Τελώνης και Φαρισαίος

Του Σεβ. Μητρ. Αιτωλίας και Ακαρνανίας κ. ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ

Τὸ Τριώδιο ἀποτελεῖ τὴν ἀφετηρία μιᾶς διαδρομῆς, ἡ ὁποία θὰ τερματιστεῖ μὲ τὴν λειτουργία τῆς Ἀναστάσεως. Τόσο τὸ Τριώδιο, ὅσο καὶ ἡ Μεγάλη Σαρακοστὴ ποὺ θὰ ἀκολουθήσει, ἔχουν ἕνα καὶ μοναδικὸ στόχο: Τὴν προετοιμασία ὅλων μας, προκειμένου, σταδιακά, νὰ ἀπαγκιστρωθοῦμε ἀπὸ τὶς μάταιες μικροχαρὲς τῆς καθημερινότητας καὶ νὰ προετοιμάσουμε τὸν ἑαυτό μας νὰ ὑποδεχτεῖ τὸν ἀναστημένο Χριστό, τὴν πηγὴ τῆς ἀλήθειας, τῆς ἀθανασίας καὶ τῆς αἰώνιας χαρᾶς.

Ἰδιαίτερα ἡ περίοδος τοῦ Τριωδίου, ἀποτελεῖ περίοδο ἀνατροπῶν. Ἀνατροπῶν τῆς νοοτροπίας, ἀλλὰ καὶ τῶν κριτηρίων τοῦ κόσμου μας, ὁ ὁποῖος δὲν διαφέρει καὶ πολὺ ἀπὸ τόν κόσμο ποὺ συνάντησε ὁ Χριστός μας, ὅταν ἦρθε στὴν γῆ. Ὅπως τότε, ἔτσι καὶ σήμερα, ὁ ἄνθρωπος ἔχει τὴν τάση νὰ αὐτοθαυμάζεται, νὰ μεταβάλλεται σὲ εἴδωλο τοῦ ἑαυτοῦ του, νὰ ἀναζητᾷ τρόπους νὰ ἀποδείξει τὴν ὑπεροχὴ του ἀπέναντι στοὺς ἄλλους, νὰ διακηρύσσει τὰ κατορθώματά του καὶ νὰ ἀναζητᾷ ἐπίμονα τὸν ἔπαινο τῶν ἀνθρώπων, ἀλλὰ καὶ τοῦ ἴδιου τοῦ Θεοῦ, τὸν Ὁποῖον θεωρεῖ ὡς ἕναν ἐπουράνιο βαθμολογητὴ ποὺ ἀπονέμει ἀριστεῖα.

Σήμερα, ἕνας τέτοιος ἄνθρωπος, ὁ Φαρισαῖος τῆς παραβολῆς, εὐθυτενὴς καὶ βέβαιος γιὰ τὴν θρησκευτική του συνέπεια, στέκεται σὲ ἐμφανὲς σημεῖο μέσα στὸν ναὸ τῶν Ἱεροσολύμων, καταθέτει ἐνώπιον Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων τὰ κατορθώματά του, τὴν νηστεία, τὴν ἐλεημοσύνη καὶ ὅλα τὰ ὑπόλοιπα, καί, οὐσιαστικά, φτάνει στὸ σημεῖο νὰ ἀπαιτεῖ δικαιωματικὰ τὴν εὔνοια τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ προηγουμένως ἔχει φροντίσει μὲ τὴν μεγαλοστομία του νὰ ἐξασφαλίσει τὸν θαυμασμὸ τῶν ἀνθρώπων. Δὲν τοῦ ἀρκεῖ ὅμως αὐτό. Πρέπει ὁπωσδήποτε νὰ βρεθεῖ κάποιος, ὁ ὁποῖος, μὲ τὸν ἁμαρτωλὸ τρόπο τῆς ζωῆς του θὰ ἀναδεικνύει ἀκόμη περισσότερο τὴν δική του ἁγιότητα.

Αὐτὸς ὁ «κάποιος» βρίσκεται ἤδη μέσα στὸν ναό. Ἂν καὶ στέκεται σχεδὸν κρυμμένος, ὁ Φαρισαῖος τὸν ἐντοπίζει καὶ γρήγορα τὸν μεταβάλλει σὲ θῦμα τοῦ χλευασμοῦ καὶ τῆς κατάκρισής του. Ὁ Τελώνης ὅμως δὲν ἐπηρεάζεται ἀπὸ τὰ λόγια του. Ὅσα τοῦ καταλογίζει ὁ αὐτόκλητος κριτὴς του εἶναι πολὺ λιγότερα ἀπὸ ἐκεῖνα ποὺ καταλογίζει ὁ ἴδιος στὸν ἑαυτό του. Ὁ Φαρισαῖος καταμετρᾷ ἁμαρτίες, ὁ Τελώνης ὅμως βιώνει ἕνα βαθὺ αἴσθημα συνολικῆς ἀποτυχίας καὶ ἀναξιότητας, ποὺ τὸν κάνει νὰ μὴν ἔχει πρόσωπο οὔτε κὰν νὰ ἀτενίσει πρὸς τὸν οὐρανό. Αὐτὴ τὴν βαθιὰ συντριβή, αὐτὴ τὴν συναίσθηση πὼς βρέθηκε ἀνάξιος τῆς ἁγιότητας καὶ τῶν δωρεῶν τοῦ Θεοῦ δὲν μπορεῖ νὰ τὴν περιγράψει μὲ λόγια. Ἡ συντριβὴ του παίρνει μόνον τὴν μορφὴ μιᾶς μικρῆς προσευχῆς ποὺ ζητᾷ, ὅμως, ἕνα μεγάλο ἔλεος:

«ὁ Θεός, ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ»

Δὲν εἶναι τυχαῖο, ἀδελφοί μου, πὼς καὶ οἱ δυὸ πρωταγωνιστὲς τῆς ὑπέροχης σημερινῆς εὐαγγελικῆς περικοπῆς ἀπευθύνονται στὸν ἴδιο Θεὸ καὶ ἔχουν καταφύγει στὸν ἴδιο τόπο. Καὶ οἱ δυὸ βρίσκονται μέσα στὸν ναό, τὸν ἴδιο Νόμο γνωρίζουν καὶ τὰ ἴδια κριτήρια ἔχουν διδαχθεῖ, σχετικὰ μὲ τὸ καλὸ καὶ τὸ κακό. Μὲ βάση τὰ κριτήρια αὐτά, ὄντως, ὁ Φαρισαῖος ὑπερέχει τοῦ Τελώνη. Οἱ καλές του πράξεις εἶναι ἀληθινές, ἔχουν ὅμως δηλητηριαστεῖ ἀπὸ τὴν ὑπερηφάνεια. Τί τραγικό! Αὐτὲς οἱ ἴδιες πράξεις, ποὺ τὶς ἀναφέρει ὡς ἀπόδειξη τῆς σωτηρίας του μεταβάλλονται ἀπὸ τὴν ὑπερηφάνεια σὲ αἰτία τῆς καταδίκης του. Ξεχνώντας πὼς ὅλα τὰ ἀγαθά, ὑλικὰ καὶ πνευματικά, ἀποτελοῦν ἀποκλειστικὰ καὶ μόνον δωρεὲς τοῦ Θεοῦ, ἀποκόπτεται ἀπὸ τὸν Κύριο τοῦ ἐλέους, ἀποκόπτεται ἀπὸ τοὺς συνανθρώπους του καὶ ἀπομένει μόνος καὶ ἐγκλωβισμένος στὴν κόλαση τῆς μοναξιᾶς του. Γιὰ τὸν λόγο αὐτό, τὸ Εὐαγγέλιο ἀναφέρει πὼς προσευχόταν «σταθεῖς πρὸς ἑαυτόν», δηλαδὴ προσευχόταν, τοποθετώντας ἀπέναντί του ὡς θεὸ ψεύτικο, ὡς εἴδωλο, τὸν ἴδιο τὸν ἑαυτό του.

Ὁ Τελώνης ὅμως δὲν ἔχει ὑποπέσει σὲ αὐτὴ τὴν πλάνη. Στὸ κέντρο τῆς καρδιᾶς του, ἐκεῖ ποὺ ὁ Φαρισαῖος ἔχει τοποθετήσει τὸν θεοποιημένο ἑαυτό του, ἐκεῖνος ἔχει τοποθετήσει τὸν ἀληθινὸ Θεό. Ἀντὶ γιὰ τὸ δηλητήριο τῆς ὑπερηφάνειας, τὴν ψυχὴ του ἔχει πλημμυρίσει τὸ φῶς τῆς ταπεινοφροσύνης. Τί εἶναι σὲ θέση νὰ δεῖ, ἐνῷ ὁ Φαρισαῖος ἀδυνατεῖ;

Πρώτον, ἀντιλαμβάνεται πὼς καὶ ὅλες τὶς ἐντολὲς νὰ ἐφαρμόσει στὸ ἀκέραιο, πρᾶγμα πρακτικῶς ἀδύνατον, ἡ συνάντηση μὲ τὸν πανάγιο Θεὸ θὰ προέλθει, ὄχι ἀπὸ τὰ προσωπικὰ του πνευματικὰ κατορθώματα ἀλλὰ ἀπὸ τὸ ἔλεος καὶ τὴν ἀπέραντη θεία φιλευσπλαχνία Του. Ἡ σωτηρία θὰ προκύψει, ὄχι ὡς ἀνταμοιβὴ ἀλλὰ ὡς θεῖο δῶρο. Οἱ καλὲς πράξεις εἶναι βεβαίως ἀπαραίτητες καὶ κρατοῦν τὸν ἄνθρωπο στὸν δρόμο τοῦ Θεοῦ. Ὁ Τελώνης ὅμως ἔχει ἀντιληφθεῖ πὼς ἡ ταπεινοφροσύνη κρατεῖ διαρκῶς ὁρατὸ τὸν τερματισμὸ αὐτοῦ τοῦ δρόμου, ποὺ δὲν εἶναι ἄλλος ἀπὸ τὸν ἴδιο τὸν Χριστό.

Ὑπάρχει ὅμως καὶ κάτι ἀκόμη: Ὁ Τελώνης ἀντιπροσωπεύει τὸν ἄνθρωπο ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος ἔχει συνειδητοποιήσει τὸ νόημα καὶ τὸν λόγο τῆς ἐνανθρωπίσεως τοῦ Κυρίου μας. Ὅταν οἱ Φαρισαῖοι διαμαρτύρονταν, γιατί ὁ Χριστὸς νὰ συναναστρέφεται τοὺς ἁμαρτωλούς, ἡ ἀπάντησή Του ἦταν ἀποκαλυπτική. Τί τοὺς ἀπάντησε; «Δὲν χρειάζονται γιατρὸ οἱ ὑγιεῖς, ἀλλὰ οἱ ἄρρωστοι».

Γνωρίζουμε βέβαια πώς, ἀπολύτως ὑγιεῖς στὴν ψυχὴ ἄνθρωποι δὲν ὑπάρχουν. Ὁ Κύριός μας, λοιπὸν, ἀναφέρεται σὲ ἐκείνους ποὺ ἀσθενοῦν, ἀλλὰ ἔχουν ψευδαίσθηση ὑγείας. Ὄντως, γι’ αὐτούς, οἱ ὁποῖοι πιθανὸν καὶ νὰ διακηρύσσουν τὴν εὐσέβειά τους, ὁ Χριστὸς εἶναι ἄχρηστος καὶ περιττός. Μόνον οἱ ταπεινοί, οἱ ὁποῖοι διακρίνουν διαρκῶς τὰ λάθη καὶ τὶς ἀτέλειές τους, ἀνοίγουν τὴν καρδιά τους στὸν Θεὸ καὶ τὸν εὐγνωμονοῦν σὲ κάθε στιγμὴ τῆς ζωῆς τους γιὰ τὴν ταπείνωση καὶ τὴν θυσία Του.  Γιὰ τὸν λόγο αὐτό, ὡς Ἅγιοι τῆς Ἐκκλησίας ἀνακηρύχτηκαν καὶ ἀνακηρύσσονται ὅσοι παραμένουν διαρκῶς ταπεινοὶ καί, μὲ πρῶτο τὸν ἀπόστολο Παῦλο, κηρύσσουν στὸν κόσμο: «Χριστὸς Ἰησοῦς ἦλθε στὸν κόσμο ἁμαρτωλοὺς σῶσαι, ὧν πρῶτος εἰμὶ ἐγώ» (Α΄ Τιμ. 1,15).

Ἀδελφοί μου,

Ὁ Τελώνης, ὁ ὁποῖος σήμερα στέκεται ἐνώπιόν μας, μᾶς δείχνει μὲ τὴν συμπεριφορά του, κυρίως ὅμως μὲ τὸ ψυχικό του φρόνημα, τὸ ἀληθινὸ νόημα τοῦ Τριωδίου, ἀλλὰ καὶ τὸν ἀληθινὸ δρόμο ποὺ ὁδηγεῖ στὴν ὁμοίωση μὲ τὸν Θεό. Ὁ ἄνθρωπος ποὺ θὰ ἐνστερνιστεῖ τὴν ταπεινοφροσύνη τοῦ Τελώνη, παύει νὰ ἐκτοπίζει διαρκῶς τὸν Θεὸ ἀπὸ τὴν καρδιά του, παύει ὅμως καὶ νὰ στρέφει περιφρονητικὴ καὶ ἐπικριτικὴ τὴν ματιὰ του πρὸς τοὺς ἀδελφούς του. Ὅποιος γεύτηκε τὸ ἔλεος τοῦ Θεοῦ γίνεται ὁ ἴδιος πηγὴ ἐλέους γιὰ τὸν συνάνθρωπό του. Ὁ κόσμος γέμισε ἀπὸ κριτές, διψᾷ ὅμως γιὰ ἐλεήμονες. Ἄς γίνουμε λοιπὸν ἐμεῖς εἰκόνες τοῦ φιλεύσπλαχνου Θεοῦ, προστατεύοντας τὸν ἑαυτό μας ἀπὸ τὴν αὐτοθέωση καὶ τὴν κατάκριση καὶ χαρίζοντας στὸν κόσμο τὴν ἐπιείκεια καὶ τὴν ἀποδοχή. Ἄλλωστε, αὐτὲς τὶς δωρεὲς δεχόμαστε ἀδιαλείπτως καὶ ἐμεῖς ἀπὸ Ἐκεῖνον, ὁ Ὁποῖος μας καλεῖ ἀπὸ σήμερα νὰ τὸν ἀκολουθήσουμε στὸν ἀνηφορικὸ  δρόμο τῆς ἄκρας ταπείνωσής Του. Ἀμήν.