Η Ρωσία μπαίνει σε μια εποχή τεράστιας αστάθειας, που θα οδηγήσει στην κατάρρευσή της, εκτιμά ο Ρώσος ιστορικός Αλεξάντερ Έτκιντ, παρομοιάζοντας τον Ρώσο πρόεδρο με χιονοστιβάδα σε καταστροφική τροχιά.
Ο πόλεμος εναντίον της Ουκρανίας είναι μια κολοσσιαία, παταγώδης αποτυχία. Μια αποτυχία στρατιωτική και οικονομική, ένα σχέδιο που το Κρεμλίνο είχε βάλει μπρος από το 2014, με τη βεβαιότητα ότι η Δύση θα συνέχιζε άπραγη να παρακολουθεί την κατακτητική του μανία, λέει ο Ρώσος ιστορικός Αλεξάντερ Έτκιντ. Παρόλα αυτά, οι ηγέτες των δυτικών κρατών καθυστέρησαν σημαντικά να σταθούν στο πλευρό της Ουκρανίας, παραμένοντας επιλεκτικά τυφλοί στις προθέσεις του Ρώσου πρόεδρου. Εάν ήταν αφελείς, αυτό σίγουρα δεν δικαιολογείται από έλλειψη καλής πληροφόρησης – αυτήν σίγουρα την είχαν, λέει ο καθηγητής στο Central European University.
Κι αν είχε πετύχει το σχέδιό του, να φτάσει και να καταλάβει το Κίεβο; Ο Έτκιντ δεν έχει καμιά αμφιβολία ότι ο Πούτιν και οι συνεργάτες του δεν θα είχαν σταματήσει ούτε εκεί. Σειρά θα είχε η Βαρσοβία, λέει, μιλώντας στο inside story από την Ρίγα, όπου βρίσκεται αυτόν τον καιρό. Ο Έτκιντ είναι ένας από τους ελάχιστους Ρώσους διανοούμενους που εδώ και χρόνια μιλούν και γράφουν για τον ρωσικό ιμπεριαλισμό. Είναι ο λόγος για τον οποίον έχει επανειλημμένα γίνει στόχος κριτικής δυτικών συναδέλφων του.
Προς το τέλος της συζήτησής μας, θα ρωτήσω τον Ρώσο ιστορικό τι σκέφτεται για την κατηγορία της ρωσοφοβίας, που τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιεί συχνά το Κρεμλίνο για να απαξιώσει τις κριτικές φωνές. «Περισσότερο με ανησυχεί η υπερβολική ρωσοφιλία», θα μου απαντήσει χαμογελώντας, «και δεν αναφέρομαι στους λάτρεις του Τολστόι».
Αλλά για αρχή, ξεκινάω με την εκτίμηση που εξέφρασε πρόσφατα: Ότι ο πόλεμος που εξαπέλυσε ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν κατά της Ουκρανίας θα έχει καταλυτικές συνέπειες για τη Ρωσική Ομοσπονδία – ότι μετά από αυτόν τον πόλεμο η χώρα δεν θα είναι η ίδια.
IS: Έχετε εκφράσει τη βεβαιότητα ότι αυτός ο πόλεμος θα μεταμορφώσει τη Ρωσική Ομοσπονδία. Με ποιον τρόπο;
Αυτός ο πόλεμος θα οδηγήσει στην κατάρρευση της Ρωσικής Ομοσπονδίας, τώρα πια είναι αναπόφευκτο. Κάτι που δεν ίσχυε πριν από την εισβολή. Θα συνέβαινε έτσι κι αλλιώς, αλλά σε διάστημα δεκαετιών και σίγουρα όχι στο ορατό μέλλον. Και η κατάρρευση δεν θα έρθει εξαιτίας ξένων δυνάμεων, αλλά με απόλυτη ευθύνη της ρωσικής κυβέρνησης, της ρωσικής ηγεσίας.
Στο εσωτερικό της Ρωσικής Ομοσπονδίας υπάρχουν ασφαλώς πολλές και μεγάλες διαφορές – πολιτιστικές, θρησκευτικές και άλλες, που κάνουν την εικόνα ιδιαιτέρως περίπλοκη. Ειδικά στις πιο φτωχές και απομακρυσμένες περιοχές οι άνθρωποι έχουν πολλούς και σοβαρούς λόγους να δυσανασχετούν με τη Μόσχα – σήμερα, μάλιστα, έχει σημασία μεταξύ αυτών των λόγων να αναφέρουμε την επιστράτευση που αφορά κυρίως τις πιο φτωχές περιοχές και γίνεται με τη χρήση βίας. Ωστόσο οι λόγοι της επικείμενης διάλυσης της Ρωσικής Ομοσπονδίας είναι οικονομικοί.
IS: Έχει κανείς, πάντως, την εντύπωση ότι ακόμη και στις πιο φτωχές περιοχές της χώρας, οι άνθρωποι έχουν απλώς αποδεχτεί τη μοίρα τους.
Ναι, αυτό μπορεί κανείς να το πει, ωστόσο σκεφτείτε ότι έχουν μεν αποδεχτεί τη μοίρα τους, αλλά έχουν συνηθίσει να θεωρούν και κάποια πράγματα δεδομένα. Εννοώ ότι έχουν συνηθίσει να παίρνουν τη σύνταξή τους, έχουν συνηθίσει να στέλνουν τα παιδιά τους στο σχολείο. Ορισμένοι μπορεί και στις πιο δύσκολες εποχές να επιβιώσουν καλλιεργώντας στον κήπο πατάτες, όμως άλλοι δεν θα μπορούν να επιβιώσουν αν χάσουν τη σύνταξή τους.
Όλος ο πλούτος της Ρωσικής Ομοσπονδίας προέρχεται από τις πιο απομακρυσμένες περιοχές της, εκεί όπου υπάρχει ο χρυσός, το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο. Τα έσοδα από τις εξαγωγές τους συγκεντρώνονται όλα στη Μόσχα, που στη συνέχεια αναδιανέμει ένα μέρος τους μόνο, για να πληρώνονται μισθοί και συντάξεις, να λειτουργούν σχολεία και νοσοκομεία. Σύντομα αυτά τα έσοδα θα στερέψουν. Η Μόσχα δεν μπορεί πια να βασίζεται στις εξαγωγές χρυσού, πετρελαίου και φυσικού αερίου για να καλύπτει τις ανάγκες των πολιτών σε όλη την αχανή της έκταση. Η απόφαση του Κρεμλίνου να εξαπολύσει αυτόν τον πόλεμο είναι μια καταστροφή για τη ρωσική οικονομία. Η Ρωσική Ομοσπονδία δεν θα επιβιώσει από αυτήν την καταστροφή. Σε κάθε περίπτωση, η Ρωσία μπαίνει σε μια περίοδο τεράστιας αστάθειας.
IS: Πώς να φανταστούμε ότι θα έρθει η διάλυση της Ρωσικής Ομοσπονδίας;
Δεν μπορώ να φανταστώ ότι είναι κάτι που θα συμβεί ειρηνικά. Η Μόσχα, ασφαλώς, θα αντισταθεί με κάθε τρόπο – και κυρίως θα αντισταθεί με τη βία, θα στείλει στις επαρχίες τον στρατό και την αστυνομία. Για το Κρεμλίνο, αυτός ο πόλεμος είναι μια κολοσσιαία αποτυχία, από κάθε άποψη. Είχαν ένα στρατιωτικό και οικονομικό σχέδιο το οποίο απέτυχε παταγωδώς.
IS: Τι περίμεναν ότι θα συμβεί;
Βασίζονταν στη βεβαιότητα ότι η Ευρώπη θα υποχωρούσε και θα δεχόταν τους όρους του παιχνιδιού που θέλησε να επιβάλει η Ρωσία. Πίστευαν ότι οι Ευρωπαίοι δεν θα τα κατάφερναν χωρίς το ρωσικό αέριο, όπως πίστευαν ότι το ρωσικό λόμπι και το ρωσικό χρήμα που ρέει στην Ουάσιγκτον θα επέβαλε και στις ΗΠΑ τους όρους του Κρεμλίνου. Για ένα διάστημα, αυτό δούλεψε. Η Ρωσία προσάρτησε την Κριμαία κι όλα συνεχίστηκαν κανονικά, business as usual. Αλλά ήθελαν κι άλλα. Το 2022 αποφάσισαν ότι ήθελαν ολόκληρη την Ουκρανία. Όχι μόνο ο Πούτιν, αλλά ένας κύκλος προσώπων γύρω του, μια ηγετική ελίτ. Αρχικά ήθελαν την Κριμαία. Μετά ήθελαν το Κίεβο. Εάν είχαν πάρει το Κίεβο, θα προχωρούσαν στο Λβιβ και στη συνέχεια στη Βαρσοβία.
IS: Πιστεύετε πραγματικά ότι εάν το σχέδιο του Κρεμλίνου για την Ουκρανία είχε πετύχει θα τους περνούσε από το νου να φτάσουν μέχρι τη Βαρσοβία;
Ναι, απολύτως, θα μπορούσε να συμβεί. Τη Βαρσοβία, τη Ρίγα… Δεν θα είχαν σταματήσει. Είχαν το προηγούμενο της Κριμαίας, όπου πήραν αυτό που ήθελαν, χωρίς πρόβλημα. Εκτός από τους Ουκρανούς, όλες οι δυτικές χώρες τότε το αποδέχτηκαν.
IS: Υπήρξαν αφελείς οι ηγέτες των δυτικών χωρών σε ό,τι αφορά τις εκτιμήσεις τους για τον Ρώσο πρόεδρο;
Θα μπορούσε κανείς να πει ότι ήταν αφελείς, αλλά θα μπορούσε επίσης να πει ότι ήταν τυφλοί. Θα έλεγα ότι μάλλον έτρεφαν ευσεβείς πόθους. Διότι αν υπήρξαν όντως αφελείς, τότε αυτή η αφέλεια δεν προήλθε από έλλειψη γνώσης και ενημέρωσης. Ήξεραν τα πάντα, απλώς δεν ήθελαν να δουν την πραγματικότητα. Όλοι οι συνομιλητές του Πούτιν στη Δύση, αλλά και στην Κίνα και στην Ινδία, έχουν υπερεκτιμήσει την ικανότητα του Πούτιν να ενεργεί με βάση τη λογική. Η λογική δεν είναι άσπρη ή μαύρη και στη μεγάλη περιοχή του γκρίζου υπάρχουν πολλές διαβαθμίσεις.
IS: Φαντάζεται ο Ρώσος πρόεδρος τον εαυτό του σαν τσάρο, σαν αυτοκράτορα;
Μα είναι ήδη τσάρος, είναι ήδη αυτοκράτορας. Αλλά θέλει κι άλλα. Αυτή τη στιγμή δεν ενεργεί με γνώμονα τη λογική. Σκεφτείτε ότι βρίσκεται στην εξουσία εδώ και 22 χρόνια. Δεν ήταν πάντα έτσι. Σήμερα, όμως, οι αποχρώσεις του γκρίζου έχουν βαθύνει, τείνουν προς το μαύρο. Και ασφαλώς τώρα είναι σαν μια χιονοστιβάδα, δεν είναι σε θέση να σταματήσει. Και τα πρόσωπα που τον περιβάλλουν δεν μπορούν, επίσης, να τον σταματήσουν. Άλλωστε έχει αποδείξει πως είναι πολύ ικανός στην επιλογή στενών συνεργατών, υπό την έννοια ότι είναι όλοι εξαρτημένοι από αυτόν και ο ένας από τον άλλον. Και δεν μπορούν πια να σταματήσουν – μέχρι κάποιος να τους σταματήσει.
IS: Θα ήθελα να σας ρωτήσω σχετικά με τη στάση της φιλελεύθερης ρωσικής αντιπολίτευσης. Προ ημερών, ο Γερμανός ιστορικός Καρλ Σλέγκελ έλεγε ότι μια από τις μεγάλες αδυναμίες της είναι ότι δεν έχει ακόμη ξεπεράσει την εμμονή της με την ιδέα της αυτοκρατορίας. «Αυτό συνέβαινε ήδη με τη φιλελεύθερη αντιπολίτευση στο τέλος της τσαρικής αυτοκρατορίας, η οποία ήταν προσκολλημένη στην ιδέα μιας μεγάλης, αδιαίρετης Ρωσίας. Και η φιλελεύθερη αντιπολίτευση τα τελευταία δέκα ή είκοσι χρόνια είχε επίσης δυσκολίες να αναγνωρίσει ότι η Ουκρανία είναι ένα ανεξάρτητο έθνος, ένα ανεξάρτητο υποκείμενο. Αυτό που η Ουκρανία κατάφερε να κάνει, να διαμορφωθεί σε έθνος, η Ρωσία δεν το έχει καταφέρει ακόμα», εκτιμά ο Σλέγκελ.
