[Ἀναδημοσίευση ἀπό τό βιβλίο τοῦ Πρωτοπρεσβυτέρου Παναγιώτη Καποδίστρια, Ζακυνθινοί Ἐπίσκοποι στόν Κόσμο, ἐκδ. Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου, Ζάκυνθος 2004, σσ. 97-104]
Περί τοῦ Ἁγίου προστάτη καί Πολιούχου τῆς Ζακύνθου Διονυσίου τοῦ θαυματουργοῦ ἔχουν μέσα στούς αἰῶνες γραφεῖ πλεῖστα ὅσα γιά τό βίο του, ἀλλά κυρίως γιά τήν ἀγγελική του πολιτεία, ἡ ὁποία καί τόν καταξίωσε ὡς Οὐρανοπολίτη. Ὡς ἐκ τούτου θεωροῦμε κάτι περισσότερο ἀπό δύσκολη τήν ἀναφορά στή σεπτή του φυσιογνωμία, τήν ὁποία -δεδομένης καί τῆς σωματικῆς ἀειπαρουσίας του ἀνάμεσά μας- συναναστρέφονται οἱ πιστοί κάθε μέρα, ἀντλώντας ἐλπίδα, παραμυθία καί στηριγμό. Στό πλαίσιο παρ' ὅλ' αὐτά τοῦ παρόντος πονήματος τολμᾶμε ν' ἀκραγγίξουμε σημεῖα τῆς ἱερῆς του ἐπίγειας πορείας.
Ὁ Διονύσιος ὀνομαζόταν κατά κόσμον Γραδενῖγος ἤ Δραγανῖγος Σιγοῦρος, γιός τοῦ εὐγενοῦς Νουκίου Σιγούρου καί τῆς Παυλίνας Βάλβη. Γεννήθηκε στή Ζάκυνθο τό 1547 καί ἀπό πολύ μικρός ἔκλινε στά θεῖα. Πρίν ἀφιερωθεῖ στό μοναχικό βίο, πιθανολογεῖται, ὅτι διδάχτηκε στή γενέτειρά του ἀπό καλούς δασκάλους καί θεολόγους Ἀρχαῖα Ἑλληνικά, Λατινικά, Ἰταλικά, τίς Γραφές καί τήν πατερική Θεολογία.
Στίς 13 Μαρτίου 1568 δώρισε τήν περιουσία του στόν ἀδελφό του Κωνσταντῖνο κι ἐγκαταβίωσε στή Μονή τῶν Στροφάδων μέ τό ὄνομα Δανιήλ. Στίς 19 Νοεμβρίου τοῦ ἴδιου ἔτους τοῦ παραχωρήθηκε ἰσόβια ἀπό τήν Κοινότητα Ζακύνθου ἡ Μονή τῆς Ἀναφωνητρίας ὡς publico jus patronato.
Μετά τή χειροτονία του σέ Διάκονο, Πρεσβύτερος ἔγινε τό 1570 ἀπό τόν Ἐπίσκοπο Κεφαλληνίας-Ζακύνθου Φιλόθεο Λοβέρδο. Ἕξι χρόνια μετά (1577) ἀποφάσισε ἱεραποδημία στά Ἱεροσόλυμα. Προτοῦ ὅμως βρεῖ πλοῖο γιά τούς Ἁγίους Τόπους, ἐπισκέφτηκε τόν Μητροπολίτη Ἀθηνῶν Νικάνορα, ὁ ὁποῖος τόν ἔπεισε μέ πολλή δυσκολία, νά χειροτονηθεῖ Ἀρχιεπίσκοπος στή χηρεύουσα Αἴγινα. Τό Πατριαρχεῖο συμφώνησε καί ἡ χειροτονία του ἔγινε ἀπό τόν Νικάνορα στό σημερινό Ναό τοῦ Ἁγίου Ἐλευθερίου Ἀθηνῶν (τότε Γοργοεπηκόου), λαμβάνοντας τό ὄνομα Διονύσιος.
Ἡ Αἴγινα, ἤδη ἐξαθλιωμένη καί καταρρακωμένη ἀπό τίς ἀκραῖες βαρβαρότητες τοῦ Βαρβαρόσα (1537), εἶδε στόν Διονύσιο τόν πατέρα, τόν συνοδίτη, τόν ἀντιλήπτορα, τό καταφύγιο, τήν ἀνά(σ)ταση. Κοντά στό ποίμνιό του ἔμεινε ὥς τά μέσα ἤ τέλη τοῦ 1578, ὁπότε παραιτήθηκε. Τό γιατί ἀκριβῶς παραμένει ἀκόμη ἄγνωστο.
Ἀρχές τοῦ 1579 ἔφτασε στή Ζάκυνθο καί διορίστηκε ἀπό τόν Πατριάρχη Ἱερεμία Β' Χωρεπίσκοπος καί Πρόεδρος Ζακύνθου γιά τήν καλύτερη ἐξυπηρέτηση τῶν ποιμαντικῶν ἀναγκῶν τῶν συντοπιτῶν του, οἱ ὁποῖοι ἐκκλησιαστικά ὑπάγονταν στήν Ἀρχιεπισκοπή Κεφαλληνίας-Ζακύνθου. Τά θιγόμενα ὅμως συμφέροντα τοῦ κυριάρχη Ἀρχιερέα καί τοῦ Πρωτοπαπᾶ Ζακύνθου, ἀλλά καί οἱ κατευθυνόμενες ἀπό τούς ἴδιους διαμαρτυρίες κάποιων Κεφαλλήνων καί Ζακυνθίων, προκάλεσαν ἀπό πλευρᾶς τοῦ ἡγεμόνα τῆς Βενετίας Νικολάου Δαπόντε τήν ἄρση τῶν δικαιοδοσιῶν τοῦ Διονυσίου στήν ἐκκλησιαστική καθημερινότητα τῆς Ζακύνθου.
Ἀφοῦ πέθανε ὁ Φιλόθεος Λοβέρδος (1581), οἱ Ζακυνθινοί ἔπεισαν τόν Διονύσιο νά βάλει ὑποψηφιότητα γιά τήν ἕδρα Κεφαλληνίας-Ζακύνθου. Τελικά ὅμως ἐξελέγη ἕνας ἄπειρος νεαρός καί ἀμαθής Ληξουριώτης, ὁ Νεόφυτος Κολοκυθᾶς.
Κάπου ἐδῶ τοποθετεῖται ἱστορικά ἡ δολοφονία τοῦ Κωνσταντίνου, ἀδελφοῦ τοῦ Διονυσίου, ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε θύμα τῆς παλαιᾶς ἔχθρας τῶν Οἰκογενειῶν Μονδίνων καί Σιγούρων. Τό τραγικό αὐτό γεγονός ἔδωσε πάντως τήν εὐκαιρία στόν ἅγιο ἐγκάτοικο τῆς Ἀναφωνήτρας ν' ἀνέλθει, μέ τήν ἄκρα συγχωρητικότητα καί ἀνεξικακία του, τήν οὐράνια κλίμακα, ἀναδεικνυόμενος ἔτσι διαιώνιο παράδειγμα ποιμαντικῆς εὐαισθησίας καί ψυχραιμίας. Ὁ φονιάς, καταδιωγμένος ἀπό τήν ἐξουσία τῆς ἐποχῆς, καταφεύγει στά δύσβατα ὀρεινά τοῦ νησιοῦ καί ἡ ἀπελπισία τόν ὁδηγεῖ στό ἐρημητήριο τοῦ Διονυσίου. Τοῦ ἐξομολογεῖται τήν ἀποτρόπαιη πράξη του κι ἐκεῖνος, ἀντί νά τόν παραδώσει στήν ἀνθρώπινη δικαιοσύνη ὅπως θ' ἀνέμενε ἡ τρέχουσα λογική, τόν ἔκρυψε ἀπό τούς διῶκτες του, τόν παρηγόρησε καί τόν φυγάδευσε ἀδελφικά, ἀφοῦ πρῶτα τόν παρέδωσε στό λυτρωτικό ἔλεος καί τήν εὐσπλαχνία τοῦ Θεοῦ. Ἔκτοτε τό κλειδί τῆς Αἰωνιότητας ἀνήκει δικαιωματικά στόν Διονύσιο. Ὁ ποιητικός μάλιστα οἶστρος τοῦ Ἀνδρέα Μαρτζώκη ἀποτύπωσε κατά τρόπο ἐπικολυρικό τίς κορυφαῖες ἐκεῖνες στιγμές τῆς Συγνώμης, οἱ ὁποῖες ἀποτέλεσαν γιά τόν ἀσκητή Ἱεράρχη τήν προσωπική του μεθόριο μεταξύ γῆς καί οὐρανοῦ. Τό πολύστιχο σύνθεμα «Ὁ Γούμενος τῆς Ἀναφωνήτρας» κυκλοφορεῖ ἀκόμη ἀπό στόμα σέ στόμα, προκαλώντας ρίγη στόν κάθε εὐαίσθητο ἀκροατή:
«(...) καί τό ἁγνό του στόμα,
πού ἀφότου πρωτομίλησε δέν εἶπε ψέμμα ἀκόμα,
ἐψεύστηκε πρώτη φορά, τήν παρθενιά του χάνει·
κι' ἁγιάζει ὁ ἀναμάρτητος τήν ὥρα π' ἁμαρτάνει».
Μετά ἀπό μιά μακρά καί θεοπρεπή ζωή, ἀφιερωμένη στή σταυροαναστάσιμη συνάφεια τῆς ἀγάπης του πρός τόν Δημιουργό Θεό καί τόν ἀναξιοπαθοῦντα συνάνθρωπο, κοιμήθηκε ὁ ταπεινός Ἄνθρωπος τοῦ Θεοῦ στίς 17 Δεκεμβρίου 1622 καί τήν ἄλλη μέρα μετακομίστηκε στά Στροφάδια γιά νά ταφεῖ, ὅπως ἄλλωστε εἶχε ζητήσει.
Ἡ ἁγιοκατάταξή του ἔγινε τόν Ἰούνιο τοῦ 1703 μέ σχετική Συνοδική ἔκθεση τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Γαβριήλ καί ἡ μετακομιδή τοῦ ἄθικτου ἀπό τό Χρόνο Σκηνώματός του ἀπό τά Στροφάδια στή Ζάκυνθο στίς 24 Αὐγούστου 1717 γιά φύλαξη, μετά μάλιστα τή μόλις προηγηθεῖσα ἀνελέητη ἐπιδρομή τῶν Ἀγαρηνῶν.
Ξέχωρα ἀπό τήν προσωπική τοῦ καθενός μας δυνατότητα ἤ διάθεση πρόσβασης στό διαρκές μυστήριο τῆς χαριτωμένης παρουσίας τοῦ Ἁγίου Διονυσίου στό νησί, δυό φορές τό χρόνο οἱ Ζακυνθινοί τιμοῦν πανδήμως τόν Προστάτη καί Πολιοῦχο τους: Κατά τά ἑορταστικά τριήμερα ἀπό 16ης ἕως 19ης Δεκεμβρίου (μνεία τῆς κοίμησης) καί ἀπό 23ης ἕως 26ης Αὐγούστου (μνεία τῆς μετακομικῆς του). Ἐν τῷ μεταξύ πολλοί φημισμένοι ὑμνογράφοι καί ποιητές, ἁγιογράφοι καί ζωγράφοι ἐπιφανεῖς μέχρι τίς μέρες μας ἔχουν ἀσχοληθεῖ μέ τό πνευματικό του παράστημα, τό δέ περικαλλές Καθολικό μαζί μέ τή μεγαλοπρεπέστατη Μονή του στήν περιοχή τοῦ Ἄμμου στήν πόλη τῆς Ζακύνθου ἀποτελοῦν τό πατρικό σπίτι τῶν πάντων, κάθε τσακισμένης ψυχῆς ἀπ' ὅλες τίς πατρίδες τοῦ Κόσμου μές στούς αἰῶνες, ὅπου τό «Ἅγιο Κορμάκι» (κατά τήν προσφιλή ἔκφραση τῶν Ζακυνθινῶν), συνεχίζει νά θαυματουργεῖ, ὑποδεικνύοντας ὁδό θείας δόξας.
Πηγές:
• Ἀ ρ χ ι ε π ι σ κ ό π ο υ Ζ α κ ύ ν θ ο υ Ν ι κ ο λ ά ο υ Κ α τ ρ α μ ῆ, Φιλολογικά Ἀνάλεκτα Ζακύνθου, Ἐκδ. Ἐκ τοῦ Τυπογραφείου ἡ «Αὐγή» Ν. Κοντόγιωργα, Ἐν Ζακύνθῳ 1880, σ. 275-280.
• Π α ν α γ ι ώ τ ο υ Χ ι ώ τ ο υ, Ἱστορικά Ἀπομνημονεύματα Ἑπτανήσου, ἐκδ. Τυπογραφεῖον ὁ «Φώσκολος», Ἐν Ζακύνθῳ 1887, τ. 6 (σειρᾶς), 294-298.
• (Ἀ ν ω ν ύ μ ο υ), «Ὁ Ἅγιος Διονύσιος Προστάτης Ζακύνθου», [πρόκειται γιά ἐπιτομή ἀπό τό Λ ε ω ν ί δ α Ζ ώ η, Ὁ Ἅγιος Διονύσιος] «Πανηγυρικόν Τεῦχος ἐπί τῇ ἑκαονταετηρίδι ἀπό τῆς γεννήσεως τοῦ Ἐθνικοῦ Ποιητοῦ Διονυσίου Σολωμοῦ», Ἐκδ. Ἐκ τοῦ Τυπογραφείου Παρασκευᾶ Λεωνῆ, Ἐν Ἀθήναις 1902, σ. 541-550.
• Σ π υ ρ. Ν. Ἀ β ο ύ ρ η, [σχετικό λῆμμα], Θρησκευτική καί Ἠθική Ἐγκυκλοπαιδεία, Ἀθῆναι 1965, τ. 5, 32-39.
• Ν τ ί ν ο υ Κ ο ν ό μ ο υ, Ἅγιος Διονύσιος ὁ Πολιοῦχος Ζακύνθου, Ἀθήνα 1969.
• Μ η τ ρ ο π ο λ ί τ ο υ Ζ α κ ύ ν θ ο υ Π α ν τ ε λ ε ή μ ο ν ο ς Μ π ε ζ ε ν ί τ η (σήμερα πρώην Ἀττικῆς), Ὁ Ἅγιος Διονύσιος προστάτης καί πολιοῦχος τῆς Ζακύνθου (Βίος-Θαύματα-Ἱστορικές Σημειώσεις), Ἀθῆναι 1987.
• Δ ι ο ν ύ σ η Σ έ ρ ρ α, Ἀνθολόγιο ποιημάτων γιά τόν Ἅγιο Διονύσιο, ἐκδ. Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου, Ἀθήνα 1997.
• Π ρ ω τ ο π ρ ε σ β υ τ έ ρ ο υ Π α ν α γ ι ώ τ η Κ α π ο δ ί σ τ ρ ι α, Ζακύνθου Ἑορτοδρόμιον, ἐκδ. Ἱερά Μητρόπολις Ζακύνθου, Ζάκυνθος 1998, σ. 141-217 καί 503-554.
• Μ α ρ ί α ς Μ η λ ί γ κ ο υ - Μ α ρ κ α ν τ ώ ν η, «Ἅγιος Διονύσιος. Λαϊκή παράδοση καί λατρεία (Ἐνδεικτικές λαογραφικές ἐπισημάνσεις)», Πρακτικά τοῦ Διεθνοῦς Συνεδρίου «Ἅγιοι καί ἐκκλησιαστικές προσωπικότητες στή Ζάκυνθο», (Ζάκυνθος 6-9.11.1997), Ἀθῆναι 1999, τ. 2, 45-69.
• Γ ε ω ρ γ ί α ς Κ ό κ λ α - Π α π α δ ά τ ο υ, «Ὁ Ἅγιος Διονύσιος στό Ζακυνθινό Τύπο», ὅ. π., σσ. 177-254.
• Π ό π η ς Χ α λ κ ι ᾶ - Σ τ ε φ ά ν ο υ, «Ἅγιος Διονύσιος ὁ Ζακύνθου», Ἱστορία Εἰκονογραφημένη, τεῦχος 404 (Φεβρουάριος 2002) 66-75.
• Δ ι ο ν υ σ ί ο υ Λ υ κ ο γ ι ά ν ν η, «Ἡ λειψανοθήκη τοῦ ἱεροῦ σκηνώματος τοῦ ἁγίου Διονυσίου Ἀρχιεπισκόπου Αἰγίνης στήν Ἱερά Μονή Στροφάδων καί Ἁγίου Διονυσίου τῆς Ζακύνθου», Ἑπτανησιακά Φύλλα 23 (2003) 209-226.
Στο παραπάνω λεύκωμα φωτοστιγμών αποδίδεται -εν τω μέτρω του δυνατού- η συγκινητική ατμόσφαιρα από το σημερινό επίσημο Αρχιερατικό Συλλείτουργο προς τιμήν και μνήμην του Πολιούχου Ζακύνθου Αγίου Διονυσίου του θαυματουργού.
