Τρίβος ευθεία και πορεία πραεία

Μητροπολίτου Φιλαδελφείας Μελίτωνος

Τέτοιες χρονιάρες ἡμέρες, καθ᾽ ἅς μυστήριον ξένον ὁρῶμεν καί παράδοξον, ἡ μνήμη ὅσων ἐτάχθησαν νά φυλάσσουν Θερμοπύλες, καί μάλιστα πνευματικές, καί ἀξίες αἰώνιες, ἀνατρέχει σέ μορφές ἱερές καί ἀνεπανάληπτες, αἱ ὁποῖαι θεοπρεπῶς, εἰς ἐποχάς φερούσας νωπά τά ἴχνη τοῦ μαρτυρίου καί τῆς μαρτυρίας καί τῶν χαλασμάτων τῶν καιρῶν, ἐδογμάτισαν ἀληθῶς τήν στρατείαν τῆς Μητρός Ἁγίας τοῦ Χριστοῦ Μεγάλης Ἐκκλησίας, τοῦ παλλαδίου τούτου τοῦ ἡμετέρου εὐσεβοῦς Γένους,  διά τῆς τρίβου αὐτῶν τῆς εὐθείας καί τῆς πορείας των τῆς πραείας.

Σάν μεθαύριο, 30 Δεκεμβρίου 1986, μετά μίαν κοπιώδη ἡμέραν συνεργασίας τοῦ Μητροπολίτου Σάρδεων Μαξίμου μετά  τοῦ γράφοντος, τοῦ ἀνακαλοῦντος εἰς τήν μνήμην τήν σεπτήν μορφήν τοῦ ἀοιδίμου τούτου Ἱεράρχου, εἰς τό παλαιόν Συνοδικόν τῆς Μητρός Ἐκκλησίας, καί μετά μίαν ὥραν περίπου ἀπό τῆς ἀναχωρήσεώς του ἐκ τοῦ κλεινοῦ Φαναρίου, ἐλήφθη τό ἄγγελμα τῆς αἰφνιδίου κοιμήσεώς του καί μεταβάσεως ἀπό τῶν λυπηροτέρων ἐπί τά χρηστότερα καί θυμηδέστερα, ὅπου ἀνάπαυσις καί χαρά καί δικαιοσύνη κατοικεῖ.

Ἔπεσεν ὁ στυλοβάτης τοῦ καιροῦ ἐκείνου. Παρέδωκε τήν ψυχήν εἰς χεῖρας τοῦ σαρκί τεχθέντος Χριστοῦ. Καί ἡ μαρτυρική μορφή  του, βαστάζουσα  ἐν ἑαυτῇ τά στίγματα  τῶν ἥλων τῆς ἐσταυρωμένης Μητρός Ἐκκλησίας, εὗρεν ἀνάπαυσιν ἐν χώρᾳ ζώντων.  Εἷς τῶν συχρόνων Γερόντων  τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας ἐκοιμήθη καί παρέδωκε  τήν σκυτάλην…

  Ἡ ἱερά μορφή τοῦ ἀλησμονήτου Σάρδεων Μαξίμου, διαρκῶς ὡσεί παροῦσα εἰς τάς αὐλάς τοῦ μαρτυρικοῦ Φαναρίου, ὡς καί τοῦ ἄλλου συνοδοιπόρου του καί στυλοβάτου  Χαλκηδόνος Μελίτωνος, δεσπόζει σήμερα, 37 χρόνια ἀπό τήν θανή του, καί τήν ἔχω ἐνώπιόν μου ὡς «θησαυρό ἀκένωτο»  δωρεῶν, τάς ὁποίας προσήνεγκε διά τοῦ φωτεινοῦ παραδείγματός του· διά τῆς ὀξυγράφου γραφίδος του, τῆς καταρτισάσης τό μνημειῶδες ἔργον μαρτυρίας τῶν προνομίων καί τῆς διαχρονικῆς προσφορᾶς τῆς Μητρός μας Ἐκκλησίας «Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖον ἐν τῇ Ὀρθοδόξῳ Ἐκκλησίᾳ» (ἔκδ. Β´, Θεσσαλονίκη 1989)· διά τοῦ ἐγρηγόρου παραδοσιακοῦ ἀμιγῶς Φαναριωτικοῦ φρονήματός του· διά τῆς πιστότητος καί ἀφοσιώσεώς του εἰς τόν Θεσμόν τῆς  Ἐκκλησίας μας, ὑπέρ τῆς ὁποίας προθύμῳ λογισμῷ κατεδαπάνησε καί ἐθυσίασεν ἀπό νεαρᾶς ἡλικίας ἑαυτόν· διά τοῦ ἤθους του καί τῆς εὐγενείας τῶν παλαιῶν· διά τοῦ λόγου καί τῆς σιωπῆς του· «διά δόξης καί ἀτιμίας, διά δυσφημίας καί εὐφημίας»· καί διά τῆς ὅλης προσφορᾶς του, πρός τά ὅσια καί τά ἱερά τοῦ Γένους  μας.

***

Τήν συγκίνησιν τῆς ἐπετειακῆς αὐτῆς ἡμέρας ἦλθε νά ἐντείνῃ ἡ ἐντρύφησις τῆς ἐλαχιστότητός μου εἰς τούς ἄρτι ἐκδοθέντας Τόμους ὑπό τόν τίτλον «Μνήμη Μητροπολίτου Σάρδεων Μαξίμου» (2021) καί «Μητροπολίτου Σάρδεων Μαξίμου τά Παραλειπόμενα» (2023), οἱ ὁποῖοι ἀποτελοῦν εὐγνώμονα ἀντιπελάργησιν τῆς προσδοκώσης ἀνάστασιν Τροφοῦ μας Ἱερᾶς Θεολογικῆς τῆς Χάλκης Σχολῆς πρός τό πρόσωπον καί τήν προσφοράν του.

Ὀφείλονται θερμά συγχαρητήρια καί εὐχαριστίαι τόσον εἰς τόν Καθηγούμενον τῆς περιπύστου Μονῆς τῆς Παναγίας Τριάδος Χάλκης ἀδελφόν ἅγιον Ἀραβισσοῦ κ. Κασσιανόν, ὅσον καί εἰς τόν ἐπιμεληθέντα τάς ἐκδόσεις φερέλπιδα Ἰερομόναχον π. Μελέτιον Στεφανᾶτον. Ἡ ἐντρύφησις αὕτη προκαλεῖ τήν εὐγνώμονα γραφήν ταύτην.

Ὤφειλε, χρεωστικῶς, ἡ Σχολή μας νά τιμήσῃ τόν μακαριστόν, ὁ ὁποῖος τήν ἠγάπα, τήν ἐτίμα καί διέμενεν ἐκεῖ εἰς τό ἀπέριττον δωμάτιον-γραφεῖόν του, ὅπου νυχθημερόν συνέγραφε καί εἰργάζετο. «Ἐμνήσθην ἡμερῶν ἀρχαίων» ἀναγιγνώσκων τάς σοφάς καί ἐμπειρικάς ἀγορεύσεις του ὡς Συνοδικοῦ παρέδρου, πολλαί τῶν ὁποίων  περιελήφθησαν εἰς τάς δύο ταύτας ἐκδόσεις.

Ἡ συγκίνησίς μου ἔφθασεν εἰς τό ἀποκορύφωμά της, ὅταν φυλλομετρῶν τούς Τόμους εἶδον δημοσιευομένας  ἀγορεύσεις του ἐπί Συνόδου, πολλῶν τῶν ὁποίων τήν σύνταξιν ἀνέθετεν εἰς τήν ταπεινότητά μου, τάς διώρθωνε καί μοῦ τάς ἐπέστρεφε διωρθωμένας διά νά διδάσκωμαι καί νά διορθώνω τάς ἀτελείας μου.

Ἄς  ἐπιτραπῇ, ὅμως, ἡ ἐπισήμανσις ἑνός κεντρικοῦ σημείου, ἄκρως διδακτικοῦ. Ἐπέστρεφε διωρθωμένας τάς γνώμας του, τάς ὁποίας μετά τῶν διωρθώσεων τάς ἐπανέγραφεν ἰδιοχείρως καί ἐν συνεχείᾳ  τάς παρέδιδεν εἰς τόν τότε Ἀρχιγραμματέα μακαριστόν Ἰάκωβον, τόν ἔχοντα τήν εὐθύνην ὑπό τήν ἰδιότητα αὐτήν τῆς καταρτίσεως τῶν πρακτικῶν, καί, βεβαίως,  τῶν ἀγορεύσεων τῶν Συνοδικῶν παρέδρων. Πολλαί ἐξ αὐτῶν, μέ τάς διορθώσεις του, φυλάσσονται καί εἰς τό προσωπικόν  ἀρχεῖον τοῦ γράφοντος. Σημειώνω τό γεγονός ὡς ἐνδεικτικόν τοῦ τρόπου διδαχῆς τῶν Φαναριωτῶν Ἀρχιερέων καί τῆς παρ’ αὐτοῖς μαθητείας  τῶν  τότε νέων  στελεχῶν τοῦ Φαναρίου.

 Οὕτως ἐδίδασκεν ὁ Σάρδεων Μάξιμος διά τοῦ λόγου του, διά τῶν πράξεών των, δι᾿ ἑνός «παιδάκι μου…», ἤ δι᾿ ἑνός ἐπιβλητικοῦ «παρακαλῶ» ἀντί πάσης ἄλλης ἀπαντήσεως εἰς τάς ἀπορίας ἡμῶν τῶν τότε νεωτέρων.

***

Πολλά ἐδιδάχθημεν ἀπό τόν Σχολάρχην μας μακαριστόν Σταυρουπόλεως Μάξιμον τόν Ρεπανέλλην καί ἀπό τούς Καθηγητάς μας εἰς τήν Σχολήν, μάλιστα ἀπό τόν Ἐφέσου Χρυσόστομον, τόν  Μέγαν Οἰκονόμον Γεώργιον Ἀναστασιάδην καί τόν πολύν Ἐμμανουήλ Φωτιάδην, εὐεργέτην μου προσωπικῶς κατά τήν κατά τό χρονικόν διάστημα 1974-1988 (ἔτος τῆς κοιμήσεώς του) διακονίαν μου εἰς τά Συνοδικά Σέκρετα.

Προσωπικῶς δέ πολλά  ἐδιδάχθην καί ἀπό τόν Σάρδεων Μάξιμον, μαθητεύσας παρά τούς πόδας του κατά τά δύο καί ἥμισυ τελευταῖα ἔτη τῆς ζωῆς του, ἀφ᾽ ὅτου αἰφνιδίως ἠσθένησε βαρέως (28 Ἰουλίου 1984) ὁ σεπτός Γέροντας Χαλκηδόνος Μελίτων, παρά τοῦ ὁποίου ἐδιδάχθην «τά κράτιστα καί τά βέλτιστα», θητεύσας παρ’ αὐτῷ ἐπί δεκαετίαν ὅλην ἐπί καθημερινῆς σχεδόν βάσεως καί συνοδεύσας αὐτόν ὡς γραμματεύς του εἰς πολλάς ἐν τῷ ἐξωτερικῷ ἀποστολάς.  

Ὅταν ἠσθένησεν ὁ  ἀναπαυόμενος ἤδη ἐν οὐρανοῖς  Γέροντας Χαλκηδόνος Μελίτων, ἡ ἀγαπῶσα καρδία τοῦ Σάρδεων Μαξίμου μέ ἐπρόσεξε  καί εἰργάσθην μαζί του ἀπό φυλακῆς πρωΐας μέχρι τάς μεταμεσημβρινάς ὥρας καθ’ ἡμέραν· οὕτως ἔλαβον προσωπικήν πεῖραν τοῦ ἤθους, τῆς σοφίας καί τῆς συνέσεως πού ἐχαρακτήριζαν τόν στύλον τοῦτον  προνοητικότητος διά τά ἱερά συμφέροντα τῆς Μητρός Ἐκκλησίας.

Τόν ἐθαύμασα, ἐπί παραδείγματι, ἀφηγούμενον ἐπανειλημμένως  γεγονός, κατά τό ὁποῖον ἀντεμετωπίζετο ἐν Φαναρίῳ καίριον θέμα ὑποστάσεως τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου μας ἐν ἔτει 1970ῷ, προεδρεύοντος τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τοῦ τότε Πατριαρχικοῦ Ἐπιτρόπου Χαλκηδόνος Μελίτωνος, καί ἐν συνεχείᾳ τόν Ἰούλιον τοῦ 1972. Ὅπως χαρακτηριστικά ἔλεγεν: Ἀμφότεροι, Σάρδεων καί Χαλκηδόνος, «δέν μπορούσαμε καί δέν ἠδυνάμεθα νά παίξουμε τήν ὑπόστασι τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου στά ζάρια… Ὁ Μελίτων καί ἐγώ βάλαμε τό κεφάλι μας στόν τορβᾶ…».

Ἐνθυμοῦμαι τόν Σάρδεων Μάξιμον, τήν ὑψηλήν αὐτήν «φιγούρα», ἐργαζόμενον διαρκῶς εἰς τά Πατριαρχεῖα, ἀγορεύοντα ἐπί Συνόδου, καθοδηγοῦντα, συμβουλεύοντα, ἀγωνιοῦντα ὑπέρ τῶν δικαίων καί προνομίων τῆς Μητρός Ἐκκλησίας, ἕως κυριολεκτικῶς καί τῆς τελευταίας αὐτοῦ πνοῆς∙ καί κατ᾿ αὐτήν ἀκόμη τήν ἡμέραν τοῦ αἰφνιδίου θανάτου του.  Καὶ ἐνῷ ἦτο ἐν τῷ μέσῳ ἡμῶν, ξαφνικά «αὐτός ἄφαντος ἐγένετο ἀφ᾿ ἡμῶν». Τέλη «Χριστιανά, ἀνώδυνα καί ἀνεπαίσχυντα». 

Ὁ Σάρδεων Μάξιμος δέν ὑπῆρξεν ἁπλοῦς Ἱεράρχης. Τοῦτο ἐσκεπτόμην κατά τά μαθητικά μου χρόνια στήν Θεολογική μας Σχολή, ὅταν τόν ἔβλεπα μελετῶντα καί συγγράφοντα∙ τοῦτο κατενόησα ὡς κληρικός κατά τήν διακονίαν μου πλησίον του. Τό αὐτό ἐπεχείρησα νά ἀναδείξω ὅταν πρό τριάκοντα ἑπτά ἐτῶν, περίλυπον ἔχων τήν καρδίαν, ὡμίλουν κατά τήν ἐξόδιον ἀκολουθίαν του ἀπό τοῦ Πατριαρχικοῦ Ἄμβωνος: «Ἦτο ὁ Γέροντας Μάξιμος μία θαυμαστή δύναμις, μία γιγαντιαία προσπάθεια, ἕνας νυχθήμερος κόπος καί μόχθος χωρίς διακοπήν καί χωρίς ἀνάπαυλα. Ἦτο μία μαρτυρική μορφή. Ἡ ζωή του ἦταν ζυμωμένη μέ τόν πόνον τῶν ἄλλων. Καί εἰς τήν ἐμπροσθοφυλακήν τῆς ἀγωνίας ὡς γενναῖος ἔπεσε…».

***

Ἦσαν ἀληθῶς  δύο γενναῖοι:  ὁ Χαλκηδόνος Μελίτων καί ὁ Σάρδεων Μάξιμος. Ὁ  πρῶτος διά τῆς αὐθεντίας, ὁ δεύτερος διά τῆς συμπληρώσεως τεκμηριωμένως τῆς αὐθεντίας, ἐκ τῆς συζεύξεως τῶν ὁποίων ἐξήγετο τό ἄριστον δυνατόν διά τόν περίκλυτον Θρόνον τῆς Ἐκκλησίας τῆς Βασιλίδος τῶν πόλεων.

Ἦτο ἀπαιτητικός ὁ Σάρδεων Μάξιμος καί ὁ λόγος του πάντοτε ἅλατι ἠρτυμένος. Ἐπεβράβευε πάντοτε τάς ἐπιτυχίας  συγχαίρων τούς κατορθώσαντας μέ πατρικήν στοργήν καί εὐαρέσκειαν, λέγων ὅτι εἶναι «ἄξιος παντός ἐπαίνου».

***

Ἀξία παντός ἐπαίνου, ὄντως, καί ἡ Σχολή μας, ἡ ὁποία μιμνῄσκεται τοῦ πολιοῦ τούτου Ἱεράρχου, ἑνός ἐκ τῶν συγχρόνων κορυφαίων τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, τοῦ δόντος ἡμῖν κληρονομίαν πολύτιμον διά τῆς παρουσίας καί τοῦ ἤθους του, ἀλλά καί διά τῶν κειμένων του τῶν πολλῶν, καί διά τῶν ἐπιστολῶν του, τῶν περιληφθέντων ἐν ταῖς ἀνωτέρω μνημονευθείσαις ἐκδόσεσιν, εὐλαβικῷ προσκυνήματι εὐωδίας εἰς τόν Γέροντα Σάρδεων Μάξιμο.

Πρίν ἤ κατακλείσω, ὅμως, τό εὐλαβικόν σημερινόν μου προσκύνημα, θά ἤθελα νά προβῶ εἰς μίαν ἐμπειρικήν μαρτυρίαν. Ὁ Σάρδεων Μάξιμος ἐπρόσεχε καί ἠκολούθει αὐστηράν δίαιταν. Ἀνέθεσε τήν σχετικήν ἐπιμέλειαν εἰς τόν γράφοντα, καί κατά μῆνα κατέβαλλε τό ἀντίτιμον τῶν ἀπαιτουμένων διά τό ἕν γεῦμα πού ἐλάμβανε εἰς τό Πατριαρχεῖον. Τήν τελευταίαν ἡμέραν, τήν μεσημβρίαν τῆς 30ῆς Δεκεμβρίου 1986, ἐπέμενε φορτικῶς νά καταβάλῃ τό κατ᾿ αὐτόν ὀφειλόμενον. Ἠρνούμην, ἀλλά πρό τῆς -τότε δι᾽ ἐμέ ἀνεξηγήτου- ἐπιμονῆς του ὑπέκυψα. Καί τόν συνωδεύσαμεν μέχρι τῆς ἐξωθύρας τῶν Πατριαρχείων ὁ τότε Μέγας Ἀρχιδιάκονος Δημήτριος (νῦν Μητροπολίτης Γέρων Πριγκηποννήσων) καί ὁ γράφων (τότε Ὑπογραμματεύς τῆς Ἁγίας καί Ἱερᾶς Συνόδου), ἀποχαιρετῶντά μας μέ τήν προστακτικήν, ἀλλά ἀγαπητικήν, προτροπήν: «μπέστε μέσα νά μή κρυώσετε»!  

Αἰωνία σου ἡ μνήμη Γέροντα, Μέντορά μας! Ἀμήν.