Ναι, αυτό είναι ακριβές για ένα μεγάλο μέρος των πολιτικών της φιλελεύθερης ρωσικής αντιπολίτευσης, είτε παραμένουν στη χώρα, είτε βρίσκονται σήμερα στο εξωτερικό. Ωστόσο, σε πρόσφατες συνεντεύξεις του μέσα από τη φυλακή, ο Αλεξέι Ναβάλνι έδειξε να έχει εξαιρετική κατανόηση της κατάστασης, σε αντίθεση με ορισμένες από τις ατυχείς δηλώσεις που είχε κάνει πριν από μερικά χρόνια. Ο Κασπάροφ, πάλι, έχει δημοσιεύσει εξαιρετικά κείμενα που καταγγέλλουν την ρωσική αυτοκρατορική κληρονομιά και είναι έντονα φιλο-ουκρανικά. Σε κάθε περίπτωση η αλήθεια είναι αυτή: η Ρωσία δεν έχει καταφέρει να διαμορφωθεί σε ένα ειρηνικό έθνος.
IS: Κάτι τελευταίο – πρόσφατα μας μίλησε μια συνάδελφός σας από το Καζακστάν («Ο ρωσικός ρατσισμός είναι πολύ βάναυσος»), η οποία έλεγε ότι μετά την προσάρτηση της Κριμαίας, πολύ συχνά οι απόπειρες να συζητηθεί, σε περιβάλλον ακαδημαϊκών, το φαινόμενο του ρωσικού ιμπεριαλισμού αποθαρρύνονταν και καταγγέλλονταν ως εκδηλώσεις ρωσοφοβίας. Η δική σας εμπειρία ποια είναι;
Αυτό που σας είπε η συνάδελφός μου ισχύει, έτσι είναι. Το έχω αντιμετωπίσει κι εγώ ο ίδιος. Η ρωσοφοβία ως όρος άρχισε να χρησιμοποιείται γύρω στο 2010, πρώτα από τον ίδιο τον Πούτιν. Εκείνο, όμως, που θα ήθελα εγώ να επισημάνω δεν είναι η ρωσοφοβία, αλλά η ρωσοφιλία – η υπερβολική ρωσοφιλία αρκετών δυτικών ακαδημαϊκών, πολιτικών και δημοσιογράφων. Και με τον όρο ρωσοφιλία δεν αναφέρομαι ασφαλώς στους λάτρεις της ρωσικής κουλτούρας, στους λάτρεις του Τολστόι.
Νομίζω ότι είναι σημαντικό να δούμε εκείνους τους πολιτικούς, ακαδημαϊκούς και δημοσιογράφους οι οποίοι είναι υπερβολικά φιλικοί και υποστηρικτικοί προς το Κρεμλίνο. Δεν αναφέρομαι στους κατασκόπους, δηλαδή σε εκείνους που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους με πληρωμή. Ανάμεσα στα πρόσωπα για τα οποία μιλάω ελάχιστοι έπαιρναν ανταλλάγματα και αυτά ήταν απλώς με τη μορφή της συμμετοχής τους σε κάποια συνέδρια, όπως είναι για παράδειγμα η ετήσια σύνοδος της Λέσχης Βαλντάι. Προωθούσαν, όμως, την καριέρα τους. Γνωρίζω εξαιρετικούς Αμερικανούς ιστορικούς οι οποίοι δέχονταν να βραβευτούν από το ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών, για παράδειγμα. Ξέρετε, κάποιοι κατάσκοποι κάνουν ό,τι κάνουν για τα χρήματα, άλλοι για λόγους ιδεολογικούς, λόγω των πιστεύω τους. Το ίδιο ισχύει και για τους ακαδημαϊκούς.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου