Τὸ Βιβλίο ... σελ. 86
Οἱ συνεργάτες τοῦ 158ου τεύχους ... σελ. 108
Προλογικό 158ου τεύχους:
Πένθη,
ἢ
Πῶς νὰ παλέψεις μὲ τὴν ἀδίδακτη ὕλη;
Στὸν ὄρθρο τοῦ Μ. Σαββάτου, καθὼς δηλαδὴ ξεμυτίζει ἡ Ἀνάσταση τοῦ Χριστοῦ, τὰ σπλάχνα τῶν χριστιανῶν τὰ δονεῖ μία διαβεβαίωση, ἡ ὁποία δένει τὴ δοκιμασία μὲ τὴν ἐλπίδα: «Βασιλεύει, ἀλλ’ οὐκ αἰωνίζει ᾅδης τοῦ γένους τῶν βροτῶν» («Κυριαρχεῖ ὁ θάνατος στὸ γένος τῶν θνητῶν, ὄχι ὅμως γιὰ πάντα»).
Στὸ «οὐκ αἰωνίζει» χτυπᾶ ἡ καρδιὰ τῆς πίστης, ἡ λαχτάρα τῆς Ἀνάστασης, ἡ προσδοκία τῆς λύσης ἡ ὁποία εἶναι ἀδύνατο νὰ προκύψει ἂν δὲν χαριστεῖ ἀπὸ τὸν συμ-πονετικὸ καὶ ἀναστημένο Χριστό. Ὅμως ἡ δεξίωση αὐτῆς τῆς ἐλπίδας δοκιμάζεται πάνω στὸ ἀμόνι τοῦ «Βασιλεύει…», ὅταν δηλαδὴ «σπαραττόμεθα τὰ σπλάγχνα»1 μπροστὰ στὴν ἀπώλεια τῶν ἀγαπημένων. Νὰ τὸ ποῦμε ἀλλιῶς: Ἄραγε ἡ ἐλπίδα, σὰν βροχούλα, θὰ δροσίσει τὸ κεκαυμένο ἔδαφος ἤ, ἀντιθέτως, θὰ ἐξατμιστεῖ μόλις τὸ ἀκουμπήσει; Αὐτὰ τὰ δύο μάλιστα δὲν συμβαίνουν πάντα μὲ τρόπο διαζευκτικό. Συχνὰ τὸ ἕνα διαδέχεται τὸ ἄλλο. Ἡ πίστη παραμένει ἄθλημα, πυκνὰ ὑφασμένη μὲ τὴν ἀγάπη καὶ μὲ τὴν ἀπαίτηση ἡ ἀγάπη νὰ μὴν ἔχει λήξη.
Τὸ ἀφιέρωμά μας δὲν προσεγγίζει καθαυτὸν τὸν θάνατο. Προϋποθέτει μὲν τὴν χριστιανικὴ διδασκαλία ὅτι ὁ τελευταῖος ἐχθρὸς ποὺ θὰ συντριφτεῖ εἶναι ὁ θάνατος2, ἀλλὰ αὐτὸ ποὺ προσεγγίζει εἶναι οἱ στάσεις ὅσων μένουν πίσω, καὶ οἱ ὁποῖοι πενθοῦν ἢ ἀπωθοῦν τὸ πένθος, ἀποζητοῦν ἀπαντοχὴ ἢ παραιτοῦνται. Καὶ παράλληλα, τὸ ἀφιέρωμα προσεγγίζει τὶς στάσεις ὅσων ἀπευθύνονται στοὺς πενθοῦντες μιλώντας, σιωπώντας, ἀγγίζοντας… Ἔτσι, τὸ ἀφιέρωμα προσεγγίζει τὰ πένθη, ἠθελημένα σὲ πληθυντικὸ ἀριθμό. Εἶναι τόσο πολλοὶ οἱ ἀνθρώπινοι δρόμοι!
Ὁ Διονύσης Σκλήρης ἐπισημαίνει θεολογικοὺς ἄξονες τοῦ πένθους, σὲ ἀντίστιξη πρὸς τὴν ἰδιάζουσα στάση τοῦ σύγχρονου, ἀποχριστιανισμένου πολιτισμοῦ ἀπέναντι στὸν θάνατο, εἴτε μὲ τὴν ἀποσιώπηση εἴτε μὲ τὸν ἐξωραϊσμό του. Παράλληλα, ὁ Πάνος Νικολόπουλος σκιαγραφεῖ τὸν κόσμο τῶν «περιλειπομένων»3, δηλαδὴ ὅσων ἀπομένουν στὴ ζωή, ζώντας μὲ ποικίλη ἔνταση τὴν ἀναχώρηση τοῦ ἀνθρώπου τους καὶ γινόμενοι δέκτες οἱ ἴδιοι ποικίλων στάσεων.
Στὴ συνέχεια ἀγγίζουμε μιὰ κορυφαία ἀμηχανία: Τί μπορεῖ ἄραγε νὰ πεῖ ἢ νὰ κάνει κάποιος ποὺ ἵσταται ἐνώπιον τοῦ τσακισμένου ἀπὸ τὴν ἀπώλεια; Καὶ μάλιστα, τί μπορεῖ νὰ πεῖ ἢ νὰ κάνει κάποιος ποὺ στὰ μάτια τῶν πενθούντων «ἐκπροσωπεῖ» τὴν πίστη (ὅπως μιὰ θεολόγος, μιὰ μοναχή, ἕνας ἱερέας;). Μιλοῦν ἀπὸ τὴν ὀπτικὴ κι ἀπὸ τὴν ἐμπειρία τους ἡ Σουλτάνα Γκαργκάνα, ὁ π. Νικόλαος Δουληγέρης, ἡ ἡγουμένη Θεοξένη καὶ π. Θεοδόσιος Μαρτζοῦχος.
Ἐκτὸς ὅμως ἀπὸ αὐτὲς τίς –ἂς ποῦμε– προσωπικὲς «ἐξετάσεις», ὑπάρχει καὶ ἡ ἔγνοια, ὁ λόγος, ἡ παράκληση ποὺ ἐκφράζονται μὲ τὴν νεκρώσιμη ἀκολουθία. Ὁ π. Χρυσόστομος Νάσσης λοιπὸν διατυπώνει προβληματισμοὺς γιὰ τὴν ἐν χρήσει ἀκολουθία καὶ γιὰ τὴν δυνατότητα ἀλλαγῶν της, ὥστε ἡ παρηγορητικὴ λειτουργία της νὰ γίνει ἐναργέστερη. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, ὁ π. Φίλιππος Ζυμάρης ἐξετάζει ἕνα ζήτημα τὸ ὁποῖο ἔχει ἀνακύψει σχετικὰ πρόσφατα. Εἶναι οἱ περιπτώσεις κατὰ τὶς ὁποῖες ὁ ἀπελθὼν ἀποτεφρώνεται κατ’ ἐπιθυμία του, γιὰ διαφόρους λόγους καὶ εἰδικὰ λόγω ἀθεΐας του. Ἂν ὅμως οἱ περιλειπόμενοι οἰκεῖοι του εἶναι πιστὰ μέλη τῆς Ἐκκλησίας, ἐπιθυμοῦν τόσο τὴν παρηγορητικὴ γιὰ τοὺς ἴδιους φωνὴ τῆς Ἐκκλησίας, ὅσο καὶ τὴν συμπροσευχὴ τῆς κοινότητας. Ὁ συγγραφέας λοιπὸν ἐξετάζει τὴν ἀνάγκη σύνθεσης μιᾶς ἄλλης νεκρώσιμης ἀκολουθίας γι’ αὐτὲς τὶς περιστάσεις.
Τὴν ἀναμέτρηση μὲ τὸν θάνατο σὲ διαφορετικὰ πεδία ζυγίζουν τὰ κατοπινὰ κείμενα. Πρῶτα ἀπ’ ὅλα, ὁ Δημήτρης Κυριαζὴς ἐξετάζει τὸν «ψυχικὸ θάνατο», δηλαδὴ τὴν καταβύθιση τοῦ ἀνθρώπου σὲ μιὰ φοβερὴ κατάσταση μή-πραγματικῆς ζωῆς οὔτε κυριολεκτικοῦ θανάτου. Ὁ συγγραφέας προτείνει τὴν διάνοιξη στὴν ἀγάπη ὡς ἀτραπὸ ἐξόδου ἀπὸ τὸν «θάνατο» αὐτόν.
Ἡ Μαρία Μπούρη, ἔπειτα, μᾶς πηγαίνει σὲ μίαν ἀπὸ τὶς ἐσχατιὲς τῆς ἀνθρώπινης ζωῆς: στὴν ὀδυνηρὴ ἐμπειρία τῆς ἀπώλειας ἑνὸς νεογέννητου βρέφους ἢ ἑνὸς ἐμβρύου κατὰ τὴ διάρκεια τῆς ἐγκυμοσύνης. Ὁ δὲ π. Σπυρίδων Ροϊνᾶς φτάνει σὲ ἄλλην ἐσχατιά: στὴν καθημερινὴ πάλη ὀγκολογικῶν ἀσθενῶν τελικοῦ σταδίου μὲ διαφόρους «θανάτους» (τὸν ἐπικείμενο βιολογικό, τὸν κοινωνικὸ ἢ συναισθηματικὸ κ.λπ.). Ἰδιότυπη ἐσχατιὰ τῆς ζωῆς ὅμως εἶναι συχνὰ καὶ μιὰ ἄλλη συνθήκη: ἡ ἐγκαταβίωση στὴ φυλακὴ καὶ ἡ γεύση πένθους γιὰ πολλῶν εἰδῶν ἀπώλειες (τὶς ὁποῖες κάποιος εἴτε προκαλεῖ εἴτε μόνο ὑφίσταται), πάντα μαζὶ μὲ τὴν ἰχνηλασία τῆς ἐλπίδας. Γράφουν δύο ἐκπαιδευτικοὶ σὲ σχολεῖα φυλακῶν, ὁ Κυριάκος Κωλέσης καὶ ὁ Κλήμης Πυρουνάκης.
Ἡ Ρίικκα Πατρικάινεν ἐρευνᾶ ἀντιστοιχίες μεταξὺ τῶν λαϊκῶν παραδόσεων τοῦ μοιρολογιοῦ στοὺς Ὀρθοδόξους τῆς Φινλανδικῆς Καρελίας ἀφενὸς καὶ τῆς Ἑλλάδας ἀφετέρου. Παρόμοια, ὁ π. Στυλιανὸς Τζινευράκης σχολιάζει τοπικὰ ἔθιμα στὴ χώρα μας. Ἀμφότεροι καταδεικνύουν ὅτι οἱ παραδόσεις αὐτὲς ἄλλοτε σαρκώνουν τὴν χριστιανικὴ ἐλπίδα κι ἄλλοτε τὴ συσκοτίζουν.
Τὸ ἀφιέρωμα κλείνει ὁ Κωνσταντῖνος Μπλάθρας, ἀνοίγοντάς μας στὴν πανανθρώπινη σκηνὴ μέσω τῆς σκηνῆς τοῦ κινηματογράφου, ἡ ὁποία κάποτε κατορθώνει νὰ ἀγγίξει τὰ μυστήρια τοῦ θανάτου, ἄλλοτε τὰ προσπερνᾶ, ἄλλοτε τὰ εὐτελίζει.
Εἶναι παράδοξο! Γράφουμε τάχα γιὰ ἄλλους, κι ὅμως τόσα πολλὰ ἀφοροῦν στὴν πραγματικότητα ἐμᾶς τοὺς ἴδιους. Καὶ βέβαια τὸ διαγώνισμα δὲν μποροῦμε νὰ τὸ ἀποφύγουμε, ὅσο κι ἂν τὰ ἄρρητα πάντα μᾶς ξεπερνοῦν. «Ὕλη ἀδίδακτη ὁ θάνατος», ὅπως μᾶς ἔχει πεῖ ἡ ποιήτρια4.
Θ.Ν.Π.
1. Πρβλ. τὸν ἐπιτάφιο θρῆνο τῆς Παναγίας, Μ. Παρασκευή.
2. 1 Κορ. 15: 26.
3. Πρβλ. 1 Θεσ. 4:15.
4. Κικὴ Δημουλᾶ, «Ὠδὴ σὲ μία ἐπιτραπέζια λάμπα».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου