Όψεις του Εθνοφυλετισμού των Ορθοδόξων Αράβων από τα μέσα του 19ου αιώνα έως τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο

Μεταπτυχιακή εργασία της ΕΛΕΝΗΣ Π. ΣΤΟΪΚΟΥ

στη Φιλοσοφική Σχολή ΑΠΘ, Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Τομέα Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας

Πρόκειται για μιαν εξαιρετικά επίκαιρη και άκρως εμπεριστατωμένη διατριβή, η οποία αξίζει να μελετηθεί από τους αναγνώστες μας.

The subject of the essay is the presentation of the parallel course of the national awakening and the religious emancipation of the Bulgarians and the Orthodox Arabs, under the political influence of Russia. The essay is focused in the Antiochian issue and the election of the first Arab Patriarch in 1899, in Antioch. 

Κεντρικός στόχος της εργασίας είναι να παρουσιαστεί η παράλληλη πορεία προς την εθνική αφύπνιση και τη θρησκευτική χειραφέτηση των Βουλγάρων και των ορθοδόξων Αράβων, καθώς και τα κοινά χαρακτηριστικά της πορείας αυτής, υπό την επιρροή πάντοτε της ρωσικής πολιτικής. 

     Το πρώτο κεφάλαιο αποσκοπεί σε μια συγκριτική ανάλυση του φαινομένου του εθνικισμού στα Βαλκάνια και στη Μέση Ανατολή, καθώς και στην ανάδειξη του καταλυτικού ρόλου των Μεγάλων Δυνάμεων. Κυριότερο μέσο διείσδυσης των Μεγάλων Δυνάμεων τόσο στα Βαλκάνια όσο και στη Μέση Ανατολή αποτέλεσαν οι χριστιανικοί πληθυσμοί και το ζήτημα της προστασίας τους. 

     Το δεύτερο κεφάλαιο επικεντρώνεται στη ρωσική πολιτική, ως προστάτιδα των Ορθοδόξων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ειδικότερα στις πολιτικές, ιδεολογικές και οικονομικές παραμέτρους της, στα Βαλκάνια και στη Μέση Ανατολή. Η Ρωσία, με μέσα την εκπαίδευση, την ίδρυση σχολείων, την καλλιέργεια των εθνικών γλωσσών, την ιδεολογία και την ιεραποστολική δράση προώθησε την πνευματική και κατ’ επέκταση και εθνική αφύπνιση των Βουλγάρων και των ορθοδόξων Αράβων, που επικεντρώθηκε στο αίτημα για εκκλησιαστική χειραφέτηση από την ελληνόφωνη ιεραρχία. 

     Στόχος του τρίτου κεφαλαίου είναι να τονιστούν οι παράγοντες που οδήγησαν τους ορθόδοξους Άραβες της Συρίας να διεκδικήσουν συμμετοχή στη διαχείριση των υποθέσεων του Πατριαρχείου Αντιοχείας. Συγχρόνως σκιαγραφούνται τα γεγονότα που οδήγησαν στην άνοδο του πρώτου Άραβα Πατριάρχη, του Μελέτιου Ντουμάνι, γεγονός που θεωρήθηκε η πρώτη νίκη του πρώιμου αραβικού εθνικισμού. 

     Το τέταρτο κεφάλαιο εξετάζει τις αντίστοιχες προσπάθειες των ορθοδόξων Αράβων της Παλαιστίνης να προωθήσουν τις αξιώσεις τους, οι οποίες και κορυφώθηκαν σε δύο κρίσεις, το 1872 και το 1909. Το τελευταίο κεφάλαιο αποτελεί μια συνθετική προσπάθεια να παρουσιαστούν κριτικά τα κέντρα αντίδρασης τόσο στο ελληνικό κράτος όσο και στα Ανατολικά Πατριαρχεία, καθώς και οι απόψεις των φορέων τους, για τα αιτήματα των ορθοδόξων Αράβων και την εμπλοκή της Ρωσίας.