά το Ουκρανικό ζήτημα; Είναι απλώς ένας θόρυβος προπαγάνδας της Μόσχας, δεν θα λάβουν χώρα όλα αυτά τα γεγονότα;

- Η θέση του Οικουμενικού Πατριάρχη και της Μητέρας Εκκλησίας παραμένει αμετάβλητη. Διατυπώθηκε επανειλημμένα και εκφράστηκε στις δηλώσεις του ίδιου του Πατριάρχη και των ιεραρχών που έχουν εξουσιοδότηση να το κάνουν: Ο Τόμος της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας είναι τετελεσμένο γεγονός. Και δεν μπορεί να υποβληθεί σε εκ νέου συζήτηση, επανεξέταση κ.λπ. Για περισσότερο από δύο δεκαετίες, το Οικουμενικό Πατριαρχείο έδωσε στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία κάθε ευκαιρία να δράσει για την επίλυση του ουκρανικού εκκλησιαστικού ζητήματος. Γνωρίζουμε ότι πριν από 20 χρόνια πραγματοποιήθηκαν διαπραγματεύσεις στη Ζυρίχη, όπου συμμετείχαν το Οικουμενικό Πατριαρχείο, αφενός, και η Ρωσική Εκκλησία, αφετέρου. Ο Μητροπολίτης Σμολένσκ Κύριλλος (ο σημερινός Πατριάρχης Μόσχας) ήταν τότε επικεφαλής της ρωσικής αντιπροσωπείας, ως Πρόεδρος του Τμήματος Εξωτερικών Εκκλησιαστικών Σχέσεων του Πατριαρχείου Μόσχας. Επίσης εκπροσωπήθηκαν στη συνάντηση αυτή και οι δύο Ουκρανικές Εκκλησίες (που ήταν εκτός της Ρωσικής Εκκλησίας): Το Πατριαρχείο Κιέβου και η Ουκρανική Αυτοκέφαλη Ορθόδοξη Εκκλησία. Η Ρωσική Εκκλησία είχε την ευκαιρία να εκφράσει επανειλημμένα τη θέση της σε αυτή τη διαδικασία, να δώσει τις εποικοδομητικές απόψεις της για το πώς μπορεί να επιλυθεί το ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα.

Όμως όλοι γνωρίζουν καλά τι θέση είχε πάντα και εξακολουθεί να έχει η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία: μόνο την θέση που είχε για πάνω από 300 χρόνια, δηλαδή μόνο την υποταγή της Ουκρανικής Εκκλησίας στη Ρωσική Εκκλησία. Στην πραγματικότητα, ο Πατριάρχης Κύριλλος διατύπωσε χοντροκομμένα αυτή τη θέση κατά την 70ή επέτειο των γενεθλίων του στη Μόσχα, πριν από λίγα χρόνια, όταν είπε σε μια επίσημη συνάντηση: η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν θα συμφωνήσει ποτέ με την αυτοκεφαλία της Ουκρανικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Επειδή για τη Ρωσική Εκκλησία, όπως ισχυρίστηκε, το Κίεβο «είναι το ίδιο με τη Μτσχέτα για τους Γεωργιανούς ή το Πέκιο για τους Σέρβους». Δηλαδή, επιβεβαίωσε στην πραγματικότητα αυτό το οποίο λέμε εδώ και πολλά χρόνια: ότι δεν υπάρχουν εσωτερικοί λόγοι για τους οποίους αρνούνται το δικαίωμα στην αυτοκεφαλία, δηλαδή η συμφωνία ή διαφωνία της ιεραρχίας, του κλήρου και του λαού, η ετοιμότητα ή μη της Ουκρανικής Εκκλησίας για την αυτοκεφαλία, καθώς και ζητήματα κανονικά και γενικά ο,τιδήποτε επικαλείται εδώ και δεκαετίες η Μόσχα. Τίποτα από αυτά δεν έχει γι’ αυτούς σημασία.  Επειδή μόνο η γνώμη της Μόσχας, που εκφράστηκε από τον Πατριάρχη Κύριλλο, είναι σημαντική: «Δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε με την αυτοκεφαλία της Ουκρανικής Εκκλησίας γιατί αυτή είναι η θέση μας. Πιστεύουμε ότι αυτό είναι το μέρος μας, αυτό είναι το κέντρο μας, αυτό είναι το ιερό μας, το Κίεβο, που είναι η Μητέρα των ρωσικών πόλεων και είναι μέρος της Ρωσικής Εκκλησίας και της ιστορίας του κράτους μας».

Αφού τελικά έδειξαν ότι δεν υπάρχει λόγος να περιμένουμε κάποια εποικοδομητική θέση για το ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα από αυτούς, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το 2018, όπως γνωρίζουμε, ξεκίνησε τη διαδικασία ανακήρυξης της αυτοκεφαλίας και της παραχώρησης του Τόμου και ο Μητροπολίτης Εμμανουήλ, τον οποίο αναφέρατε, ως μέρος ή επικεφαλής αντιπροσωπειών, επισκέφθηκε όλες τις Ορθόδοξες εκκλησίες, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Όλοι ενημερώθηκαν ότι αυτή η διαδικασία είχε ξεκινήσει. Και αν η Μόσχα είχε εποικοδομητικές προτάσεις, θα μπορούσε να τις εκφράσει.

- Η Μόσχα είχε για πάρα πολύ καιρό κάθε ευκαιρία να συζητήσει τόσο το ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα ειδικότερα όσο και το ζήτημα του τρόπου και της διαδικασίας ανακήρυξης και χορήγησης της αυτοκεφαλίας γενικά.

- Και η ίδια η Μόσχα αρνήθηκε να εξεταστεί το ζήτημα της αυτοκεφαλίας στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο και επέμεινε ότι αυτό το ζήτημα έπρεπε να αποκλειστεί από την ημερήσια διάταξη. Η Μόσχα αρχικά απέτρεψε την ευκαιρία να συζητηθεί αυτό το ζήτημα στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο και μετά επιχείρησε να ματαιώσει και την ίδια τη Σύνοδο. Συνεπώς, το να απευθύνει τώρα έκκληση για Πανορθόδοξη συζήτηση και διευκρίνιση αυτού του ζητήματος είναι υποκρισία. Στην απάντησή του στον Αρχιεπίσκοπο της Αλβανίας, ο Οικουμενικός Πατριάρχης δήλωσε: αν συγκαλούσαμε τώρα μια Πανορθόδοξη συνάντηση, το μόνο πράγμα στο οποίο θα συμφωνούσαμε είναι ότι δεν συμφωνούμε μεταξύ μας. Έχει προτείνει η Μόσχα τουλάχιστον κάποια εποικοδομητική σκέψη, ένα εποικοδομητικό σχέδιο που θα λαμβάνει υπόψη ότι ο Τόμος υπάρχει και δεν έχει ανακληθεί; Όχι, δεν έχει προτείνει τίποτα. Τι θέλουν; Θέλουν να συζητήσουν για τον Τόμο. Και τι σημαίνει να συζητάς για τον Τόμο, να αμφισβητείς τον Τόμο; Αυτό θέτει επίσης υπό αμφισβήτηση τη διαδικασία ίδρυσης των υπαρχόντων αναγνωρισμένων αυτοκεφάλων Εκκλησιών, τη διαδικασία της Πανορθόδοξης αποδοχής της αυτοκεφαλίας όλων αυτών των τοπικών Εκκλησιών που έγιναν αυτοκέφαλες μετά την εποχή των Οικουμενικών Συνόδων. Και τώρα υπάρχουν δέκα τέτοιες Εκκλησίες.

- Άρα, το να αρνείσαι τον Τόμο είναι σαν να αρνείσαι τα Δίπτυχα, το μεγαλύτερο μέρος των Διπτύχων της Εκκλησίας.

- Το να αρνηθεί κανείς τον Τόμο, να αρνηθεί το δικαίωμα του Οικουμενικού Πατριάρχη να χορηγεί τους Τόμους αυτοκεφαλίας, σημαίνει ότι αρνείται το status quo και αμφισβητεί την αυτοκεφαλία των 10 από τις 15 τοπικές Ορθόδοξες Εκκλησίες. Μόνο το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, τα Πατριαρχεία Αντιοχείας και Ιεροσολύμων καθώς και η Εκκλησία της Κύπρου ιδρύθηκαν ως αυτοκέφαλες Εκκλησίες από τις Οικουμενικές Συνόδους. Όλοι οι άλλοι, συμπεριλαμβανομένης της Ρωσικής Εκκλησίας, έλαβαν αυτό το καθεστώς και συμπεριλήφθηκαν στα Δίπτυχα μέσω των πράξεων του Οικουμενικού Πατριάρχη. Επομένως, το να αμφισβητείται αυτή η διαδικασία είναι σαν να αμφισβητείται η τάξη που υπάρχει συνολικά στην Ορθοδοξία.

Επίσης, ένα άλλο σημείο. Σύμφωνα με τον Τόμο, η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας δεν έχει μόνο ευθύνες αλλά και δικαιώματα. Και ένα από τα αναπαλλοτρίωτα δικαιώματα είναι η παρουσία και η συμμετοχή της σε όλες τις Πανορθόδοξες εκδηλώσεις. Συνεπώς, καμία συνάντηση, καμία σύναξη δεν μπορεί να αναγνωριστεί ως Πανορθόδοξη, εάν δεν προσκληθεί σε αυτήν και η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας και δεν έχει τη δυνατότητα να συμμετάσχει σε αυτήν, ως η 15η Ορθόδοξη Εκκλησία στα Δίπτυχα. Για να μην αναφέρουμε ότι κάθε Πανορθόδοξη συνάντηση που δεν συγκαλείται από τον Οικουμενικό Πατριάρχη είναι παράνομη και αποτελεί παραβίαση της κανονικής τάξης. Και επομένως, εάν η Μόσχα προκαλέσει μια συνάντηση, και έχουμε ήδη δει μια τέτοια συνάντηση (στο Αμμάν), την οποία προσπάθησαν να πραγματοποιήσουν και η οποία δεν απέφερε κανένα χρήσιμο καρπό, αυτό θα είναι μόνο μια προσπάθεια να συνεχίσουν να αγνοούν την πραγματικότητα και να εργάζονται για τη διαίρεση της Ορθοδοξίας.