Αμφιβολία, το προοίμιο της πίστης

Γράφει ο π. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ

-”Ει δύνασαι πιστεύσαι, πάντα δυνατά τω πιστεύοντι”

-”Πιστεύω, κύριε· βοήθει μου τη απιστία”

(Μκ, 9, 23-24)

Οι δυο αυτές φράσεις –ο περί πίστεως λόγος του Θεού και η διστακτική απάντηση του ανθρώπου– εκφράζουν με τρόπο συνοπτικό την όλη ορθόδοξη ευσέβεια και νοηματοδοτούν την Δ΄ Κυριακή των Νηστειών.

Κατά την Κυριακή αυτή κι ενώ η ασκητική (λειτουργικά και βιωματικά) περίοδος της Μεγάλης Σαρακοστής προχωρεί στην ολοκλήρωσή της, καλούμαστε να βεβαιωθούμε και να βεβαιώσουμε για το πόσο πιστοί είμαστε, σε ποιο βαθμό εμπιστευόμαστε την Χάρη του Θεού, κατά πόσον αποθέτουμε στην πρωτοβουλία Εκείνου την κάθε κίνησή μας. Στις ημέρες που έρχονται θα δοκιμασθεί του καθενός μας η πίστη. Μπροστά στο Κριτήριο, τον Σταυρό και τον Τάφο, μόνον οι συνειδητοί πιστοί θ’ αντέξουν. Γι’ αυτό ακριβώς σήμερα, Δ΄ Κυριακή των Νηστειών, η Εκκλησία αναμετρά τις δυνάμεις της. Αναλογίζεται ποιοι θα παραμείνουν έμπιστοι και αφοσιωμένοι στις τάξεις της και ποιοι θα μείνουν τελικά σε απόσταση “ασφαλείας” από τον Νυμφίο Χριστό, μη όντες βέβαιοι ή σταθεροί στην πίστη τους…

Στο κάλεσμα του Θεού ο άνθρωπος διστάζει ή και δυσανασχετεί. Στην εποχή μας ο ανθρώπινος νους βομβαρδίζεται από τα μηνύματα ενός παράτολμου και ανισόρροπου νεοπροοδευτισμού, που υπαγορεύει πίστη σε οτιδήποτε άλλο, παρά στον Τριαδικό Θεό. Ως εκ τούτου, λοιπόν, διαπλάθει μιαν ιδιάζουσα στάση αμφιβολίας έναντι Εκείνου, γι’ αυτό (αν θέλει βέβαια να είναι ειλικρινής με τον εαυτό του), με συναίσθηση της αδυναμίας του, εξομολογείται: ”Πιστεύω, κύριε·βοήθει μου τη απιστία”.

Η αμφιβολία δεν είναι έξω από την εκκλησιαστική πραγματικότητα. Για παράδειγμα: Ο δύσπιστος (και όχι άπιστος) Απόστολος Θωμάς αξιώνεται να ομολογήσει Χριστόν Εσταυρωμένο και Αναστάντα, διότι διαθέτει καλή προαίρεση της καρδίας. Η δυσπιστία του δεν προέρχεται από εσκεμμένη εναντίωση, αλλά από δυσκολία πρόσβασης στο μυστήριο της Ανάστασης. Με δεδομένο μάλιστα τον σύγχρονο θρησκευτικό χάρτη, θα τολμούσαμε να υποστηρίξουμε ότι είναι προτιμότερη μια στάση αμφιβολίας και καλοπροαίρετης αμφισβήτησης, παρά η εύκολη δήθεν αφοσίωση ευάριθμων κατ' όνομα πιστών στον Θεό, η οποία καλλιεργούμενη οδηγεί την Εκκλησία σε νοσηρές καταστάσεις άκρατης υποκρισίας και τυφλού φανατισμού, με πολυειδείς και άκρως επίφοβες συνέπειες, γνωστές τοις πάσι. Το ν’ αμφιβάλει κάποιος είναι ανθρώπινο και μπορεί να δικαιολογηθεί. Το παράλογο είναι το ν’ απορρίπτει, έτσι αβασάνιστα, προαιώνιες και ανίερες αξίες, επειδή π.χ. ο συρμός των ημερών μας δεν φημίζεται και τόσο για την θρησκευτικότητά του. Βλέπετε, από κάμποσους μικρόνοες δεν θεωρείται και τόσο up-to-date το να διατηρεί κανείς σχέσεις με αγίους και ιερείς, με μυστήρια, ναούς, προσευχές ή νηστείες.

Έχει δίκαια ειπωθεί ότι η αμφιβολία είναι το προοίμιο της πίστης. Με τη θέση αυτήν εννοείται, ότι μες απ’ την -χωρίς παρωπίδες και συμπλέγματα- έρευνα περί του Θεού δεν απομένει, σε τελευταία ανάλυση, παρά ο δρόμος-μονόδρομος της αποδοχής Του. Όσο κι αν ψάχνει ο ανθρώπινος νους, όσο κι αν ερευνά, δεν θα Τον συναντήσει, εάν δεν βγουν οι επίφοβες και παραποιητικές “τσίμπλες” από τα νοητά μάτια της ψυχής, διότι ο Θεός, όντας “αόρατος, ακατάληπτος, ανεξιχνίαστος, ανυπέρβλητος, αμέτρητος” (σύμφωνα με τις Ευχές της Γονυκλισίας), δεν αποδεικνύεται λογικά, δεν εξισώνεται μαθηματικά, δεν ψηλαφίζεται αισθητά, δεν χωράει στην επιστημονική έρευνά μας. Στην Αποκάλυψη του Ιωάννου, ο Ίδιος λέγει: "συμβουλεύω σοι αγοράσαι παρ' εμού [...] κολλύριον ίνα εγχρίση τους οφθαλμούς σου ίνα βλέπης" (Αποκ. 3, 18). 

Ο Θεός κυκλοφορεί, αθέατος ή δυσδιάκριτος συχνά, ανάμεσα στις κοινωνίες των ανθρώπων, κατακλύζοντας ευεργετικά τα έμψυχα και τ’ άψυχα με Αγάπη από εκείνην που Είναι στην ουσία Του. Λέγει: "Ιδού έστηκα επί την θύραν και κρούω· εάν τις ακούση της φωνής μου και ανοίξη την θύραν, και εισελεύσομαι προς αυτόν και δειπνήσω μετ᾿ αυτού και αυτός μετ᾿ εμού" (Αποκ. 3, 20). Στέκεται δίπλα μας με απέραντη κατανόηση και άκρα συγκατάβαση για τον πεπτωκότα άνθρωπο και τις αλλεπάλληλες παρακοές του. Η σκανδαλώδης όμως έπαρσή μας είναι που Τον απομακρύνει και Τον ξανασταυρώνει. Η χαλιναγώγηση του εγωισμού, που οδηγεί στην πίστη και η πίστη που συντηρεί ταπεινό και πράο φρόνημα, βρίσκει οπωσδήποτε τρόπους συνεννόησης μαζί Του, επιτυγχάνει τη ζητούμενη μυστική συνάφεια του Ανθρώπου με τον Θεό, μια ζωντανή σχέση θείου έρωτα, ελευθερίας και αλήθειας. Η πίστη προϋποθέτει χαμηλούς τόνους, πραότητα της ψυχής, νηφαλιότητα της νόησης και συναίσθηση του ότι κάθε απόπειρα προσέγγισης του Θεού είναι κίνηση μέσα στο μυστήριο. Κατά τον Δανό φιλόσοφο Kierkegaard, “ο Θεός γυρίζει στον κόσμο incognito (κρυφά, δηλαδή, μυστικά), και πίστη είναι ο σεβασμός στο incognito του Θεού”.

Προσεγγίζεται, λοιπόν, μόνο μυστηριακά με την πίστη, η οποία κάποιες φορές απορρέει από καλοπροαίρετη αμφιβολία. Είναι πάντως κοινή των Χριστιανών παραδοχή ότι κάθε ανθρώπινο αβασάνιστο αξίωμα για την ύπαρξή Του εκπίπτει σε πικρή ματαιοπονία. Και είχε δίκιο ο Rainer Maria Rilke, όταν έγραφε προσευχόμενος: “Δεν θέλω από σένα καμιά ματαιότητα, που ν’ αποδεικνύει την ύπαρξή σου”.

Αν, εξάλλου, αναρωτηθεί κάποιος, με ποιον τρόπο λειτουργεί η πίστη, πάντοτε βέβαια μέσα στα αδιόρατα πλαίσια του Μυστηρίου, ο πατερικός λόγος του Αγίου Γρηγορίου του Νύσσης είναι ιδιαίτερα παραστατικός. Λέγει χαρακτηριστικά: “Ο Θεός εκτοξεύει το βέλος και η πίστη εισάγει στην καρδιά του ανθρώπου μαζί με το βέλος και τον Τοξότη που το εξαπέστειλε”. Άρα, δηλαδή, ο Θεός απαιτεί από τον άνθρωπο μιαν απλή κίνηση προς Αυτόν, ένα βήμα καλής θελήσεως, αυτήν έστω την χαρακτηριστική φράση αποδοχής της Δ΄ Κυριακής των Νηστειών: “Πιστεύω, κύριε· βοήθει μου τη απιστία”, για να μας αποκαλύψει τον Εαυτό Του. Ζητά το ελάχιστο από τον άνθρωπο, για να τού παράξει δωρεάν και υπερπολλαπλάσιο το Πολύ εκ της θεότητός Του, χαριτώνοντάς τον με την δυναμική του Ουρανού, αφού ξεκάθαρα διαβεβαιώνει ο ίδιος ο Κύριος Ιησούς: “Ει δύνασαι πιστεύσαι, πάντα δυνατά τω πιστεύοντι”!