Αγιογραφικοί πίνακες του Χρήστου Ρουσέα στον Ναό της Φανερωμένης Μπανάτου

Για τον Ζακυνθινό Καλλιτέχνη Χρήστο Ρουσέα (1896-1978) και την φιλοκαλία των εικόνων του έχουμε κάμει ήδη εκτενέστατο λόγο σε άλλη ευκαιρία στο πολυπεριοδικό μας. Εκεί δημοσιεύουμε μάλιστα και κάποιες πρώτες φωτογραφίες έργων του από τον ναό της Φανερωμένης του Μπανάτου, τον οποίον -σημειωτέον- έχει αγιογραφήσει ολόκληρον.

Σήμερα και με την ευκαιρία της συμπλήρωσης τριών δεκαετιών από τον θάνατό του, θεωρούμε επιβεβλημένο ν' αναρτήσουμε περισσότερα έργα του, προερχόμενα από τον συγκεκριμένο ναό της Ενορίας μας, δημιουργώντας έτσι μια μικρή Πινακοθήκη αγιογραφιών του Ρουσέα, του αξιοπρόσεκτου και πολυπράγμονος αυτού καλλιτέχνη.

Γωνιές του Μπανάτου υπομονετικές

Πολλές φορές και από άλλες θέσεις έχουμε ασχοληθεί με την αποτύπωση σκηνών και στιγμών από την καθημερινότητα του τόπου και του χρόνου μας. Αυτό το θεωρούμε άκρως ενδιαφέρον κι επιβεβλημένο. Διότι επέρχεται ο πανδαμάτωρ χρόνος ή ο μονοκράτωρ (;) άνθρωπος για ν' αλλοιώσει τις τρέχουσες εικόνες του σημερινού περιβάλλοντός μας.

Αυτό ακριβώς συμβαίνει και στο δικό μας το χωριό. Νεότερα υπερμεγέθη κτίρια, διαφορετικές ομολογουμένως ανάγκες, περίεργες στυλιστικές αντιλήψεις δημιουργούν μιαν άλλη εικόνα στον χώρο μας, που δεν είναι της παρούσης να κρίνουμε.

Σ' αυτό το νέο και απροσδιόριστο αρχιτεκτονικό κύμα, εμείς θεωρούμε, ότι έχουμε χρέος, ν' ανεύρουμε και ν' αναδείξουμε από τον ιστότοπό μας κάποια παραδοσιακά κτίρια ή ευαίσθητες γωνιές με ιδιαίτερο χρώμα, που έρχονται απ' το παρελθόν και υπάρχουν ακόμη όρθια στο χωριό μας, υπομένοντας την οικιστική πλημμυρίδα. Σε παλαιότερη δημοσίευσή μας έχουμε ήδη δείξει αλλοτινά κτίρια του Μπανάτου, αθώρητα στο απρόσωπο σήμερα. Εκείνα δεν υπάρχουν τώρα πια. Τα σημερινά υπάρχουν, για πόσο όμως ακόμη; Από την πλευρά μας, τουλάχιστον καταγράφουμε... Ελπίζω να επανέλθουμε σύντομα με άλλα.

π. Π.Κ.

Θεόφιλος ο Μαραμπελιώτης, το φτωχόπαιδο της Ζακύνθου που έγινε Άγιος

Γράφει ο π. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ

Ο Άγιος Νεομάρτυρας Θεόφιλος (με το επώνυμο: Μαραμπελιώτης) γεννήθηκε στην ταπεινή περιοχή του Άμμου της Ζακύνθου, το 1617, επί ενετικής κυριαρχίας, από πολύ φτωχή οικογένεια. Εξ ανάγκης πολλής και για να εξασφαλίσει τα προς το ζην για την εμπερίστατη οικογένειά του επιδόθηκε από μικρός στο επάγγελμα του ναυτικού.

Σ' ένα ταξίδι στην τουρκοκατεχόμενη τότε νήσο Χίο και στην άρνησή του να δεχθεί την προσφορά ενός Αγαρηνού (Τούρκου) καπετάνιου να συναινέσει στις άνομες ορέξεις του, συκοφαντήθηκε εντέλει από αυτόν στις τουρκικές αρχές ότι φορούσε τούρκικο σκουφί, πράξη αυστηρά απαγορευμένη από τους Τούρκους για τους Χριστιανούς. Στην πρόταση του οθωμανού κριτή ν' αλλαξοπιστήσει, μια πρόταση η οποία έγινε στην αρχή με κολακείες και υποσχέσεις, κατόπιν δε με απειλές, ο νεαρός Θεόφιλος ήταν ανυποχώρητος, μένοντας στερρός στην πατροπαράδοτη πίστη του αληθινού Θεού του.

Το τίμημα όμως της θαρραλέας και ανδρείας αυτής ομολογίας του ήταν να καταδικασθεί στον φρικτότατο δια της πυράς θάνατο. Φορτωμένος ο ίδιος τα ξύλα για τη φωτιά που θα τον έκαιγε, οδηγήθηκε στην κωμόπολη του Βροντάδου της Χίου, όπου η φωτιά έδωσε τέλος στην επίγεια ζωή του, σε ηλικία μόλις 18 ετών. Ήταν 24 Ιουλίου του 1635.

Η εκκλησιαστική συνείδηση τον καταξίωσε αμέσως στη χορεία των Νεομαρτύρων. Η μνήμη του τελείται πλέον στις 24 Ιουλίου κάθε χρόνο -ημερομηνία κατά την οποίαν εισήλθε παλικαρίσια και με το αίμα του στην ουράνια μακαριότητα- με εόρτιες λειτουργικές  / λατρευτικές συνάξεις ανά τους ναούς του νησιού της Ζακύνθου και όπου αλλού ευλαβούνται οι φιλάγιοι την αγιασμένη φυσιογνωμία του Θεοφίλου, του εύοσμου αυτού πνευματικού "φιόρου" του Τζάντε.

Χάριν των διαδικτυακών φίλων, που παρακολουθούν το πολυπεριοδικό μας, αναγράφουμε ευθύς κατωτέρω τρία μόνο χαρακτηριστικά τροπάρια από την ψαλλόμενη ιερή Ακολουθία, τιμητικά για τον έφηβο Άγιό μας και ενδεικτικά της διά Χριστόν αυτοθυσίας του.

Οι προετοιμασίες για το Πανηγύρι της Παναγούλας

Χθες το βράδυ και μετά από πρόσκληση-δημόσια ανακοίνωση του Εφημερίου μας, πραγματοποιήθηκε ευρεία σύσκεψη των παραγόντων και των ενοριτών του Μπανάτου, ώστε να οριστικοποιηθεί, πότε θα γίνει το καθιερωμένο Πανηγύρι της Παναγούλας μας. Τούτο έγινε, διότι υπήρξαν ορισμένες ενστάσεις ως προς την αλλαγή που υπήρξε πέρισυ στην ημερομηνία της εορτής. Θυμίζουμε, ότι μέχρι το 2005 γινόταν το Πανηγύρι τη δεύτερη Κυριακή του Σεπτεμβρίου εκ μεταθέσεως από το Δεκαπενταύγουστο και, μετά από πολλές διεργασίες, μεταφέρθηκε στην εκκλησιαστικά σωστή του θέση, δηλαδή στις 15 Αυγούστου. Ορισμένοι όμως συγχωριανοί, περισσότερο ευαίσθητοι ως προς τα παραδοσιακά, ήθελαν να επανέλθουμε στην παλιά ημερομηνία, αυτήν του Σεπτεμβρίου.

Για να μην υπάρχουν, λοιπόν, σκιές ή ψίθυροι στις ενδοενοριακές σχέσεις κι επειδή το Εκκλησιαστικό μας Συμβούλιο αφουγκράζεται και σέβεται όλες τις απόψεις, ο π. Παναγιώτης συγκάλεσε αυτή τη μικρή λαϊκή συνέλευση, η οποία, μετά από συνεξέταση όλων των δεδομένων, κατέληξε στην οριστική απόφαση, το Πανηγύρι να γίνεται στο εξής στη νέα και σωστότερη ημερομηνία, αυτήν του Δεκαπενταύγουστου, κατά την οποίαν, ως γνωστόν, γιορτάζει μεγαλοπρεπέστατα ο Ναός μας την Κοίμηση της Θεοτόκου.

Οπότε, ήδη άρχισαν οι προετοιμασίες, με πρώτη σημαντική πράξη τον άτυπο ορισμό ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΗΓΥΡΙΟΥ, η οποία αποτελείται από τους εξής συγχωριανούς:

1. Διονύσιο Φ. Τουρκάκη, Αντιδήμαρχο Δήμου Αρκαδίων,

2. Πέτρο Αν. Κοντονή, Πρόεδρο Τοπικού Συμβουλίου Δημ. Διαμερίσματος Μπανάτου,

3. Χαράλαμπο Δ. Κοντονή, Μέλος Τοπικού Συμβουλίου Δ. Δ. Μπανάτου

4. Δημήτριο Μ. Παπαδάτο,

5. Διονύσιο Π. Στραβοπόδη.

Ανοιχτός ο κλιματιζόμενος ναός της Φανερωμένης λόγω καύσωνα

Λόγω των πολύ υψηλών θερμοκρασιών αυτής της εβδομάδας (σημειωτέον, ότι η Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία προβλέπει έντονο καύσωνα πάνω από 40 βαθμούς Κελσίου), το Εκκλησιαστικό μας Συμβούλιο θεώρησε καλό κι επιβεβλημένο, να κρατά ανοιχτό για το κοινό τον κλιματιζόμενο Ναό της Φανερωμένης στο κέντρο του Μπανάτου, κάθε απομεσήμερο αυτής της εβδομάδας μέχρι τη δύση του ήλιου.

Μέσα στην ήρεμη και κατανυκτική ατμόσφαιρά του, ο κάθε ενδιαφερόμενος θα μπορεί να βρίσκει δροσιά και (γιατί όχι;) πνευματική αναψυχή. Θα παρευρίσκεται ο Εφημέριός μας για ό,τι χρειασθεί.

Ιερέας Διονύσιος Μαμφρέδας, "ο ποιμήν ο καλός" (1912-1993)

Γράφει ο π. Παναγιώτης Καποδίστριας

Ο ιερέας Διονύσιος Μαμφρέδας γεννήθηκε το 1912 στο Χουρχουλίδι της Ζακύνθου - μικρό συνοικισμό του χωριού Καλλιπάδο, όπου πάντα διέμενε. Απεβίωσε στις 19 Νοεμβρίου 1993, σε ηλικία ογδόντα ενός ετών.

Διάκονος χειροτονήθηκε από τον μακαριστό Μητροπολίτη Ζακύνθου Χρυσόστομο Α΄ (τον Δημητρίου) στις 29 Απριλίου 1945 στον παλαίφατο Ναό των Αγίων Πάντων και Πρεσβύτερος λίγες μέρες μετά (3 Μαΐου 1945, Μεγάλη Πέμπτη) στον ιστορικό Ναό της Οδηγήτριας. Σημειωτέον ότι και οι δυο αυτοί ναοί δεν υφίστανται πλέον μετά τη Σεισμοπυρκαγιά του 1953.

Διετέλεσε κατά καιρούς Εφημέριος όλων σχεδόν των γύρω στο Μπανάτο χωριών, τελευταία των Ναών του Μπανάτου (από το 1967 έως το 1986) και πνευματικός πατέρας της ευρύτερης περιοχής, απολαμβάνοντας τον ανυπόκριτο σεβασμό και την ολόθερμη αγάπη όσων τον συναναστράφηκαν, Κλήρου και Λαού.

Ο παπα Νιόνιος, στο διάστημα της μακράς και πολυκύμαντης ζωής του, υπήρξε άνθρωπος διαρκούς μαθητείας και απαράβατης ταπείνωσης. Σε δίσεκτους καιρούς δεν ολοκλήρωσε ούτε καν το Δημοτικό της εποχής, ο λόγος του όμως αποδείκνυε άνθρωπο εξαιρετικά πεπαιδευμένο και τούτο, διότι σε κάθε ευκαιρία μαθήτευε «μετ’ επιστήμης» στα ιερά της Εκκλησίας βιβλία, αυτά που ανέκαθεν υπήρξαν κιβωτός της Παιδείας και της γλώσσας της Ρωμηοσύνης. Αξίζει να θυμηθώ ότι είχε καταρτίσει μια πολύ ενδιαφέρουσα προσωπική Βιβλιοθήκη, εμπλουτισμένη με αξιόλογα θεολογικά και ιστορικά βιβλία. Θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί μέλισσα της γνώσης, διότι ρουφούσε πληροφορίες και στοιχεία, όχι μόνον από τα βιβλία του, αλλά απ' όπου μπορούσε. Για το καθετί που έλεγε, στηριζόταν πάντα σε αγιογραφικά χωρία κατά τρόπο καίριο και θαυμαστό, είχε δε την ταπείνωση ν’ αποζητά από τους μορφωμένους φίλους του (συχνότατα, πολύ-πολύ μικρότερους ηλικιακά απ’ αυτόν) τη γραμματική και νοηματική ερμηνεία των ευαγγελικών ή υμνογραφικών σημείων, που ενδεχομένως τον δυσκόλευαν!!!

Υπήρξε γλυκύς στις σχέσεις με τους ενορίτες του, κάτι που συνέβαινε και στην αντιμετώπιση της κάθε ποιμαντικής περίπτωσης. Αυτή μάλιστα η γλυκύτητά του, η αρχοντιά της προσήνειάς του και το ανεπιτήδευτο του χαρακτήρα του, η επιείκεια και κατανόηση προς τον εξομολογούμενο ήταν, που τον έκανε αγαπητότατο σε όλους.

Άνθρωπος εξαιρετικής υπομονής, ανθεκτικός στις αλλεπάλληλες δοκιμασίες του βίου, αλλά και υπόδειγμα υπακοής προς τους προϊσταμένους του, βγήκε στις αρχές του 1986 από την ενεργό υπηρεσία δίχως ποτέ -δυστυχώς- να τιμηθεί όσο τού άξιζε με κάποιο εκκλησιαστικό αξίωμα, ίσως επειδή η αγιότητα βραβεύει, δεν βραβεύεται, τουλάχιστον επί γης.

Άνθρωπος των καθαρτικών της ψυχής δακρύων, ιδιαίτερα προς την δύση του βίου του, (κατα)καιγόταν από την αγιάτρευτη πίκρα ότι λόγω των σοβαρών προβλημάτων υγείας, που τον ταλάνιζαν κάποιες δεκαετίες, δεν μπορούσε να τελέσει τη Θεία Λειτουργία. Αγωνιούσε πάντως για την ώρα της εξόδου του, βιώνοντας στην πράξη το τού Αγίου Νεοφύτου του Εγκλείστου: «Θεού φόβος και μνήμη θανάτου».

Ο παπα Νιόνιος υπήρξε Πνευματικός, κατά την αγιογραφική έννοια. «Ο καρπός του πνεύματος εστίν αγάπη, χαρά, ειρήνη, μακροθυμία, χρηστότης, αγαθωσύνη, πίστις, πραότης, εγκράτεια» (Γαλ. 5, 22), γράφει ο Απόστολος των εθνών Παύλος και στην περίπτωση του «Παπούλη» μας, όπως τον ονομάζαμε, το Άγιο Πνεύμα καρποφόρησε κατά τρόπο θαυμαστό και παραδειγματικό για τους μεταγενέστερους. Γι’ αυτό ακριβώς και όλοι μας έχουμε βεβαιωθεί ότι με την εκδημία του αποκτήσαμε ήδη μιαν ακόμη πρεσβεία στην ουράνια πολιτεία, στην Εκκλησία του Θριάμβου, πλάι στους Δικαίους και στους Αγίους, εκεί όπου η απλότητα, ωσάν εκείνη του Γέροντά μας, αποτελεί όρο μετοχής στη θεότητα.

Διονυσίου ιερέως, πνευματικού πατρός και συλλειτουργού ημών γενομένου, αιωνία η μνήμη!!!

Αρχιμανδρίτης Διονύσιος Κοντονής (1922-1998)

Γράφει ο π. Παναγιώτης Καποδίστριας

«Τω φοβουμένω τον Θεόν ευ έσται, επ’ εσχάτων και εν ημέρα τελευτής αυτού, ευρήσει χάριν» (Σοφία Σειράχ 1,13)

Ανήμερα της εορτής του Αγίου Χαραλάμπους (10 Φεβρουαρίου) του 1998 προπέμψαμε στον τάφο -πύλη της Αιωνιότητας- τον σεβαστό Αρχιμανδρίτη Διονύσιο Κοντονή, ο οποίος υπήρξε γόνος επιφανής και αγαπητός της κωμόπολης Μπανάτου.

Ήδη ο μακαριστός Γέροντας γεύεται ουράνιες εμπειρίες και όλοι προσευχόμαστε να έχει συναριθμηθεί στους ταπεινούς εκείνους αγίους και δίκαιους ιερείς, οι οποίοι μετέχουν αδιάλειπτα στην υπερκόσμια Θεία Μυσταγωγία, θεώμενοι ανεκλάλητων καταστάσεων.

Ο π. Διονύσιος Κοντονής, σε ηλικία 76 ετών και μετά από μακρά και καλλίκαρπη διακονία όπου η Εκκλησία τον έταξε, είτε ως Μοναχό, Ιερομόναχο και Αρχιμανδρίτη, μάλιστα δε επί τρεις και πλέον δεκαετίες στην παραθαλάσσια ωραία κωμόπολη του Στομίου της Λάρισας, μετέστη «από των λυπηροτέρων επί τα χρηστότερα και θυμηδέστερα», αφού εκδαπάνησε τον βίο του με απλότητα και ταπεινοφροσύνη, καταδεκτικότητα, κατανόηση κι επιείκεια για τις δυο και τρεις γενιές των πνευματικών του τέκνων στη θεσσαλική εκείνη γωνιά, με πατρική στοργή και νουθεσίες για όσους τον πλησιάζαμε, με ανοιχτή πάντα καρδιά, χαμόγελο και ωραία αστεία για τους συνηλικιώτες του συγχωριανούς μας, που τον υπεραγαπούσαν και με τους οποίους, σε κάθε ευκαιρία, αναθυμόταν «ημερών αρχαίων».

«Ο ζήλος του οίκου σου κατέφαγέ με», παραδέχεται ο Ψαλμωδός και κάτι ανάλογο συνέβαινε με την οικογένεια του Διονυσίου. Ο ευσεβής πατέρας του Ανδρέας υπηρέτησε τον Ναό της Παναγούλας ως Επίτροπος επί δυόμισι δεκαετίες και ο μικρός Διονύσιος έμαθε κι έπαθε τα θεία μες από αυτή τη σχέση του πατέρα του, αλλά και των πιστών θειάδων του, με τον ενοριακό τους ναό. Με άλλα λόγια, «εκ κοιλίας μητρός» τού εμφύσησε αθόρυβα η οικογένεια την αγάπη στον Θεό, την προσήλωση στην παράδοση, την ενοριακή συνείδηση και την διάθεση αυτοπροσφοράς. Ως εκ τούτου, ο ίδιος υπηρέτησε αρχικά τον Ναό ως «σκολιταρούδι» (παιδί του Ιερού Βήματος) και ύστερα «νόντσολος» (νεωκόρος, δηλαδή), πλάι σε βαρύνουσες ιερατικές μορφές του Μπανάτου εκείνων των χρόνων, διδασκόμενος έτσι πολλά ευεργετικά για την προσωπική του ιερατική κλίση.

Αργότερα οδήγησε τα βήματά του στον Άγιον Όρος, το περιώνυμο «Περιβόλι της Παναγίας», όπου διέμεινε για μια διετία κι έλαβε τα πρώτα νάματα της μοναχικής άσκησης πλάι σε έμπειρους Αγιορείτες, καλλιεργώντας και αναπτύσσοντας συνάμα ως εργόχειρο, το τάλαντο του Κεντήματος, μέχρι το τέλος της ζωής του. Πολύ σημαντικά έργα τέχνης παρήγαγαν τα χέρια του: Μουσειακές ιερατικές στολές, πολύμορφους Επιταφίους, χρυσοκέντητα καλύμματα ιερών σκευών, υπέροχους πίνακες για τα σαλόνια των σπιτιών και ό,τι άλλο βάλει ο νους από πλευράς Κεντητικής. Ορισμένα από τα πλείστα όσα δημιουργήματά του υπάρχουν σήμερα ως προσωπικά του δωρήματα-αφιερώματα στη Μονή Στροφάδων και Αγ. Διονυσίου και στους Ναούς του Μπανάτου, αλλά και στην κατοχή πολλών ιδιωτών-συλλεκτών.

Μεγαλώνοντας ο Διονύσιος σε δυσχερή από κάθε άποψη εποχή, δεν ευτύχησε ιδιαίτερης μόρφωσης, αξιώθηκε όμως –διακονώντας την εκκλησία και τους παπάδες της- να μαθητεύσει στα ιερά βιβλία, στα λειτουργικά και πατερικά κείμενα, τα οποία (ως γνωστόν) απετέλεσαν τις κατεξοχήν μορφωτικές πηγές του Γένους μας κατά τους τέσσερις αιώνες οθωμανικού ζυγού.

Ήταν ιδιαίτερα ευχάριστο κι έδειχνε αυθεντικό άνθρωπο του Θεού, το γεγονός, ότι κατά τις μακρές συζητήσεις μας, οποτεδήποτε επισκεπτόταν τη γενέτειρά του, χρησιμοποιούσε πάντοτε ατόφια χωρία από το Ευαγγέλιο, για να στερεώσει τη γνώμη του! Διακριτικό γνώρισμα ετούτο των παλαιών, σοφών ιερέων!

Αυτή η εμπειρική μόρφωσή του ήταν που τον έκανε, τελειώνοντας κάθε φορά τη Θεία Λειτουργία, ν’ απευθύνει λιγοστά μεν, μεστά όμως λόγια προς το εκκλησίασμα, λόγια ευχετικά και παρηγορητικά, απλά μηνύματα πνευματικής πάντως οικοδομής. Ξέρετε, είναι πολύ σημαντικότερο, να μιλάει ο κήρυκας του Θείου Λόγου με λίγους – μετρημένους από καρδιάς λόγους, παρά να μακρηγορεί, αναλύοντας μπροστά στο (ανυπεράσπιστο συχνά) ακροατήριό του την όση επιστημονική σοφία νομίζει ότι διαθέτει.

Μεγαλοπρεπής ο π. Διονύσιος κατά τις εκκλησιαστικές τελετές, γινόταν ως παιδί κατά τη στιγμή της Θείας Ευχαριστίας, διότι είχε τη συναίσθηση της αμαρτωλότητάς του και ότι εκείνη την ώρα ο ιερέας κρατά το νοητό κλειδί της Πύλης τ’ Ουρανού, την δυνατότητα πρόσβασης στο Μυστήριο των Μυστηρίων, καθιστάμενος αγωγός της Χάριτος και σκάλα που ανεβάζει τον άνθρωπο στον Θεό.

Η βαθιά αυτή συναίσθηση της Ιεροσύνης που έφερε, σε συνδυασμό με την αλήθεια του εαυτού του, τον έκανε πολλές φορές να μού επαναλαμβάνει: «Μπορεί, αγαπητέ μου, να είμαστε ως άνθρωποι αμαρτωλοί, αλλά δεν μάς επιτρέπεται σε καμιά περίπτωση να ξεχνάμε πως είμαστε ιερείς και γι’ αυτό πρέπει να προσέχουμε πολύ, να μην εξευτελιζόμαστε με τις πράξεις και την τακτική μας».

Για ένα μακρό διάστημα τεσσάρων μηνών, από τις 20 Οκτωβρίου του 1997 έως τις 10 Φεβρουαρίου 1998 παρέμεινε ο π. Διονύσιος κλινήρης σε Νοσοκομείο, υπομένοντας την ξαφνική του ασθένεια μόνος προς Μόνον και ασφαλώς εκεί, μέσα στην αδυσώπητη μοναξιά της Εντατικής, δοκιμάστηκε «ως χρυσός εν χωνευτηρίω», εξαγιάστηκε μες από τους σωματικούς πόνους, ώστε να παραδώσει τελικά την ψυχούλα του λευκή στον Δημιουργό του.

Εμείς από τη θέση αυτή, κλείνοντας το αναμνηστικό τούτο σημείωμα, δεν έχουμε παρά να παρακαλέσουμε τον Κύριο της Ζωής, του Θανάτου και της Ανάστασης για την ανάπαυσή του: «(…) ώσπερ επί γης εν τη Εκκλησία σου λειτουργόν αυτόν κατέστησας, ούτω και εν τω ουρανίω σου θυσιαστηρίω ανάδειξον, Κύριε (…) και την έξοδον του βίου αυτού εν τη εισόδω των Αγίων σου ποίησον (…)».

Η "οικογενειακή" φωτογραφία του Β΄ Συνεδρίου Ορθοδόξου Νεολαίας

Ήδη τα φώτα του "Β΄ Διεθνούς Συνεδρίου Ορθοδόξου Νεολαίας" έχουν χαμηλώσει δίχως και να σβήσουν, ενώ ο απόηχος θα (ή, πρέπει να) υφίσταται για πολύ καιρό.

Χθες μόλις κυκλοφόρησε η παραπάνω "οικογενειακή" φωτογραφία του Συνεδρίου. Έχει αποτυπώσει τους Νεολαίους της απανταχού Ορθοδοξίας έξω από την κλειστή -ατυχέστατα- Θεολογική Σχολή της Χάλκης, οι οποίοι πλαισιώνουν τον Πρωθιεράρχη και πνευματικό Πατέρα των Ορθοδόξων. Πρόκειται όντως για μιαν ιστορική στιγμή, που έγραψε τη δική της σελίδα στην μακραίωνη και μαρτυρική Ιστορία του Οικουμενικού Πατριαρχείου, για χίλιους δυο λόγους, τους οποίους ο καθένας μπορεί εύκολα να κατανοήσει! Τα χαρούμενα κι αισιόδοξα πρόσωπα όλων τους πάντως, οιωνίζονται καλύτερους τους καιρούς που έρχονται!!!

Δυο ιστορικές επαύλεις στο Μπανάτο

[Από το βιβλίο-λεύκωμα των Robert Sargint και Νίκου Λούντζη, Η Ζάκυνθος κάποτε… Zakynthos once upon a time…, εκδ. Σωματείου «Οι Φίλοι του Μουσείου Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων», 1990, σ. 20 και 22]

Α. ΕΠΑΥΛΗ ΠΑΥΛΟΥ ΚΑΡΡΕΡ (1829-1896)
Αρχικά Διονυσίου Καρρέρ, αργότερα Καρρέρ-Ζελοχοβίτη
(Σχέδιο έτους 1858 Αναστασίου Σάρτζιντ)

Λίγα τα στοιχεία για τη βίλα του θεμελιωτή της νεοελληνικής μουσικής. Ήδη στα 1858 οι σεισμοί είχανε κάμει το χρέος τους και ο Αναστάσιος Σάρτζιντ βρήκε (και ζωγράφισε) μονάχα το παρεκκλήσι της Αγίας Ελισάβετ και του Αγίου Ζαχαρία, μαζί με κάποιο πεισματάρικο βοηθητικό κτίριο. Μέχρι το 1900 βρίσκονταν εκεί οι παρτιτούρες του μαέστρου και τα προσωπικά του ενθυμήματα.

Β. ΕΠΑΥΛΗ ΣΑΡΤΖΙΝΤ
(Σχέδιο Ρόμπερτ Σάρτζιντ)

Η αρχική μορφή της ωραίας έπαυλης χάθηκε στο σεισμό του 1893. Στο τέλος του ΙΘ΄ αιώνα ξαναχτίστηκε, σε κάπως μικρότερη κλίμακα και με κάποιες διαφορές.
Διατηρήθηκε πάντως η μοναδική στο Τζάντε αρχιτεκτονική ιδιοτυπία της. Ο συνηθισμένος κάθετος άξονας της μαΐστρας στο κέντρο του σπιτιού, δεν ήταν εδώ ιδεατός αλλά πραγματικός. Η μαΐστρα του κτήματος Σάρτζιντ στο Μπανάτο περνούσε μέσα από την Έπαυλη, κάτω από ένα κομψό και ευρύχωρο «βόλτο» (καμάρα). Από τις άλλες ζακυνθινές επαύλεις, η Σαρακίνα είχε βόλτο, όχι κάθετο όμως αλλά παράλληλο προς το κτίριο, κάτω από τη μεγάλη δυτική ταράτσα.
Το σχέδιο της βίλας Σάρτζιντ ήταν απέριττο και άνετο, με διπλές πέτρινες σκάλες που ανέβαζαν στον εξώστη του ορόφου, όπου και το «πιάνο νόμπιλε». Στο ισόγειο, δεξιά κι αριστερά του «βόλτου» βρισκότανε βοηθητικοί χώροι.
Από το ανατολικό της πορτόνι η μαΐστρα περνούσε διαδοχικά, τα σταφιδάλωνα, το «βόλτο», το πυκνό πάρκο από ευκάλυπτα πεύκα και κυπαρίσσια (τα μόνα που σώζονται μετά το 1953), για να καταλήξει στο δυτικό πορτόνι. Ένα συμμετρικό κομψοτέχνημα…

Οι τοιχογραφίες του Ιερού Βήματος στη Φανερωμένη Μπανάτου

Η Φανερωμένη στο Μπανάτο παρουσιάζει μιαν αρτιότητα από πλευράς αγιογράφησης, όσον αφορά στον κυρίως ναό. Υπήρχε μόνο μια σημαντική έλλειψη στο Ιερό Βήμα, η οποία καλύφτηκε μεταξύ των ετών 1997 και 2002, παραγγέλλοντας το Εκκλησιαστικό μας Συμβούλιο, με την κατά νόμον έγκριση του Μητροπολιτικού Συμβουλίου, νεότερα έργα και μάλιστα τοιχογραφίες στον Ζακυνθινό αγιογράφο Νίκο Μπιάζη-Σεντή, ο οποίος, μαζί με τους βοηθούς του, παρήγαγε επτανησιακής επιρροής και τεχνοτροπίας νέες δημιουργίες, σε τρεις φάσεις:

α) Την Πλατυτέρα, περιστοιχούμενη από Αγγέλους (ως "Κυρία των Αγγέλων"), οι οποίοι προσφέρουν σε Αυτήν τον ναό μας [έργο του 1997],

β) Τους τρεις Αγίους της Επτανήσου (Γεράσιμο, Σπυρίδωνα και Διονύσιο) [έργο του 2000] και

γ) Τους εν Στροφάσιν αναιρεθέντας Πατέρας, στεφόμενους από αγγέλους και τον Χριστό [έργο 2002].

Και οι τρείς φάσεις, περιανθίζονται με πλούσιο διάκοσμο τύπου μπαρόκ, δημιουργώντας έτσι ένα πολύ ευχάριστο και λειτουργικό σύνολο, με αναγωγικό εντέλει αποτέλεσμα.

Είναι πιθανόν να υπάρξουν κάποιες ενστάσεις από πλευράς των επαϊόντων της Βυζαντινής Εικονογραφίας, αλλά είναι ανάγκη, στην περίπτωση της Ζακύνθου, να λαμβάνεται υπόψιν η επτανησιακή ιδιαιτερότητα σε όλες τις πτυχές της Τέχνης, και της εκκλησιαστικής. Κάτι ανάλογο συμβαίνει ανέκαθεν και στην καθημερινή πρακτική της λατρευτικής ζωής των Επτανησίων.

Η τελευταία μέρα του Συνεδρίου. Φανάρι, Αγία Σοφία και Μονή της Χώρας

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ. Της Ανταποκρίτριάς μας.
(Φωτογραφίες Ν. Μαγγίνα)

Η τελευταία μέρα στο Β΄ Συνέδριο Ορθοδόξου Νεολαίας ξεκίνησε το πρωί της χθεσινής Κυριακής στον Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου. Ένα ολόκληρο κομβόι λεωφορείων μάς μετέφεραν από τα ξενοδοχεία μας στο Φανάρι, όπου από αιώνες στεγάζεται το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Βαθιά συγκίνηση, όταν διαβήκαμε δίπλα από την κλειστή εξωτερική Πύλη του Πατριαρχείου, κλειστή από τότε (Πάσχα του 1821) που εκεί κρεμάστηκε ο Γρηγόριος Ε΄.

Στη Θεία Λειτουργία χοροστάτησε ο ίδιος ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος, ο οποίος μάλιστα ομίλησε στο πολυπληθέστατο εκκλησίασμα με επίκαιρα και θερμά λόγια.

Μετά τη Λειτουργία δέχτηκε όλες και όλους μας στην Αίθουσα του Πατριαρχικού Οίκου, όπου μάς πρόσφερε αναμνηστικά δώρα.

Από το Φανάρι τα βήματά μας οδηγήθηκαν σε δυο σπουδαία βυζαντινά οικοδομήματα, σήματα κατατεθέντα του Βυζαντινού Πολιτισμού, τα οποία μάς πληγώνουν κατάβαθα και μάς συγκλονίζουν έτσι κι αλλιώς. Επίσκεψη στην Αγιά Σοφιά και στη Μονή της Χώρας. Δέος και βουβός (ή και φανερός, γιατί όχι;) λυγμός... Όλα τα αισθητήριά μας προσλαμβάνουν ό,τι εκεί μέσα έχει διαδραματισθεί, σε μια μακρά κι εντονότατη περίοδο, που διαμόρφωσε και νοηματοδότησε τον Κόσμο ως Βυζαντινή Εποχή και Αυτοκρατορία... Τόποι πανίεροι, κατανυκτικοί, μαρτυρικοί... Τώρα μόνο, δέος και λυγμός...

Κατά το χτεσινό απόγευμα πραγματοποιήθηκε η τελευταία συνεδρίαση των Νεολαίων σε ολομέλεια, με την παρουσία του Πατριάρχη Βαρθολομαίου, κατά την οποία παρουσιάστηκε το τελικό Πόρισμα του Συνεδρίου.

Στο αποχαιρετιστήριο Δείπνο, που ακολούθησε στο Εστιατόριο του Συνεδριακού Κέντρου του Hilton, το οποίο μάς φιλοξένησε όλες αυτές τις μέρες, η ευχαρίστηση και η συγκίνηση ήταν διάχυτη στα πρόσωπα όλων. Δεν είχαμε ζήσει απλώς μια κάποια εκδρομή, αλλά είχαμε νιώσει, ότι μπορούμε ως νέοι να υπάρξουμε, στον χώρο του ο καθένας και όλοι μαζί, "φως του κόσμου", όπως λέει το Ευαγγέλιο και προτάχτηκε μάλιστα ως μότο στο Πόρισμα του Συνεδρίου μας.

Έτσι ολοκλήρωσε τις εργασίες του το Β΄ Διεθνές Συνέδριο Ορθοδόξου Νεολαίας, το οποίο έλαβε χώρα εδώ, στην Πόλη των πόλεων, κάτω από τη στοργική φροντίδα της Μητέρας Εκκλησίας, δηλαδή του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Σήμερα, ο καθένας θα επιστρέψει στην πατρίδα του, στις ασχολίες του, στη ζωή του. Οι αναμνήσεις όμως θα παραμένουν πάντοτε στην επιφάνεια ζωντανές και αναζωογονητικές!

ΠΑΡΑΜΟΝΕΥΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΚΟΝΤΕΣΑ ΒΑΛΕΡΑΙΝΑ. Θεολογική κατόπτευση του “Μυστικού”

Παρουσίαση: Ντιάνα Χαϊκάλη

Το μελέτημα αυτό υπήρξε εισήγηση του π. Παναγιώτη Καποδίστρια στο Συνέδριο για τον Γρηγόριο Ξενόπουλο, που διοργανώθηκε από τον «Πλατύφορο» στο νησί μας το Νοέμβριο του 2001, στις γιορτές για τη συμπλήρωση τότε πενήντα χρόνων από το θάνατο του μεγάλου αυτού νεοέλληνα πεζογράφου. Τελικά δημοσιεύτηκε επηυξημένο και με πολλές φωτογραφίες στο λογοτεχνικό και φιλόξενο Περιοδικό της Άμφισσας «Τετράμηνα», κυκλοφορώντας παράλληλα και σε ανάτυπο. Το εξώφυλλό του μάλιστα κοσμεί μια καλαίσθητη ξυλογραφία της Άριας Κομιανού.
Ο π. Π. Καποδίστριας πραγματεύεται α) την καταγωγή του εφτασφράγιστου έως θανάτου Μυστικού της Βαλέραινας, β) κάμποσα κωμικοτραγικά σύγχρονα συμπτώματα «δημώδους ιατρικής», όπως αποκαλούνται από την επιστήμη της Λαογραφίας και τέλος γ) το πώς αντιμετωπίζονται ανέκαθεν από θεολογικής πλευράς και Ορθόδοξης Πνευματικότητας όλ’ αυτά τα γιατροσόφια και τα ξόρκια. Γίνεται σαφές και με έμφαση, ότι η Ορθοδοξία πόρρω απέχει από την οποιαδήποτε έκφραση δεισιδαιμονίας και κάθε ανάλογης αθεολόγητης συμπεριφοράς, άκρως επίφοβης σε τελευταία ανάλυση για την προσωπική και δημόσια ψυχοσωματική υγεία.

Καί καταλήγει συμπερασματικά ο ίδιος:
«(…) Φίλη γλυκυτάτη και συμπαθής η Κοντέσα, φιλτέρα όμως η Αλήθεια! Σεβαστό κατ’ αρχήν το δημοκρατικό δικαίωμα ελευθερίας κινήσεων οποιουδήποτε δήθεν θαυματοποιού, ας μη φτάσουμε όμως να θρηνήσουμε και θύματα, επειδή κάποιοι αφελείς ή ευκολόπιστοι ασθενούντες, πάνω στην απόγνωσή τους, με το να εμπιστευτούν τις μυστηριώδεις συνταγές ενός κάποιου τυχοδιώκτη, εγκαταλείπουν τους γιατρούς τους καί την επιστημονική εγκυρότητα ή συμβουλή εκείνων. Παρόμοιοι πειραματισμοί καί αυτοσχεδιασμοί είναι ανάγκη, όχι μονάχα ν’ αποφεύγονται, αλλά δημοσίως να καταγγέλλονται, ώστε κάποτε ο λαός μας, ο “ο πάντοτ’ ευκολοπίστευτος και πάντα προδομένος” (κατά τον Σολωμό), να τακτοποιήσει επιτέλους το τι και πώς πιστεύει. (…)».

Η τέταρτη μέρα του Συνεδρίου στην Κωνσταντινούπολη

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ. Της Ανταποκρίτριάς μας Δ. Κ.

Χθες Σάββατο, 14 του μηνός, ήταν η τέταρτη μέρα του Συνεδρίου, εδώ στην ωραία Πόλη του Κωνσταντίνου. Ακούστηκαν οι τελευταίες ενδιαφέρουσες εισηγήσεις-ανακοινώσεις, οι οποίες αξίζει ν' αναφερθούν:

- Καθηγητής Άγγελος Βαλλιανάτος, "Η Νεολαία και η Επικοινωνία".

- Αρχιμανδρίτης Δρ. Ελπιδοφόρος Λαμπρυνιάδης, "Επικοινωνία και Τεχνολογία".

- π. Heikki Huttunen, "Οι νέοι και η Οικουμενική Κίνηση".

- κ. Κυριακή Αβτζή, "Τι σημαίνει για τους νέους η ένωση των Εκκλησιών;".

Το μεσημέρι ακολούθησε όμορφη εκδρομή και γεύμα εν πλω προς το πανέμορφο νησί της Χάλκης, όπου όλοι οι Νεολαίοι είχαμε την εξαιρετική ευκαιρία, να επισκεφτούμε την περίφημη Θεολογική Σχολή, για την επαναλειτουργία της οποίας, τόσος γίνεται λόγος τα τελευταία χρόνια, ο δε Οικουμενικός Πατριάρχης -ως γνωστόν- πασχίζει πολύ γι' αυτό προς πάσα κατεύθυνση και στα διεθνή fora, αλλά μάταια μέχρι τώρα, δυστυχώς... Τ' αυτιά των φίλων και γειτόνων μας δεν ιδρώνουν...

Το απόγευμα, μετά την επιστροφή μας από το κατάφυτο και γραφικότατο νησί της Χάλκης, όπου και η σχετική αναμνηστική φωτογραφία μας μαζί με τον Οικουμενικό (βλ. πρώτη φωτογραφία εδώ, του Ν. Μαγγίνα), έγινε Συνεδρίαση εν ολομελεία των Συνέδρων και η πρώτη ανάγνωση του τελικού Πορίσματός μας.

Παρά τη γενική διαπίστωση, ότι όλα πήγαν πολύ καλά, η δε διοργάνωση υπήρξε άψογη από κάθε άποψη, όλοι βέβαια, είμαστε πικραμένοι για την απαγόρευση εκ μέρους των Τούρκων της Συναυλίας του Γιώργου Νταλάρα, η οποία επρόκειτο να γίνει σήμερα το βράδυ.

Νεότερες ειδήσεις από το Συνέδριο Νεολαίας

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ. Της Ανταποκρίτριάς μας Δ. Κ.

(Φωτογραφίες Ν. Μαγγίνα)

Το Συνέδριο Νεολαίας στην Πόλη καλά κρατεί! Σημαντικότατες εισηγήσεις ειδικών, καλές γνωριμίες, νέες εμπειρίες για όλες τις αντιπροσωπείες απ' όλα τα μέρη του κόσμου.

Ας αναφέρουμε επιγραμματικά τις πολύ ενδιαφέρουσες χθεσινές (13ης Ιουλίου) Εισηγήσεις, σύμφωνα με το Πρόγραμμα:

- Καθηγητής Γιάννης Πανούσης, "Από τα παιδιά του κινδύνου, τα επικίνδυνα παιδιά (οι νέοι ως δράστες και ως θύματα)",

- Δρ. π. Χρυσόστομος Νάσσης, "Οι νέοι και ο θεσμός της οικογένειας".

- Δρ. π. Σταύρος Κοφινάς, "Οι νέοι και η μοναξιά".

- Καθηγητής Κωνσταντίνος Εμμανουηλίδης, "Η σεξουαλική ζωή των νέων".

- Δρ. π. Γεώργιος Ρουσάκης, "Σεξουαλικότητα και υγεία".

- Δρ. π. Ιωάννης Χρυσαυγής, "Εκκλησία και Οικολογία".

- Καθηγήτρια Ξανθή Μόρφη, "Ψυχαγωγία και διασκέδαση: μορφές και όρια".

Ο Οικουμενικός Πατριάρχης ήταν διαρκώς παρών, συναναστρεφόταν τους νέους μ' ευγένεια και στοργή, συνομιλούσε με τους αρχηγούς των αποστολών, φωτογραφιζόταν με τον καθένα, ενδιαφερόταν για πρόσωπα και πράγματα των πατρίδων μας, αποδεικνύοντας για μιαν ακόμη φορά, ότι πρόκειται για τον άξιο πνευματικό ηγέτη των Ορθοδόξων.

*

Στην πρώτη μας φωτό, εικονίζεται η Αντιπροσωπεία της Εκκλησίας της Ελλάδος, κατά την ακρόασή μας από τον κ. Βαρθολομαίο στο κατάλυμά του.

*

Διαβάστε στη σημερινή ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, το άρθρο του Νίκου Παπαχρήστου "Νέοι απ’ όλο τον κόσμο στο συνέδριο της Ορθοδοξίας".

*

ΕΙΔΗΣΗ ΤΗΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑΣ ΣΤΙΓΜΗΣ

Μόλις πληροφορούμαστε, ότι η τουρκική πλευρά απαγόρευσε την προγραμματισμένη για τη λήξη του Συνεδρίου μας Συναυλία του Γ. Νταλάρα, λόγω των κατά καιρούς δηλώσεών του για την Τουρκία και την Κύπρο.

Ομιλία για τον Διονύσιο Σολωμό στον Λόφο του Στράνη

Το 2007 έχει χαρακτηρισθεί Έτος Σολωμού και Φώσκολου. Διάφορες σημαντικές εκδηλώσεις πραγματοποιούνται στο νησί μας από πολιτιστικούς φορείς, συλλόγους και σωματεία, μεταξύ των οποίων το Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων.

Το Δ.Σ. του Μουσείου, ανάμεσα σε άλλους ανθρώπους των Γραμμάτων, κάλεσε προ καιρού τον Εφημέριό μας π. Παναγιώτη Καποδίστρια, να παρουσιάσει -ως ένας από τους σύγχρονους Ζακυνθίους Ποιητές- μια δική του προσέγγιση στον μεγάλο βάρδο της Ελευθερίας και μάλιστα στόν Λόφο του Στράνη, όπου θεωρείται ότι ο Σολωμός εμπνεύστηκε τον Ύμνο.

Η σχετική εκδήλωση πραγματοποιήθηκε πράγματι, με πολλή επιτυχία και τη συμμετοχή πλήθους εραστών της σολωμικής Ποίησης, κατά το απόβραδο της Τετάρτης, 11 Ιουλίου, στο πλαίσιο μάλιστα του "Ποιητικού Ιουλίου 2007" του Μουσείου. Στο μικρό Αμφιθέατρο του ιερού εκείνου Λόφου, λοιπόν, και υπό τις ύστατες ακτίνες του ήλιου, ο π. Παναγιώτης παρουσίασε το θέμα: "Ο Διονύσιος Σολωμός από την ΄κλειδαρότρουπα΄, ελλείψει των κατάλληλων κλειδιών" .

Μετά τον π. Παναγιώτη, ο οποίος καταχειροκροτήθηκε, ακολούθησε ανάγνωση αποσπασμάτων από τις "Τελευταίες Επιστολές του Τζάκοπο Όρτις" του Ούγου Φώσκολου από την μεγάλη Κυρία του Θεάτρου και του Κινηματογράφου Τζένη Ρουσέα.

Η δεύτερη μέρα του Συνεδρίου Νεολαίας στην Πόλη

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ. Της Ανταποκρίτριάς μας Δ. Κ.
(Φωτογραφίες Ν. Μαγγίνα)

Το πρωί της χθεσινής μέρας, 12 Ιουλίου, ξεκίνησαν οι κατ' εξοχήν συνεδριάσεις του Β΄ Συνεδρίου Ορθοδόξου Νεολαίας. Αξίζει ν' αναφέρουμε τους ομιλητές και τα θέματα που διαπραγματεύτηκαν:

-Μητροπολίτης Σασίμων κ. Γεννάδιος, "Οι νέοι και το έσοπτρον της ορθοδόξου μαρτυρίας σήμερον".

- Αρχιμανδρίτης Δοσίθεος Κανέλλος: "Οι νέοι και η συμμετοχή τους στην μυστηριακή και λατρευτική ζωή της Εκκλησίας".

- Αρχιεπίσκοπος Κρήτης Ειρηναίος, "Η συμμετοχή και ο ρόλος των νέων στο ποιμαντικό, φιλανθρωπικό και κοινωνικό έργο της Εκκλησίας".

- Καθηγητής π. Ioan Sauca, "Η διαμόρφωση του ιεραποστολικού ήθους στην Εκκλησία".

- Καθηγητής π. Job Getcha, "Η ορθόδοξη επιμόρφωση των νέων στη Δ. Ευρώπη".

- Αρχιμανδρίτης Κύριλλος του Essex, "Υπάρχει πνευματική ζωή και αγιότητα σήμερα;".

- Μοναχή Ιακώβη, "Σύγχρονες πνευματικές μορφές - πρότυπα χριστιανικής ζωής".

- Δρ. π. Ιάκωβος Khalil, "Η συνύπαρξη των νέων με τις άλλες θρησκείες".

- Καθηγητής Κωνσταντίνος Δεληκωνσταντής, "Η Εκκλησία και η Παγκοσμιοποίηση".

- Καθηγήτρια Νίκη Παπαγεωργίου, "Η Εκκλησία και η Εκκοσμίκευση".

Ακολούθησε πλούσιο δείπνο στο Εστιατόριο του Συνεδριακού Κέντρου στο Hilton.

Κάποια στιγμή είχαμε προσωπικά την ευκαιρία να υποβάλουμε τα σέβη μας στον παριστάμενο Οικουμενικό Πατριάρχη, ο οποίος -όπως μάς ανέφερε- δεν παύει να θυμάται την επίσκεψή του στη Ζάκυνθο το 2003, νοσταλγώντας τις ωραίες ημέρες που πέρασε στο νησί του Αγίου Διονυσίου, προσκαλεσμένος από τον Μητροπολίτη μας κ. Χρυσόστομο. Θυμήθηκε, εξάλλου, τον Εφημέριό μας π. Παναγιώτη και το βιβλίο του "Κεφάλαια Θεολογίας του Περιβάλλοντος", το οποίο είχε ο ίδιος ο Πατριάρχης προλογίσει.