Γράφει ο π. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ
Καθώς βιώνουν ευχαριστιακά οι Χριστιανοί τη μεγάλη και χαροποιό εορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα και μέσω αυτής η Εκκλησία υποδεικνύει στον κάθε άνθρωπο «την κρείττονα (…) αλλοίωσιν» (1), ευθεία δηλαδή οδό μεταβολής της ψυχικής χοϊκότητας επί το πνευματικότερον, μέσω μάλιστα της θέας του ακτίστου Φωτός που τόσο υπέροχα επέλαμψε στο όρος Θαβώρ, πραγματοποιείται και μια μικρή τελετή για την ευλογία των σταφυλιών, καθώς αρχίζει ο Τρύγος σε λίγες ημέρες. Τι παράδοξα πράγματα συμβαίνουν στην Ορθόδοξη Λατρεία: Ενώ θεωρείται ότι οι πιστοί στοχεύουν στην υπέρβαση των υλικών, ήδη ευλογούνται καρποί υλικοί. Τούτο θα μπορούσε να ξενίσει κάποιους ή να ξεστρατίσει το νου σε αλλότριες εκτιμήσεις. Αλλά όχι! Υπάρχει εξήγηση και μάλιστα θεμελιωμένη στη θεολογική εμπειρία!
Αξίζει να προσεχθεί ότι στην αρχή διατυπώθηκε λόγος για υπέρβαση της ψυχικής χοϊκότητας, δηλαδή για το φρόνημα του χώματος, το οποίο εγκλωβίζει συνήθως τον άνθρωπο σε λαβυρίνθους ή τον συνθλίβει κατάχαμα, δίχως να τού επιτρέπει το σθένος της ανάτασης / ανάστασης. Αυτή η άκρως επίφοβη χοϊκότητα δεν έχει σχέση με αυτή καθεαυτή την ύλη ως συστατικού της ύπαρξης του ανθρώπου και του κόσμου μας.
Όντας ο άνθρωπος δισύνθετος, πλαστουργημένος δηλαδή από σώμα και ψυχή, από πηλό και ουρανό, δεν είναι δυνατόν και δεν είναι επιτρεπτό ν’ απαρνηθεί το υλικό του μέρος. Τούτο, εάν κάποτε εκφέρεται ως επιδίωξη από διάφορους κύκλους εκκλησιαστικούς (παρα- κι εξω-εκκλησιαστικοί μάλλον αποδεικνύονται), οδηγεί σε πολύ επικίνδυνες παρεκκλίσεις και αδιέξοδες αστοχίες. Ο άνθρωπος ο καινούργιος, αυτός της Αιωνιότητας, είναι ο μεταμορφωμένος άνθρωπος της Ανάστασης, ο οποίος διασώζεται και με την ψυχή και με το σώμα του!
Άλλωστε, τα στοιχεία της ύλης, ως παράγωγα της θείας αγάπης και ελευθερίας, είναι πρωτίστως θείες έννοιες, οριζόμενα από μια θεόπνευστη λογική, η οποία εξωτερικεύεται πολύτροπα προς την Κτίση. Η πηγή τους είναι η ίδια, που σημαίνει ότι έχουν εσωτερική και απόλυτη ενότητα, χαρακτηρίζονται όμως και από μιαν -απροσδιόριστη στον ανθρώπινο νου- ετερότητα συνδυασμών. Ο θείος Λόγος δομεί το Σύμπαν δια ενεργειών απείρων, οι δε θείοι λόγοι βρίσκονται σε κίνηση διαρκή, η οποία δύναται να μηδενίσει τη μονοτονία της κοσμικής λειτουργίας, αλλά και θέτουν ένα ενιαίο σκοπό, προσεγγιζόμενον όμως συνεγείροντας τις ιδιαιτερότητες και δυνατότητες ενός εκάστου από τα όντα. Μολαταύτα η Κτίση δεν αποτελεί μόνον «ποίησιν χειρών αυτού» (2), αλλά και καλλιτέχνημά Του. Το Κάλλος και η Αρμονία αποτελούν τα χαρακτηριστικά της έλλογης αυτής σύνθεσης στοιχείων (3).
Δεδομένων όλων των ανωτέρω ο άνθρωπος σέβεται την ύλη κι ευλογεί κάθε τι το υλικό, ισοδύναμα με καθετί το πνευματικό τον αφορά, εν προκειμένω τα σταφύλια, «τον καρπόν της αμπέλου τον νέον»: Ως βοηθητικό της επίτευξης τού κατεξοχήν στόχου μας, της θέας δηλαδή του Θεού, της μετοχής -κατά την δυνατότητα ενός εκάστου- στο φως της θείας δόξας. Πίσω από τα όποια κτίσματα διακρίνουμε την ποιητική ενέργεια του Κτίστη, η οποία παρήγαγε και τον άνθρωπο• πίσω από το καθετί υλικό παραδεχόμαστε «τον την ύλης δημιουργόν», για να θυμηθούμε τον Άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό, ο οποίος σε άλλη ευκαιρία (4) έχει γράψει τα παρακάτω υπέροχα: «Ου προσκυνώ τη ύλη, προσκυνώ δε τον της ύλης δημιουργόν τον ύλην δι’ εμέ γενόμενον, και εν ύλη κατοικήσαι καταδεξάμενον, και δι’ ύλης την σωτηρίαν μου εργασάμενον, και σέβων ου παύσομαι τη ύλη, δι’ ης η σωτηρία μου είργασται».
Ευλογώντας λοιπόν τα σταφύλια και τις σταφίδες, που -σύμφωνα με την παράδοση- προσκομίζουν οι ενορίτες στον ναό κατά την εορτή της Μεταμόρφωσης από τους κτήματά τους, ενόψει του αγώνα (και της αγωνίας) του Τρύγου, η Εκκλησία δηλώνει (ή και διαδηλώνει) προς κάθε κατεύθυνση ότι:
* πρώτον, καταφάσκει 100% την ύλη, θεωρώντας εκ των ών ουκ άνευ την διαλεκτική σχέση θείου και κτιστού, ανιχνεύοντας μάλιστα την ποιητική πνοή του Αγίου Πνεύματος επί παντός υλικού. Προσφυέστατα ο P. Evdokimov γράφει: «Το άγιον Πνεύμα είναι μέσα στο χρίσμα, όπως είναι και μέσα στο ύδωρ του βαπτίσματος• ενεργεί σ’ αυτό και με αυτό. Έτσι το χρίσμα είναι ο “αντίκτυπος” του αγίου Πνεύματος• δεν είναι μία απλή εικόνα ή σύμβολο, αλλά εμπεριέχει πραγματικά και αποτελεί το στοιχείο, κάτω από το οποίο το Πνεύμα ενεργεί και κρύβει την δράση του. Το σωματικό μας στοιχείο μετέχει στη χάρη με τον ίδιο τρόπο που μετέχει και το πνεύμα μας και έτσι και τα δύο μαζί κατοπτρίζουν την εικόνα του ενσαρκωμένου Λόγου» (5).
* δεύτερον, προσβλέπει στον Δημιουργό της, ο Οποίος ανακυκλώνοντας τον Χρόνο, χειραγωγεί τον άνθρωπο σε νέα παραγωγή υλικών στοιχείων για τις βιοτικές μας ανάγκες και με την πεποίθηση, που διαρκώς εκφράζεται μες από τη θεία Λειτουργία, αναφωνώντας: «Τα σα εκ των σων σοι προσφέρομεν, κατά πάντα και δια πάντα» και
* τρίτον, αποδέχεται ότι η ανάβαση της νοητής σκάλας προς τον Ποιητή του Παντός δεν είναι δυνατό να κατορθωθεί, εάν δεν μεταχειρισθεί τις διαθέσιμες δυνατότητες των υλικών στοιχείων. Παραδείγματος χάριν, το κρασί από τα σταφύλια για τη μετάληψη Αίματος Χριστού, το σιτάρι για το Πρόσφορο, το λάδι για το Χρίσμα, το λάδι για το Ευχέλαιο και τα Καντήλια, σαράντα αρωματικά φυτά για το Άγιο Μύρο, τα χέρια μας για την ελεημοσύνη, τα πόδια μας για τη γονυκλισία, την καρδιά μας για την αγάπη κ.ο.κ. Σε αυτά τούτα τα υλικά στοιχεία ουδόλως προσδίδουν οι Χριστιανοί ρόλο διαμεσολαβητικό ή και χρησιμοθηρικό, αλλά δι’ αυτής της υλικότητας μετέχουν των θείων ενεργειών, που την έχει παράξει (6).
Κι ενώ αναγιγνώσκεται κατά την εορτή της Μεταμόρφωσης η Ευχή «εις μετάληψιν σταφυλής» ή και «επί τρυγής αμπέλου», δεν λησμονάμε ότι ανάλογες ευχές μεταχειρίζεται η Εκκλησία, προσευχόμενη ανέκαθεν για κάθε πτυχή του καθημερινού / «υλικού» βίου των μελών της (7): Για τη σπορά, το αλάτι, τα φρούτα, το αλώνι, το φύτεμα αμπελιού, το κρασί, το κοπάδι, τα κρέατα, το τυρί, τα αυγά, την κατασκευή πλοίου, τα δίχτυα, το νέο πηγάδι, την ανομβρία, τον σεισμό, την αρρώστια, την πείνα, τους ακατάσχετους αέρηδες, τις τρικυμίες, το μολυσμένο στάρι ή το αλεύρι, το νέο σπίτι ή το αυτοκίνητο. Καθώς μάλιστα οι αιώνες μάς φέρνουν μπροστά σε νεότερες εξελίξεις, άρα και λειτουργικές ανάγκες, το Ευχολόγιό μας εμπλουτίζεται ολοένα με ειδικές ευχές κατά τις απαιτήσεις της εποχής μας, όπως π.χ. για ακτινοδιαγνωστικό εργαστήριο, ραδιοφωνικό σταθμό ή τηλεόραση, γυμναστήριο, σούπερ μάρκετ, περιβαλλοντικό κέντρο, εγκαταστάσεις Μετρό, αεροδρόμιο και άλλα πολλά (8).
Κλείνοντας αυτές τις σκέψεις
Τοῦ Κυρίου δεηθῶμεν.
Εὐλόγησον, Κύριε, τόν καρπόν τοῦτον τῆς ἀμπέλου τόν νέον, ὅν διά τῆς τοῦ ἀέρος εὐκρασίας, καί τῶν σταγόνων τῆς βροχῆς, καί τῆς τῶν καιρῶν γαλήνης εἰς ταύτην τήν ὡριμοτάτην στάσιν ἐλθεῖν εὐδοκήσας, ἵνα ᾗ ἐν ἡμῖν τοῖς ἐξ αὐτοῦ τοῦ γεννήματος τῆς ἀμπέλου μεταλαμβάνουσιν, εἰς εὐφροσύνην, καί τοῖς προσενέγκασι δῶρον, εἰς ἐξιλασμόν ἁμαρτιῶν, διά τοῦ ἱεροῦ καί ἁγίου Σώματος και Αἵματος τοῦ Χριστοῦ σου• μεθ’ οὗ εὐλογητός εἶ, σύν τῷ Παναγίῳ καί ἀγαθῷ καί ζωοποιῷ σου Πνεύματι, νῦν και ἀεί, καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.
ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
1. Από Στιχηρό του Μικρού Εσπερινού της Εορτής.
2. Ψαλμ 18,2.
3. Είναι αξιοπρόσεκτη η προσέγγιση του Καθηγητή Χρήστου Τερέζη για τη «λογική σύσταση της ύλης», στο σύγγραμμα: Α. Μάρας - Η. Τεμπέλη - Χρ. Τερέζη - Σ. Τριαντάρη, Θεολογία και φιλοσοφία στην εποχή των Πατέρων, εκδ. ΕΑΠ, Πάτρα 2008, τόμος 3, 147-152.
4. Το απόσπασμα αφορά στην τιμή των ιερών Εικονισμάτων.
5. Παύλου Ευδοκίμοφ, Η Ορθοδοξία, (Μτφρ Αγαμέμνονος Τ. Μουρτζοπούλου), εκδ. Β. Ρηγοπούλου, Θεσσαλονίκη 1972, σσ. 371-372.
6. Βλ. σχετικά, Χρ. Τερέζη, ό.π., σσ. 152-156 («Λειτουργική ζωή και ύλη»).
7. Βλ. σχετικά στο Μικρό και στο Μεγάλο Ευχολόγιο της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
8. Βλ. α) Μητροπολίτου Μαρωνείας Τιμοθέου Ματθαιάκη, Ευχαί εις διαφόρους περιστάσεις, Εν Αθήναις 1971, β) Του ίδιου (ως Μητροπολίτου Νέας Ιωνίας και Φιλαδελφείας), Εγκόλπιον Ευχολόγιον, Αθήναι 2000 (δ΄ έκδοση), γ) Αρχιμανδρίτου Χρυσοστόμου Παπαθανασίου (επιμέλεια), Θησαυρός νέων Ευχών και Δεήσεων, εκδ. Τόλμη, Αθήνα 2003.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου