ΘΕΟΦΑΝΙΑ: Αγιασμός του οικοσυστήματος, πανηγύρι συμπαντικό

Γράφει ο π. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ

«Σήμερον ἡ κτίσις φωτίζεται·

σήμερον τά πάντα εὐφραίνονται,

τά οὐράνια ἅμα καί τά ἐπίγεια».

(Ἀπό τή Λιτή των Θεοφανίων)

Καταιγισμός Χάριτος ἐπί τῆς ὕλης

Ἄν -ὡς ὑπόθεση ἐργασίας- θεωρήσουμε, ὅτι τά Θεοφάνια εἶναι μιά γιορτή τοῦ Σύμπαντος, ἕνα πανηγύρι συμπαντικό, δέν θά εἴμαστε πολύ μακριά ἀπό τήν πραγματικότητα. Καί νά, γιατί: Ὅλες οἱ λατρευτικές ἐκδηλώσεις τῶν Φώτων πραγματοποιοῦνται μέσα σ' ἕνα περιβάλλον καθαγιασμένο.

Ἤδη ἀπό τό πρωί τῆς παραμονῆς, μέ τή λιτάνευση τοῦ Σταυροῦ ἀπό σπίτι σέ σπίτι, ὁτιδήποτε ὑλικό μᾶς περιβάλλει (ἄνθρωποι, κατοικίες, ζῶα, ἐργαστήρια, ἀγροί καί θάλασσες), δέχονται ὅλα -δίχως φειδώ ἤ ἀποκλεισμούς- τή θεία Χάρη διά τοῦ ἁγιασμένου ὕδατος. Τίποτα δέ μένει ἀμέτοχο τῆς μεγάλης αὐτῆς Χαρᾶς. Τίποτα δέν ἐξαιρεῖται ἀπό τόν ἀνεπανάληπτο αὐτόν καταιγισμό Χάριτος ἐπί τῆς ὕλης πού μᾶς περιβάλλει καί πού πολύ συχνά (εἶναι ἀλήθεια) ἀσφυκτιοῦμε ὡς ὑπάρξεις ἐντός της. Αὐτήν ἀκριβῶς τή χαρμονή τῆς ὕλης προσωποποιεῖ ποιητικά ὁ Σωφρόνιος Πατριάρχης Ἱεροσολύμων:

«Σήμερον ῥείθροις μυστικοῖς πᾶσα ἡ κτίσις ἀρδεύεται...
Σήμερον λαμπαδοφεγγεῖ πᾶσα ἡ κτίσις ἄνωθεν...
Σήμερον τά ἄνω τοῖς κάτω συνεορτάζει καί τά κάτω τοῖς ἄνω συνομιλεῖ...
Σήμερον γῆ καί θάλασσα τήν τοῦ κόσμου χαράν ἐμερίσαντο καί ὁ κόσμος εὐφροσύνης πεπλήρωται».

Ὁ ἀφθαρτισμός τοῦ Περιβάλλοντος

Τό δεύτερο Πρόσωπο τῆς Ἁγίας Τριάδας, ὁ Υἱός καί Λόγος τοῦ Θεοῦ, ἔχοντας ἤδη δανεισθεῖ πρίν ἀπό λίγες μόλις μέρες (τά Χριστούγεννα, δηλαδή) τή φθαρτή τῶν ἀνθρώπων ὑπόσταση («ἵνα τήν πόρνην παρθένον εἰργάσηται», κατά τόν Ἅγ. Ἰωάννη Χρυσόστομο), προχωρεῖ τώρα σέ μιά νεότερη κίνηση Ἀγάπης. Χρησιμοποιεῖ καί πάλι τήν ὕλη, τά νερά τοῦ Ἰορδάνη ποταμοῦ ἐν προκειμένῳ, γιά νά βαπτισθεῖ ἁγιάζοντάς τα, προσδίδοντάς τους ταυτόχρονα ἀξία καί διάρκεια, ἐπιθυμώντας πάνω ἀπ' ὅλα νά ὑπογραμμίσει, ὅτι Ἐκεῖνος, ὁ ἴδιος ὁ ποιητής καί κυρίαρχος τῆς ὕλης, τελεσιουργεῖ διά τῶν (πεπερασμένων, μετά τήν προπατορική παρακοή) κτισμάτων Του τό μέγιστο Μυστήριο τοῦ ἀφθαρτισμοῦ τοῦ περιβάλλοντος, τῆς ἐπανόδου στήν προ-πτωτική κατάσταση ἀθωότητας τῶν σήμερα φθαρτῶν καί μέ ἡμερομηνία λήξης κοσμικῶν πραγμάτων! Καί μάλιστα δωρεάν, ἐξ ἀγάπης πολλῆς! Σέ αὐτή Του τήν κίνηση, «λειτουργούς τοῦ μυστηρίου» (ἐπειδή περί μυστηρίου πρόκειται) χρησιμοποίησε, γράφει ὁ ὑμνογράφος Ἰωάννης ὁ Μοναχός,

«ἐκ τῶν Ἀγγέλων τόν Γαβριήλ,

ἐκ τῶν ἀνθρώπων τήν Παρθένον,

ἐκ τῶν οὐρανῶν τόν Ἀστέρα

καί ἐκ τῶν ὑδάτων τόν Ἰορδάνην».

Κι ἐξηγεῖ Κοσμᾶς ὁ Μοναχός τή βαθύτερη αἰτία, γιά τήν ὁποία δέχεται νά περιβληθεῖ ἀνθρωπίνως τά ὕδατα τοῦ Ἰορδάνη Ἐκεῖνος, ὁ Ὁποῖος ἀνάγκη δέν εἶχε -ἀσφαλῶς- λουτροῦ καθαριότητας: «Οὐκ αὐτός τούτων πρός κάθαρσιν δεόμενος, ἀλλ' ἡμῖν ἐν ἑαυτῷ οἰκονομῶν τήν ἀναγέννησιν».

Ἐδῶ ἀκριβῶς βρίσκεται τό ἑρμηνευτικό κλειδί τῆς συμπαντικῆς γιορτῆς τῶν Φώτων: Καταδέχεται, ἀξιοποιεῖ καί νοηματοδοτεῖ τελικά τήν ὕλη ὁ Θεάνθρωπος, ἐνδύεται ὁ ἴδιος τήν ὕλη, γιά νά οἰκονομήσει τελικά μέ τόν ἀπροσδόκητο αὐτό τρόπο τήν ἀναγέννηση τοῦ Σύμπαντος. Ἡ φανέρωση μάλιστα τῶν τριῶν προσώπων τῆς Ἁγίας Τριάδος κατά τή βάπτιση τοῦ Χριστοῦ (ἐξ οὗ καί ἡ λέξη «θεοφάνια») εἶναι δηλωτική τῆς ἐξαιρετικῆς αὐτῆς τιμῆς, πού ἐπιφυλάσσεται στό φυσικό-ὑλικό μας περιβάλλον: Τά πάντα, λογικά καί ἄλογα, ὁρατά καί ἀόρατα, τό οἰκοσύστημα ὁλόκληρο, κατακλύζονται ἀπό τήν εὐεργετικά φωτιστική ἐπίσκεψη τοῦ ἄδυτου Ἥλιου! Τά πάντα γίνονται καινούργια! Ἀναγεννῶνται! Μέ τήν πεποίθηση μάλιστα, ὅτι μέσα στόν λειτουργικό χῶρο βιώνουμε τά παρελθόντα καί τά μέλλοντα ὡς ἕνα διαρκές παρόν, μές ἀπό τήν ἀναγέννηση αὐτή τῶν κτισμάτων διά τῶν Θεοφανίων, μᾶς δίνεται ἡ εὐκαιρία νά μετάσχουμε στήν ἐσχατολογική ἐκείνη πραγματικότητα, τήν ὁποίαν ὁ προφητικός Ἰωάννης ὁ ἐν Πάτμῳ ἀποτυπώνει μέ τούς λόγους: «Ἰδού καινά ποιῶ πάντα» (Ἀπ 21,5).

Κάτι νέο, φωτεινό καί ἀδιάπτωτο

Ἄρα, τό πανηγύρι τοῦ Σύμπαντος, ὅπως χαρακτηρίσαμε παραπάνω τή γιορτή τῶν Φώτων, ἀποτελεῖ τό σύνορο ἀνάμεσα σέ δύο ἀντιτιθέμενες ἐποχές, χαρακτηριζόμενες ἔτσι ὄχι τόσο χρονικά, ὅσο τροπικά. Παραπέμποντας μάλιστα στήν πολλά διδάσκουσα ρωμαίϊκη Παράδοσή μας, θά διαπιστώσουμε ὅτι ὁ λαός μας, ἁπλοϊκά σκεπτόμενος, ἀλλά συλλαμβάνοντας ἐπακριβῶς τό βαθύτερο νόημα τῆς κοσμικῆς αὐτῆς ἀναγέννησης μές ἀπό τήν πανηγυρική ἀτμόσφαιρα τῆς μεγάλης γιορτῆς, θεωρεῖ τήν πρίν τοῦ Ἁγιασμοῦ φάση, ως ἐποχή τοῦ Κακοῦ, τῶν «Καλλικάτζαρων», ἐνῶ τόν ραντισμό τῆς φύσης διά τοῦ Ἁγιασμοῦ, ως ἀπαρχή εὐλογιῶν, ὁπότε ὑποχωροῦν οἱ ὁποιεσδήποτε δυνάμεις τοῦ Σκότους. Κάτι νέο, φωτεινό καί ἀδιάπτωτο παίρνει τή θέση τοῦ παλαιοῦ, σκοτεινοῦ καί ὑπερφίαλου. «Ἦλθεν ἐφάνη, τό φῶς τό ἀπρόσιτον... Ἐπεφάνη ὁ Σωτήρ» (Ἐξαποστειλάριο τῶν Φώτων), θ' ἀναφωνήσει θαυμαστικά ὁ ἐκκλησιαστικός ποιητής!!!

Ἡ ταπεινή, πλήν ὅμως καίρια, εἴσοδός Του στόν ὑλικό χωροχρόνο ἐξαλείφει τά γηρατειά τῶν πραγμάτων καί τῶν εἰδῶν, τοῦ γύρω καί τοῦ μέσα μας Κόσμου. Τό Σύμπαν ἀποκτᾶ στό ἑξῆς λειτουργικό λόγο ὕπαρξης καί συνέχειας, ὁπότε «οἱ οὐρανοί διηγοῦνται δόξαν Θεοῦ, ποίησιν δέ χειρῶν αὐτοῦ ἀναγγέλλει τό στερέωμα» (Ψαλμ 18,2).

----------------------------------------------------------

* Αναδημοσίευση από το βιβλίο του π. Παναγιώτη Καποδίστρια, Κεφάλαια Θεολογίας του Περιβάλλοντος, εκδ. Ιερά Μητρόπολις Zακύνθου, Ζάκυνθος 2006, σσ. 51-54].