ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ...3
Τὸ Βιβλίο ...89
Οἱ συνεργάτες τοῦ 161ου τεύχους ...108
* * *
Προλογικό 161ου τεύχους:
Σαράντα χρόνια κι ἕνα τεῦχος δρόμος…
Τὸ πρῶτο τεῦχος τῆς «Σύναξης» κυκλοφόρησε τὸν Ἰανουάριο τοῦ 1982, σχεδὸν εἴκοσι χρόνια πρὶν ξημερώσει ὁ 21ος αἰώνας. Ἔτσι φέτος, τὸν Ἰανουάριο τοῦ 2022, συμπληρώθηκαν σαράντα ὁλοστρόγγυλα χρόνια, μὲ τὴν τρίτη δεκαετία τοῦ 21ου αἰώνα νὰ ἔχει ξεκινήσει! Ἂν μετρήσουμε αὐτὸ τὸν δρόμο μὲ τεύχη, ἔχουμε 160 γέννες. Σαράντα χρόνια ἀδιάλειπτου γεννοβολήματος κάθε τρεῖς μῆνες.
Μὲ τὸ τεῦχος ἐτοῦτο λοιπόν (τὸ 161ο) ἀνοίγουμε τὸ βῆμα στὰ μετὰ τὰ σαράντα! Καὶ γι’ αὐτό, τὸ ἀνοίγουμε μὲ ἕνα ἀφιέρωμα ποὺ ἐξ ὁρισμοῦ παραπέμπει στὴν βίωση τοῦ σήμερα μὲ λαχτάρα γιὰ τὸ μέλλον, ὅπως περίπου γίνεται μετὰ τὸν «σαραντισμὸ» στὴν ἐκκλησία: Εἶναι ἀφιέρωμα στὰ παιδιά, καὶ εἰδικότερα στὴ σχέση τους μὲ τὴν πίστη καὶ μὲ τὸν θεολογικὸ κόσμο τῶν ἐνηλίκων.
Σαράντα χρόνια…
Ἐπὶ σαράντα χρόνια (κι ἕνα τεῦχος) ἡ ἔγνοια εἶναι καθημερινή. Τὸ κάθε τεῦχος ἐμφανίζεται κάθε τρίμηνο, ὅμως οἱ ἀθέατοι κόποι εἶναι ἀσταμάτητοι. Δὲν ξεχωρίζουν μέρα ἀπὸ νύχτα, δὲν διακόπτουν σὲ ἐγκλεισμοὺς ἢ νοσηλεῖες, πασχίζουν νὰ πλουτίζουν ὅποτε ἀνταμώνουν ἀποτυχίες, ἀπώλειες ἢ τραμπουκισμούς. Ἔτσι ἔχουν ὑπάρξει αὐτὰ τὰ χρόνια, δρόμοι παντὸς καιροῦ, μὲ ὀμορφιὲς μὰ καὶ μὲ κόστος. Ἴσως μιὰν ἄλλη στιγμὴ μιλήσουμε ἐξομολογητικὰ γι’ αὐτά… Ἐδῶ ἀρκεῖ νὰ ποῦμε σὲ τί συνοψίζονται ὅλα αὐτά. Συνοψίζονται λοιπὸν σὲ δύο λέξεις: Χαρὰ καὶ δέος! Χαρὰ ποὺ τὴ νιώθουμε ὡς δῶρο, δέος ποὺ βιώνουμε μπροστὰ σὲ κάτι μυστήριο. Χαρὰ καὶ δέος, ποὺ κρατοῦν τὸ φῶς τους ἂν κρατοῦν μακριά τους τὸν κομπασμό. Ἔκδοση περιοδικοῦ σημαίνει ἀσταμάτητους πυκνοὺς σχεδιασμούς, καὶ σχεδιασμὸς σημαίνει πειρασμὸ τῆς αὐταπάτης ὅτι τάχα διαφεντεύεις τὸ μέλλον. Καὶ γι’ αὐτὸ εἶναι ἀνυπερθέτως ἀπαραίτητο οἱ σχεδιασμοὶ νὰ ἐμβαπτίζονται στὰ ζῶντα ὕδατα μιᾶς ἰδιαίτερης ἄσκησης: στὸ νὰ καταλαβαίνεις μὲ τὰ μύχια τῆς ὕπαρξής σου τὸ εὔθραυστό σου, κι ὅμως νὰ τὸ παντρεύεις μὲ τὴ λαχτάρα γιὰ τὸ μέλλον, ἀλλὰ καὶ πάλι χωρὶς νὰ δένεις κόμπο ὁτιδήποτε. Εἶναι ἄσκηση στὸ νὰ καταλαβαίνεις πὼς ἔχεις χίλιους λόγους νὰ εὐγνωμονεῖς γιὰ τόσες συναντήσεις, τόσες φιλίες ποὺ ὁλοένα ἀβγαταίνουν, τόσες ἀναμετρήσεις, τόσες διερωτήσεις, τόσους ἐκβραχισμούς. Πῶς πέρασαν σαράντα χρόνια; Εἰλικρινά, δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ τὸ χωνέψει, ἀκόμα κι ἂν τὰ εἰκοσιτετράωρα αὐτῶν τῶν χρόνων τὰ ζεῖ ἤδη ἀπὸ τὴν περίοδο ποὺ ὁ πρωτομάστοράς μας Παναγιώτης Νέλλας ἑτοίμαζε μὲ χαρτὶ καὶ μολύβι καὶ συζητήσεις τὴν ἐκκόλαψη τῆς «Σύναξης». Καὶ τώρα, ὅσοι ἤμασταν τότε γύρω του καὶ μαθητὲς στὰ ἐργόχειρά του, εἴμαστε σὲ ἡλικία μεγαλύτερη ἀπ’ αὐτὴν ποὺ εἶχε ὁ δάσκαλος ὅταν ἔφυγε – τόσο αἰφνίδια1! Δὲν εἶπα, δέος; Δέος ὅμως καὶ γιὰ κάτι ἀκόμη: γιὰ τὴν εὐθύνη σου νὰ ἀρθρώνεις λόγο, εὐθύνη λιπαινόμενη –μακάρι– ἀπ’ τὴν ἐπίγνωση πὼς ἔχεις νὰ δώσεις λόγο… Ἡ προσευχὴ εἶναι ἡ γραμματικὴ τῶν θεατῶν καὶ τῶν ἀθέατων κόπων…
Ἡ διαδρομὴ τῶν σαράντα χρόνων σημαίνει ζήση τεσσάρων δεκαετιῶν μὲ κάποιους κοινοὺς ἄξονες, μὰ καὶ μὲ τόσο διαφορετικὰ μεταξύ τους χαρακτηριστικά, μέσα στοὺς πνευματικούς, κοινωνικούς, ἰδεολογικοὺς ἀναδασμοὺς τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας, μὰ καὶ τῆς παγκόσμιας Ὀρθοδοξίας. Φέρτε στὸν νοῦ σας τὰ ἐμβληματικὰ γεγονότα καὶ τὴ φυσιογνωμία καθεμιᾶς δεκαετίας: τοῦ 1980, κατόπιν τοῦ 1990, ὕστερα τοῦ 2000, μετὰ τοῦ 2010 καὶ πάει λέγοντας, μὲ κρίσεις ἀπρόβλεπτες, μὲ ἀπόνερα ἀναπόφευκτα, μὲ εὐκαιρίες ἄλλοτε εὔφορες κι ἄλλοτε χαμένες. Ἀλλοῦ τεράστιοι μετασχηματισμοὶ κι ἀλλοῦ πανσθενῆ τέλματα, καὶ συχνὰ διαύγαση τοῦ θεολογικοῦ τοπίου μὲ ἀναντίστοιχη ἐπιδείνωση τῆς ἐκκλησιαστικῆς ἀκαμψίας. Καὶ σ’ ὅλα αὐτὰ ἡ «Σύναξη» σὲ προσπάθεια νὰ σπουδάζει αὐτὸ ποὺ δὲν χωράει στὸ τσεπάκι κανενός, νὰ δίνει μαρτυρία ἐκτιθέμενη, νὰ συζητᾶ μὲ ἀνθρώπους ποὺ σέβονται τὴν πίστη χωρὶς νὰ τὴν συμμερίζονται, νὰ ἐπιμένει στὸ ὄνειρο (ὄνειρο κοινό, κι ὄχι ἰδιωτικό) γιὰ ἐκκλησιαστικὲς κοινότητες ἀδιάζευκτα λατρεύουσες καὶ θεολογοῦσες καὶ πράττουσες καὶ πορευόμενες. Μὲ δυὸ λόγια, πάντα σὲ προσπάθεια νὰ διαλέγεται καὶ νὰ ἀναμετριέται μὲ τὸ ἑκάστοτε σήμερα. Αὐτὸ βέβαια εὔκολα διακηρύσσεται κι εὔκολα γίνεται παντιέρα ἀνέξοδη. Μὰ ὅταν πασχίζεις αὐτὸ νὰ εἶναι εἰλικρινὰ τὸ ἐργόχειρό σου, τότε ἐσὺ ὁ ἴδιος, ἐσὺ ἡ ἴδια ὀφείλεις νὰ μὴ μένεις ἀλαζονικὰ μαρμαρωμένος. Ἄν, γιὰ παράδειγμα, καθηλωθῶ στὴν εὐκολία δεκαετιῶν ποὺ πέρασαν, τότε δὲν εἶμαι πιστός. Προδότης γίνομαι· προδότης τοῦ χρέους γιὰ ἀντάμωμα μὲ τὴν κάθε ἐποχὴ σὰν αὐτὴ νὰ χρειάζεται νὰ γίνει τὸ ὑλικὸ τῆς ἀποκάλυψης τοῦ Θεοῦ στὸ σήμερα, ὅπως τόνιζε ὁ Παναγιώτης Νέλλας. Ὁ Χριστός, μᾶς ἔλεγε τολμηρὰ ὁ πρωτομάστορας, «προσφέρεται μέσα στὴν Ἐκκλησία στοὺς ἀνθρώπους καὶ ταυτόχρονα περιμένει ἀπ’ αὐτοὺς τὴ συγκεκριμένη σάρκα διὰ τῆς ὁποίας μόνο τὸ Σῶμα του μπορεῖ νὰ συγκροτηθεῖ. Ἂν ὁ Χριστὸς δὲν βρεῖ σὲ μιὰ ὁρισμένη ἱστορικὴ περίοδο αὐτὴ τὴ σάρκα, μένει σ’ αὐτὴ τὴν περίοδο ἀδρανής […]. Ἡ ἐνσωμάτωση στὸν Χριστὸ δὲν ἀφορᾶ μόνο τὰ ἀνθρώπινα ὄντα. Ἀφορᾶ ἐξίσου τὶς ἱστορικὲς πραγματικότητες μέσα στὶς ὁποῖες οἱ ἄνθρωποι εἶναι ὑπαρξιακὰ δομημένοι»2.
Οἱ χαρὲς πλεονάζουν, μὰ καὶ οἱ συγκρούσεις ἀφθονοῦν. Αὐτὴ εἶναι ἡ ἁπλὴ ἀλήθεια. Ὅπως ἐπίσης εἶναι ἀλήθεια τῆς «Σύναξης» ὅτι ἡ ἴδια ἀρνεῖται προγραμματικὰ νὰ γίνει δύναμη ἐκδίκησης. Καὶ παιδεύεται νὰ προχωρᾶ προσηλωμένη στὰ τίμια καὶ στὰ πολύτιμα, μὲ ὑνὶ τὴν ψυχὴ ἀνθρώπων ποὺ κάνουν τὸ περιοδικὸ ζωή τους – ὄχι μία ἀπὸ πολλὲς δραστηριότητες. Μὲ τὴν ἄροση τοῦ Παναγιώτη Νέλλα (†1986), τὴν σοφία τῶν ἀδελφῶν Μάινα, Λευτέρη (†1996) καὶ Ἰάκωβου (†1998), καὶ τὴν τρυφεράδα τῆς Ρίτας Νέλλα (†2018), ἡ «Σύναξη» ἐκτείνεται καὶ στὴν ἐδῶ ζωὴ καὶ στὴν ἑπόμενη, ἀκουμπώντας στὴν εὐχὴ τῶν ἀγαπημένων ποὺ ὁδοποίησαν τὴν περπατησιὰ ἡμῶν τῶν περιλειπόμενων. Καὶ κατόπιν μὲ τὴν προσφορὰ τοῦ Σωτήρη Γουνελᾶ (ἀρχισυντάκτη ὣς τὰ τέλη τοῦ 1997), τῶν μελῶν τῆς Συντακτικῆς Ἐπιτροπῆς (ἀληθῶς συντακτικῆς), τῶν ὑπεύθυνων γραμματείας καὶ βεβαίως τοῦ Κώστα καὶ τῆς Πόπης Νέλλα, ποὺ συνεχίζουν τὴ νοικοκυροσύνη τῆς οἰκογένειας Νέλλα. Κορυφαία εὐλογία γιὰ τὸ περιοδικὸ εἶναι ὁ ἀνείπωτος καὶ καρδιακὸς συντονισμὸς τῶν σταθερῶν συντελεστῶν του, πραγματικὰ νευρώνων του: τῶν μαστόρων στοιχειοθετῶν Γιάννη, Μαριάννας καὶ Δημήτρη Σούκη, τῆς ἀπερινόητης διορθώτριας Ντίνας Σαμοθράκη, τῶν ἀφοσιωμένων στὴν ἔκδοση Γιώργου Χατζηιακώβου καὶ Λουκᾶ Σούλου. Εἶναι δῶρο πελώριο ἡ συνεργασία νὰ εἶναι πανηγύρι κι ὄχι ἀγγαρεία! Εἴμαστε ὅλοι συν-σκηνίτες μιᾶς ἐξόδου ποὺ ξεπερνᾶ πλέον τὰ σαράντα χρόνια, μὲ τὴν «Σύναξη» ἀποφασισμένη νὰ εἶναι ἐλεύθερο, εὐρύχωρο καὶ ἀκηδεμόνευτο ἐργαστήρι σκέψης, δίχως τὰ χρυσὰ δεσμὰ χορηγῶν, πνευματικῆς ὑπαλληλίας καὶ παγκαριῶν. Διαβαζόμαστε, βγαίνουμε· ὅταν δὲν θὰ διαβαζόμαστε, δὲν θὰ βγαίνουμε!
… κι ἕνα τεῦχος δρόμος
Ὅπως εἴπαμε, τὸ τεῦχος τοῦτο προσεγγίζει τὰ παιδιὰ σὲ σχέση μὲ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ζωή, ἡ ὁποία οὐσιαστικὰ εἶναι δομημένη μὲ κέντρο τοὺς ἐνήλικες. Ὡστόσο τὰ παιδιὰ δὲν εἶναι ἐνήλικες σὲ σμίκρυνση. Εἶναι ἰδιαίτερες παρουσίες καὶ χρειάζεται νὰ μετροῦν ὡς τέτοιες. Εἶναι τόσο ὄμορφη καὶ τόσο συμπεριληπτικὴ ἡ ἐπισήμανση τοῦ ἁγίου Εἰρηναίου Λυών: Ὁ Χριστὸς δὲν προσπέρασε καμιὰ ἀνθρώπινη συνθήκη, ἀλλὰ ἐξαγίασε κάθε ἡλικία, ζώντας την. Ἔγινε βρέφος γιὰ τὰ βρέφη, παιδὶ γιὰ τὰ παιδιά, νεαρὸς γιὰ τοὺς νεαροὺς κι ἐνήλικας γιὰ τοὺς ἐνήλικες3. Χρειάζεται νὰ τὸ κρατᾶμε μπρὸς στὰ μάτια μας αὐτό, διότι, μολονότι ὅλοι οἱ ἐνήλικες ἔχουμε ὑπάρξει παιδιά, ὑπολειπόμαστε τοῦ φιλότιμου ποὺ τοὺς ὀφείλουμε. Ὑπάρχουν ζωὲς σὲ ἀκραία ἐγκατάλειψη καὶ σὲ ἄκρα θεοφάνεια, ὅταν ἕνα παιδὶ μιλᾶ στὸν Θεὸ μ’ αὐτὰ τὰ λόγια – πραγματικά, κι ὄχι ὡς ὑπόθεση βιβλιογραφίας: «Μὴν κρύβεσαι ἀπὸ μένα! […] Μὴ μ’ ἀφήνεις καὶ μὴ μ’ ἐγκαταλείπεις, Θεέ μου καὶ σωτήρα μου. Ἡ μάνα κι ὁ πατέρας μου μ’ ἐγκατέλειψαν, μὰ ὁ Κύριος μὲ δέχεται»4.
Πᾶμε λοιπὸν στὰ κείμενα τοῦ ἀφιερώματός μας.
Τὸ κείμενο τοῦ Παναγιώτη Νέλλα δὲν ἀφορᾶ τὰ παιδιά, ἀλλὰ τοὺς νέους ποὺ βρίσκονται σὲ φάση αὐτενέργειας. Ὡστόσο ἔχει τὴ θέση του ἐδῶ, διότι κατὰ κάποιον τρόπο γεφυρώνει τὴ σαραντάχρονη πορεία τῆς «Σύναξης» μὲ τὸ ἀφιέρωμά μας. Μιλώντας μὲ ζέση γιὰ τὴν εὐθύνη τῶν νέων, ἀναδεικνύει μείζονα ζητήματα ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς καὶ ἀποστολῆς, ἐκκρεμῆ καὶ σήμερα. Τὸ κείμενο, τὴ συγκυρία καὶ τὰ συμφραζόμενά του σχολιάζει καὶ διευκρινίζει ἀμέσως μετὰ ὁ Θανάσης Ν. Παπαθανασίου.
Ἡ Αἰκατερίνη Τσαλαμπούνη ἐρευνᾶ τὴν θέση τῶν παιδιῶν στὴν Καινὴ Διαθήκη, καὶ τὶς ἑρμηνεῖες τους τόσο ὡς ὑπάρξεων ἁγνῶν ἀλλὰ καὶ ὡς ὑποδειγμάτων τῶν ἀδύναμων οἱ ὁποῖοι κατ’ ἐξοχὴν γίνονται πολίτες τῆς Βασιλείας τοῦ Θεοῦ. Στὴ συνέχεια ὁ Τιμολέων Γαλάνης φωτίζει κάποια δύσκολα σημεῖα τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὅπου ὁ Θεὸς ἐμφανίζεται νὰ μετρᾶ τὴν ἀφοσίωση τῶν πατεράδων ἀξιώνοντας τὴ θυσία τοῦ πρωτότοκου γιοῦ τους. Ὕστερα ὁ Παναγιώτης Ὑφαντὴς ἐξετάζει τὶς ματιὲς ποὺ ρίχνει στὰ παιδιὰ ἡ ἐκκλησιαστικὴ γραμματεία, τὰ συναξάρια καὶ τὰ μαρτυρολόγια, προσπαθώντας νὰ συνδέει τὴ Βιβλικὴ ὀπτικὴ μὲ τὶς ἀγωνίες τῆς ἐποχῆς τους.
Κατόπιν ἡ Κυριακὴ Τριανταφυλλίδου, ἡ Ἀγγελικὴ Καριώτογλου, ἡ Χρυσὴ Καριώτογλου καὶ ὁ π. Ἀντώνιος Καλλιγέρης δίνουν τὶς δικές τους ἀπαντήσεις στὸ ἐρώτημα ἂν ἔχουν καὶ τί ἔχουν νὰ ποῦν οἱ ἐνήλικες πιστοὶ στὰ παιδιά, καὶ ἂν ναί, πῶς.
Τὰ ζητήματα καὶ τὶς δυσκολίες ποὺ ἀφοροῦν τὴν εἴσοδο τῶν παιδιῶν στὴν Ἐκκλησία προσεγγίζουν ὁ π. Θεοδόσιος Μαρτζοῦχος (γιὰ τὸν νηπιοβαπτισμὸ στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία) καὶ ὁ ἀρχιεπ. Ἰωάννης Σπιτέρης (γιὰ τὴν χορήγηση τοῦ χρίσματος καὶ τῆς θείας Κοινωνίας σὲ ἡλικία 7-10 ἐτῶν στὴν πρακτικὴ τῆς Καθολικῆς Ἐκκλησίας).
Ὁ π. Ζήσης Κτενίδης ὀρύσσει τὸν κόσμο τοῦ κινηματογράφου, ἐντοπίζοντας ταινίες ποὺ προσφέρονται γιὰ τὴν ἀγωγὴ τῆς παιδικῆς ἡλικίας – καὶ γιὰ σχετικὸ προβληματισμὸ γονέων καὶ ἐκπαιδευτικῶν. Ὁ π. Βασίλειος Χαβάτζας συζητᾶ μὲ παρρησία καὶ εἰλικρίνεια τὴ σχέση τῶν παιδιῶν μὲ τὸ μυστήριο τῆς ἐξομολόγησης, διερωτώμενος ὄχι μόνο γιὰ τὸ «πῶς» μιᾶς τέτοιας σχέσης, ἀλλὰ ἀκόμη καὶ γιὰ τὸν λόγο ὕπαρξής της. Τέλος ὁ π. Βασίλειος Θερμὸς κρίνει τὶς πρόσφατες ἐξελίξεις στὸν κοινωνικὸ χῶρο ὅσον ἀφορᾶ ἕνα πολὺ εὐαίσθητο θέμα: τὴν ἀντιμετώπιση τῆς λεγόμενης δυσφορίας ποὺ βιώνουν ὁρισμένα παιδιὰ πρὸς τὸ φύλο τους, ὡς προβλήματος ἢ ἀντιθέτως ὡς κανονικότητας. Αὐτὸ ποὺ μορφάζει ἐφιαλτικὰ πίσω ἀπὸ αὐτὸ τὸ ζήτημα (ἀλλὰ καὶ εὐρύτερα, πίσω ἀπὸ κάθε ἰδεολογικὸ ἢ θρησκευτικὸ στρατωνισμό) εἶναι ἡ πιθανότητα ἐργαλειοποίησης τῶν παιδιῶν.
Καλὸ δρόμο, φίλες καὶ φίλοι.
Θ.Ν.Π.
1. Πρβλ. Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, «Παναγιώτη Νέλλα μνήμη καὶ παρουσία», Σύναξη 138 (2016), σ. 48.
2. Παναγιώτης Νέλλας, «Γεννηθῆναι ἄνωθεν. Οἱ δογματικές, μυστηριακὲς καὶ ἀνθρωπολογικὲς προϋποθέσεις τῆς πνευματικῆς ζωῆς», Σύναξη 3 (1982), σ. 32.
3. Εἰρηναῖος, Κατὰ αἱρέσεων 2, 22, 4, Sources Chrétiennes 294:220.
4. Ψαλμ. 27(26):9-10.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου