Νικόλαος Κασάτκιν, ο ευαγγελιστής των Ιαπώνων
Βιβλιοπαρουσίαση, Αρμός, 8 Δεκεμβρίου 2018
Ευχαριστώ από καρδιάς τις εκδόσεις ΑΡΜΟΣ για την τιμητική πρόσκληση να συμμετάσχω στην παρουσίαση του νέου πονήματος του ιδιαίτερα αγαπητού φίλου, διακεκριμένου θεολόγου και στοχαστή, δάσκαλου και αδελφού Θανάση Παπαθανασίου.
Από την πρώτη στιγμή που βρέθηκα να διακονώ στον χώρο της ιεραποστολής και ήρθα σε επαφή με τη σκέψη και τη θεολογία του κατάλαβα «ότι καλόν εστίν ημάς ώδε είναι»! Στη θεολογία του αφουγκράστηκα και συνεχίζω εκστατικά να αφουγκράζομαι τη ζωντανή παρουσία του Αγίου Πνεύματος, τη σφραγίδα Του αλλά και την διαρκή Κυριακή πρόκληση και πρόσκληση «επανάγαγε εις το βάθος και χαλάσατε τα δίκτυα υμών εις άγραν». Νέες καταδύσεις στο μυστήριο του σαρκωμένου Λόγου, νέες οπτικές, νέοι δρόμοι, νέες προσεγγίσεις. Γι' αυτό ο Θανάσης αναδείχθηκε αναμφίβολα πολύτιμος συνοδοιπόρος στην πορεία προς τους δικούς μου Εμμαούς, στην «διακονία στο τόλμημα της σάρκωσης του Ευαγγελίου σε άλλες ανθρώπινες συνάφειες», όπως ο ίδιος αναφέρει στην εισαγωγή του βιβλίου του.
Ομολογώ ότι ελάχιστα πράγματα γνώριζα για τον Άγιο Νικόλαο Κασάτκιν. Πάντα μου φαινόταν πολύ μακρινός και πολύ Ρώσος. Να όμως που μέσα από τις σελίδες αυτού του βιβλίου, φάνηκε το πόσο κοντινός τελικά είναι και πόσο οικουμενικός. Με εξέπληξε το πως πριν 100 και πλέον χρόνια ο άνθρωπος αυτός συνέλαβε, μέσα από την επώδυνη διαδικασία της αυτοκένωσης, το πως πρέπει να είναι μια τοπική Εκκλησία: «αληθινά ορθόδοξη και πραγματικά τοπική και σίγουρα όχι παράρτημα της αποστέλλουσας Εκκλησίας και κουλτούρας».
Για να επιτευχθεί όμως αυτό, έργο έμπονο και βαθιά κενωτικό, υπάρχει συγκεκριμένη προϋπόθεση, ένα και μόνο ένα κριτήριο: Η βαθιά και αποκαλυπτική κατανόηση του γεγονότος της σάρκωσης. Δεν είμαι απόλυτα βέβαιος ότι όλοι όσοι διακονούμε σήμερα την ιεραποστολή (χρησιμοποιώ τον όρο αυτό όσο κι αν δεν με ικανοποιεί και αναφέρομαι αποκλειστικά στην Αφρική που πιστεύω, ότι μετά από 30 χρόνια, κάπως αρχίζω να κατανοώ και όχι σε άλλες περιοχές ιεραποστολικής δράσης τις οποίες δεν γνωρίζω καθόλου), έχουμε βαθιά γνώση και κατανόηση της θεολογίας της σάρκωσης, ούτε ίσως -ακόμα τραγικότερο- τη θέληση να σπουδάσουμε αυτή την πρόκληση του Χριστού και του Πνεύματος. Το θεμελιώδες ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί, βάσει της διατύπωσης του Νέλλα που παραθέτει ο συγγραφέας στη σελίδα 24, είναι ποια σάρκα προσφέρουμε εμείς σήμερα στον Χριστό για να πραγματώσει τη σάρκωση που τόσο επίμονα ζητά; Δυστυχώς, οι περισσότεροι από εμάς εκείνο που προσφέρουμε είναι εκείνο που μάθαμε, εκείνο που κουβαλάμε στους νέους τόπους. Τη δικιά μας «σάρκα». Τελικά είναι πολύ δύσκολο πράγμα η κένωση, το αυτο-άδειασμα και ταυτόχρονα η πρόσληψη. Φαίνεται ότι δεν μπορούμε εύκολα να κατανοήσουμε ότι για να προσφέρεις ουσιαστικά, χρειάζεται να προσλάβεις. Να μαθητεύσεις. Ποιος από εμάς άραγε είναι διατεθειμένος να μπει σε αυτή την οδυνηρή διαδικασία της μαθητείας, της αυτοκένωσης και της πρόσληψης; Γιατί όπως γράφει ο συγγραφέας «η σάρκωση απαιτεί κάθοδο στον Άδη με τον τρόπο του Χριστού, δηλαδή κάθοδο θυσιαστικής αγάπης η οποία τελικά διαλύει τον Άδη μέσα στο φως της Ανάστασης. Αλλιώς ο Άδης καταπίνει τον κατερχόμενο και ο παλιός κόσμος χλευάζει την υπόσχεση του Θεού ότι τα πάντα θα είναι καινούργια» (σελ. 24). Ίσως γιαυτό σε πολλές περιπτώσεις επιλέγουμε τα έτοιμα πακέτα ιεραποστολικής πράξης, έστω κι αν είναι παρωχημένα ή απορριπτέα από την παγκόσμια ιεραποστολική συνείδηση. Είναι πιο εύκολα, λιγότερο οδυνηρά και κυρίως ικανοποιούν τον «πολιτισμικό και εθνικό μας ναρκισσισμό». Με τον τρόπο που λειτουργούμε σήμερα, τόσο σε συλλογικό επίπεδο(σύνοδος) όσο και σε ατομικό, πρέπει με συντριβή να ομολογήσω ότι ίσως ο Χριστός να μένει τελικά αδρανής όσο εμείς αδυνατούμε ή αρνούμαστε να το προσφέρουμε τη «σάρκα» που ζητά. Αυτό θα φανεί στα χρόνια που έρχονται όταν θα κληθούμε ενώπιον Θεού και ιστορίας να δώσουμε απάντηση στο ερώτημα που σοφά θέτει ο συγγραφέας: «σε ποιο βαθμό η σάρκωση υποτάχθηκε στην προσλαμβανόμενη σάρκα και σε ποιο βαθμό το Ευαγγέλιο ρηγμάτωσε τον παλιό κόσμο».
Βλέποντας το πως ο Νικόλαος αγωνίστηκε για μια πραγματική Ιαπωνική Εκκλησία, δουλεύοντας πάνω στο πολιτισμικό περιβάλλον που βρέθηκε, σπουδάζοντας και αξιοποιώντας «τα σεβάσματα» του Ιαπωνικού λαού, τη συλλογική του μνήμη και ταυτότητα, την ψυχή του, τολμώ να θέσω ανοιχτά υπό αμφισβήτηση το έργο που σήμερα επιτελούμε. Πόσο άραγε σήμερα στην Αφρική σπουδάζουμε, εμβαθύνουμε και αξιοποιούμε την αφρικανική σκέψη, γραμματεία, παράδοση και θεο-λογία; Αποδεχόμαστε την περί σπερματικού λόγου θεολογία της Εκκλησίας μας; Αντιλαμβανόμαστε ότι πάνω στη συλλογική μνήμη και ψυχή των λαών μας θα πρέπει να στηρίζεται το «πως» του κηρύγματός μας; Ή μήπως θεωρούμε ότι ο Παύλος και τόσοι άλλοι έσφαλαν;
Εδώ ανοίγει ένα μεγάλο κεφάλαιο, μια μεγάλη συζήτηση που έχει να κάνει και με την καρδιά της Εκκλησίας μας, την λατρεία, την Ευχαριστία, τα μυστήρια, την κοινή προσευχή, τον αγιασμό της καθημερινότητας των ανθρώπων μας. Ο Νικόλαος δεν στάθηκε μόνο στην χρήση της γλώσσας και της μουσικής της Ιαπωνίας. Βλέπουμε ότι προχώρησε στην πρόσληψη στοιχείων της κουλτούρας του τόπου, όπως αφαίρεση υποδημάτων κατά την είσοδο στο Ναό, ρύζι στην τέλεση μνημοσύνων, χρήση οικιακών ιερών, αποδοχή της άσκησης πολεμικών τεχνών ως γυμναστικής κα. Εμείς σήμερα σε ποιο βαθμό δεχόμαστε αυτή την πράξη; Δυστυχώς αυτό που σήμερα προσφέρεται κατά κανόνα στις αναδυόμενες τοπικές Εκκλησίες της Αφρικής, είναι το έτοιμο και ασφαλές λειτουργικό πακέτο των ιστορικών ορθοδόξων Εκκλησιών. Ναοδομία, αγιογραφία, υμνολογία, ακολουθίες όλα είναι προϊόντα άλλων πολιτισμικών συναφειών που εξασφαλίζουν στα μάτια εκείνων αλλά και των περισσοτέρων εξ ημών, την σφραγίδα της ορθοδοξίας, της γνησιότητας, της παραδοσιακότητας και γιατί όχι και την επιβράβευση με καλές ενισχύσεις από συγκεκριμένα κέντρα. Δηλαδή μιλάμε για λειτουργικό, μεταξύ άλλων, ιμπεριαλισμό και αποικιοκρατία! Δυστυχώς είμαστε αρκετά άτολμοι για να προχωρήσουμε, σε λειτουργική αναγέννηση με βάση την ψυχή και την παράδοση των λαών μας, σε συνθέσεις νέων ύμνων, ακολουθιών, ευχών ακόμα θα έλεγα και Θείας Λειτουργίας. Ακούγεται πολύ τολμηρό ίσως και σίγουρα ένα τέτοιο τόλμημα θα προκαλούσε ισχυρότατες αντιδράσεις και αναταράξεις εντός και εκτός Αφρικής αφού παραμονεύει ο κίνδυνος να χαρακτηρισθούν κάποιες τέτοιες αλλαγές ως αποδοχή ειδωλολατρικών πράξεων. Ένα απλό παράδειγμα: δείτε πώς απορρίπτεται η τιμή στους προγόνους με σπονδές, την ίδια στιγμή που εσείς τους τιμάτε με παρόμοιες τελετές πχ άνθη και θυμιάματα σε ανδριάντες πεσόντων κλπ. Αυτά δεν είναι σπονδές; Και πόσοι άραγε γνωρίζουν ότι, για να κληθεί κάποιος «πρόγονος», περνάει από μια διαδικασία που δεν απέχει και πολύ από την δική μας αγιοποίηση;
Σπουδαίο σημείο της δράσης του Αγίου Νικολάου νομίζω αποτελεί το γεγονός ότι το έργο του ευαγγελισμού, ανατέθηκε σε γηγενείς κατηχητές και όχι σε ιεραποστόλους από την αποστείλασα Εκκλησία. Στα σημειώματα του Αγίου είναι εμφανής η απογοήτευση του για την παρουσία, για τον τρόπο σκέψης και δράσης του ρώσου συνεργάτη του. Η Κατήχηση λοιπόν στα χέρια ιθαγενών κληρικών και λαϊκών ώστε « το εισαγόμενο ευαγγέλιο να πολιτογραφείται στην ιδιοπροσωπία και μαρτυρία της τοπικής Εκκλησίας» όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο συγγραφέας. Ζητούμενο και προτεραιότητα για εμάς σήμερα είναι η αναβάθμιση των υπαρχόντων και η δημιουργία νέων κατηχητών-στελεχών, ανδρών και γυναικών οι οποίοι θα σηκώσουν το βάρος του ευαγγελισμού. Είναι, κατ’ εμέ, απαράδεκτο μετά από τόσες δεκαετίες ιεραποστολικής παρουσίας στην Αφρική, να μην έχουν συνταχθεί κατηχητικά εγχειρίδια βγαλμένα από την Αφρική για την Αφρική, όπου η κατήχηση να είναι δοσμένη με τον τρόπο της Αφρικής αφήγηση - πράξη. Δεν γνωρίζω αν σε κάποια τοπική εκκλησία στην Αφρική τολμήθηκε αυτό το εγχείρημα, αλλά σίγουρα γνωρίζω ότι ως Εκκλησία (σύνοδος) ποτέ δεν ασχοληθήκαμε, ενθαρρύναμε και κινηθήκαμε προς αυτήν την κατεύθυνση, έστω κι αν επίμονα έχει ζητηθεί από κάποιους η ενασχόληση της συνόδου μας με αυτά τα θέματα.
Αναφερόμενος στις δυσκολίες του έργου του Αγίου Νικολάου, ο συγγραφέας, μεταξύ άλλων, ακουμπάει ένα βαθύ τραύμα στο σώμα των νέων αναδυόμενων Εκκλησιών. Αυτό της οικονομικής εξάρτησης από άλλες Εκκλησίες ή άλλα κέντρα, γεγονός που τις καθιστά εκκλησίες - καταναλωτές. Δυστυχώς γνωρίζουμε ότι έτσι έχουν τα πράγματα. Πρέπει να είμαι ειλικρινής και να ομολογήσω ότι είναι μια νοοτροπία που έχει δυστυχώς περάσει στην πλειοψηφία των περισσοτέρων ιθαγενών κληρικών και λαϊκών. Υπάρχουν βέβαια και εκείνοι οι οποίοι αντιλαμβάνονται το πόσο προβληματική είναι αυτή η εξάρτηση. Και πάλι θα τολμήσω να πω ότι ως Εκκλησία στερούμεθα κεντρικού σχεδιασμού, οράματος και προοπτικής και σε αυτόν τον τομέα. Πάλι αναδεικνύεται η επιτακτική ανάγκη για επανεξέταση κριτηρίων, έστω και την ενδεκάτη ώρα.
Και ένα τελευταίο σχόλιο. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον βρίσκω και στη στάση του Αγίου Νικολάου στα θέματα ειρηνικής συνύπαρξης με τις άλλες ομολογίες αλλά και θρησκείες. Μεγάλο μάθημα για εμάς σήμερα καθώς στις περισσότερες των περιπτώσεων κάτι τέτοιο αποκηρύσσεται μετά βδελυγμίας. Η ήπειρος μας μαστίζεται από πολεμικές συγκρούσεις, από φυλετικές και θρησκευτικές διαμάχες, από εθνοκαθάρσεις. Τα θύματα πολλά, τα τραύματα βαθιά και οι ανάγκη για «θεραπευτική παρουσία» (healing presence) της Εκκλησίας είναι επιβεβλημένη. Άποψη μου είναι ότι μόνο με το άνοιγμα και τη συνεργασία μεταξύ των Εκκλησιών και των θρησκειών, βάζοντας κατά μέρος τις διαφορές και τις όντως υπάρχουσες προκλήσεις, μπορούν αυτά τα τραύματα να θεραπευθούν. Ακόμα πιστεύω ότι το άνοιγμα προς τις άλλες Εκκλησίες, η μελέτη της θεολογίας και της εν γένει γραμματείας που έχει παραχθεί αυτά τα χρόνια, μάλλον θα λειτουργήσει θετικά για την έκφραση ενός γνήσια αφρικανικού ορθόδοξου θεολογικού λόγου.
Ευχαριστώ από καρδιάς τον Θανάση για αυτή του την εργασία. Η γνωριμία με τον Άγιο Νικόλαο και την εμπνευσμένη από το Άγιο Πνεύμα διακονία του για το χτίσιμο της Εκκλησίας της Ιαπωνίας 100 χρόνια πριν, αποτελεί για όλους μας φωτεινό οδοδείκτη.
Βαθιά πιστεύω ότι το Άγιο Πνεύμα θα οδηγήσει αργά ή γρήγορα και την Εκκλησία της Αφρικής, εκεί που Εκείνο θέλει. Προσεύχομαι αυτό να γίνει με εμάς «παρόντες και συνεργούς» σε αυτή την πορεία, που δεν είναι αναστρέψιμη.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου