Το Πρόγραμμα και οι Συμμέτοχοι της Μεγαλοβδομαδιάτικης Συναυλίας του "Αληθώς" [17.4.2016, 8.30 μ.μ.]

«Δος μοι τούτον τον ξένον...»

ΣΥΝΑΥΛΙΑ

Εκκλησιαστικό Αναλόγιο «Θ. Κουρκουμέλης-Κοθρής»

Π Ρ Ο Γ Ρ Α Μ Μ Α

• Ιδού ο νυμφίος... απολυτίκιον, ήχος πλ. δ΄ εκ του Γα
• Ερχόμενος ο Κύριος... ιδιόμελον, ήχος α΄
• Τον νυμφώνα σου... εξαποστειλάριον, ήχος γ΄
• Εξηγόρασας... κάθισμα, ήχος δ΄, κατά το ζακύνθιον ύφος
• Διεμερίσαντο... προκείμενον, ήχος δ΄, κατά το ζακύνθιον ύφος. Αντώνιος Πυλαρινός Ιερεύς 1849-1897. Είναι ο δεύτερος κυριότερος εκπρόσωπος μετά τον Θ. Κουρκουμέλη-Κοθρή.
• Τον ληστήν αυθημερόν... εξαποστειλάριον, ήχος γ΄
• Εξέδυσάν με... δοξαστικόν Αίνων, ήχος πλ. β΄, Κων/νου Πρίγγου Άρχοντος Πρωτοψάλτη Οικουμενικού Πατριαρχείου 1892-1964
• Πάσα η κτίσις... ιδιόμελον, ήχος α΄
• Κύριε, αναβαίνοντός σου... ήχος πλ. δ΄, ιερέα Χαράλαμπου Κοντονή 1862-1931
• Σήμερον κρεμάται επί ξύλου... κατά το ζακύνθιον ύφος
• Ίνα τι εφρύαξαν... ήχος πλ. δ΄, σύνθεση Ιωάννη Πλανύτερου (η εναρμόνιση έγινε σύμφωνα με την αρμονική πραγματεία του Π. Γριτζάνη 1835-1897), αρχείο Παναγιώτη Μαρίνου
• ΙΒ ' Ευαγγέλιον, Τη επαύριον... κατά το ζακύνθιον ύφος
• Ο τρώγων μου την σάρκα... παλαιό ζακυνθινό μέλος, Θ. Κουρκουμέλης-Κοθρής 1790-1881, αρχείο Παναγιώτη Μαρίνου.
• Τον Κύριον υμνείτε... ύμνος των τριών παίδων, ήχος πλ. β΄, κατά το ζακύνθιο ύφος.

Καταγραφή-εναρμόνιση: Παναγιώτης Μαρίνος

Tenori I

• Διονύσης Γιακουμέλος
• Φώτης Κοργιανίτης
• Διονύσης Κοργιανίτης
• Νίκος Μυλωνάς
• Ιωάννης Μαρούδας
• Αριστείδης Καλός

Tenori II

• Διάκονος Παναγιώτης Παράσχης
• Ιερέας Παναγιώτης Φωτεινόπουλος
• Διονύσης Γιατράς
• Ανδρέας Σταμίρης
• Κώστας Παναγάρας
• Παύλος Στράνης
• Στάθης Λαγοπόδης
• Παναγιώτης Γιακουμέλος
• Σταύρος Χριστοδουλόπουλος

Baritoni

• Σπύρος Σταμίρης
• Διονύσιος Πυριόχος
• Νίκος Γκούσκος
• Αντώνης Διαφιγγέλης
• Λεωνίδας Πέττας

Bassi

• Στάθης Μπετίνης
• Μπάμπης Σούρμπης
• Νίκος Σταμίρης
• Νίκος Τσουκαλάς
• Χάρης Στάβερης

ΛΙΓΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ

Είναι ευτυχές γεγονός ότι στον 21ο αι. επιβιώνει στην Ζάκυνθο το τοπικό εκκλησιαστικό μουσικό ιδίωμα. Ο κυριότερος εκπρόσωπος της ζακυνθινής εκκλησιαστικής μουσικής θεωρείται ο Θόδωρος Κουρκουμέλης-Κοθρής (1790-1881).

Ο Κοθρής ήταν αυτός που χρησιμοποίησε για πρώτη φορά την σημειογραφία της νέας μεθόδου από τους τρεις δασκάλους (Χρύσανθο τον εκ Μαδύτων, Χουρμούζιο Χαρτοφύλακα και Γρηγόριο Πρωτοψάλτη) για την καταγραφή των ζακυνθινών μελών. Ως ο επόμενος μεγάλος σταθμός της ζακυνθινής εκκλησιαστικής μουσικής πρέπει να θεωρηθεί ο ιερεύς Αντώνιος Πυλαρινός, γνωστός ως Παπανινηρίδης, ο οποίος υπήρξε μαθητής του Κοθρή.

Η παρακμή της ζακυνθινής εκκλησιαστικής μουσικής άρχισε αρκετά νωρίς περίπου στα 20 χρόνια μετά την ένωση. Τρεις ήταν οι βασικοί παράγοντες, α) ελλιπής μουσική μόρφωση των ιεροψαλτών (το αναφέρει ο Ιωάννης Καπανδρίτης στο δοκίμιο του «Περί Ζακυνθινής εκκλησιαστικής μουσική»), β) η εισαγωγή των μελοποιήσεων του Ιωάννη Σακελλαρίδη καθώς και των πολυφωνικών συνθέσεων του Θεμιστοκλή Πολυκράτη και γ) αποτυχημένες προσπάθειες κατά καιρούς διαφόρων μουσικών να διασκευάσουν το ζακυνθινό εκκλησιαστικό μέλος με «ακαδημαϊκούς» αρμονικούς κανόνες χάνοντας έτσι την λαϊκή του «φρεσκάδα».

Οι κυριότερες αλλοιώσεις που υπέστη το ζακυνθινό μέλος είναι η απλοποίηση της μελωδικής γραμμής (αφαιρούνται όλα τα μελισματικά στολίδια από το μέλος και η αρμονική αλλοίωση του μέλους).

Μελετώντας τα χειρόγραφα του 19ου αι. που έχω στο προσωπικό μου αρχείο καθώς και μετά από μελέτη της αρμονικής πραγματείας του Π. Γριτζάνη, Ε. Θεριανού και άλλων κατέληξα στο συμπέρασμα ότι οι κυριότερες αλλοιώσεις που αφορούν στην αρμονία του ζακυνθινού μέλους είναι οι εξής α) οι αλλαγές στις βάσεις των ήχων (πιο ψηλές βάσεις), β) αλλαγή συγχορδιών σχεδόν ανά μέτρο και γ) αλλοίωση ως προς την διασταύρωση των φωνών.

Οι στόχοι του Εκκλησιαστικού Αναλογίου «Θ. Κουρκουμέλης-Κοθρής» είναι α) να επαναφέρει το παλαιό ζακυνθινό εκκλησιαστικό μέλος στην αρχική του μορφή ως προς την μελωδία και την αρμονία με επιστημονική μουσικολογική τεκμηρίωση μέσα από τα εναπομείναντα ζακυνθινά εκκλησιαστικά χειρόγραφα του 19ου αι., β) να προχωρήσει σε εκδόσεις βιβλίων και ηχογραφήσεων και γ) να κάνει τους Ζακυνθινούς νέους να αγαπήσουν το κυριότερο πολιτιστικό θησαυρό που διαθέτουμε στην Ζάκυνθο.

Παναγιώτης Μαρίνος