Εκφράσεις όπως «Μήπως είμαστε στο Μεσαίωνα;», «Ο σκοταδισμός του Μεσαίωνα», «Μεσαίωνας, σκοτεινός Αιώνας», «Εργατικός Μεσαίωνας», ακούγονται συχνά πυκνά, όχι μόνο από ανθρώπους χωρίς κάποια κουλτούρα, αλλά και από δημοσιογράφους και μορφωμένους ανθρώπους. Στην πραγματικότητα ο Μεσαίωνας αφορά μία μεγάλη περίοδο της ιστορίας, η οποία παραμένει ακόμα και σήμερα άγνωστη και γεμάτη προκαταλήψεις.
Κάθε φορά που πέφτουν στην αντίληψή μου τέτοιες «ανακρίβειες» ενοχλούμαι ιδιαίτερα και γι’ αυτό αποφάσισα να «αντιδράσω», δυστυχώς όμως, πρόκειται για μία αντίδραση ενός μη εξειδικευμένου ιστορικού και για αυτό το λόγο το κείμενό μου, χρειάζεται, σίγουρα, να συμπληρωθεί με πολύ περισσότερα στοιχεία. Εξάλλου πώς θα μπορούσε κανείς, σε λίγες σελίδες, να αντικρούσει τις κατηγορίες ενάντια χιλίων χρόνων ιστορίας. Ένα πράγμα είναι βέβαιο, η σύγχρονη σοβαρή και αντικειμενική ιστοριογραφία έχει πλέον «δικαιώσει» αυτήν την μακραίωνη περίοδο στην οποία θα αναφερθούμε περαιτέρω.
Ωστόσο, για πολλούς ακόμα σήμερα, ο Μεσαίωνας αντιπροσωπεύει μία περίοδο άγνοιας, βαρβαρότητας και γενικής υπανάπτυξης. Δεν μπορεί να αμφιβάλλει κανείς πως οι συγκεκριμένες συνθήκες, σε αυτήν την περίοδο, δημιούργησαν και βαρβαρότητα και άγνοια, αλλά μόνο αυτό; Αλήθεια, πιστεύετε πως είναι η κατ’ εξοχήν «σκοτεινή» περίοδος; «Έχετε προσέξει πως ό,τι είναι αναχρονιστικό, βάρβαρο, σκοταδιστικό στις νοοτροπίες και στις συμπεριφορές μας το ονομάζουμε μεσαίωνα;» (Βλ. Πρακτικά Επιστημονικού Συμποσίου: Ο «Σκοτεινός Μεσαίωνας», Αθήνα 2010, 13. Από τώρα και εμπρός = «Σκοτεινός Μεσαίωνας»).
Ένα λόγος, ακόμα, για τον οποίο θα ήθελα να ασχοληθώ με αυτές τις αντιιστορικές κραυγές, είναι γιατί αντιπροσωπεύουν άμεσα, μεταξύ των άλλων, και ένα άδικο κατηγορώ ενάντια στα σχεδόν 1000 χρόνια (5ος – 15ος αι.) ιστορίας της Καθολικής Εκκλησίας. Πράγματι, πολλοί όταν λένε «Μεσαίωνας» αναφέρονται μόνο στη Δύση και κυρίως στην Καθολική Εκκλησία! (Βλ. Ρ. ΜΠΕΝΒΕΝΙΣΤΕ, Από τους Βαρβάρους στους Μοντέρνους. Κοινωνική ιστορία και ιστοριογραφικά προβλήματα της μεσαιωνικής Δύσης, Αθήνα 2007, 19-35). Από την άλλη, η έννοια «Μεσαίωνας» «στις χώρες τις ορθοδοξίας, χρησίμευε και χρησιμεύει, συχνά, ως το ανεστραμμένο τους είδωλο, ως η παπική ανάγνωση του χριστιανισμού των καταβολών και των πατέρων της Εκκλησίας» (βλ. «Σκοτεινός Μεσαίωνας», σελ. 16).
Ιστορικά η λέξη «Μεσαίωνας» σημαίνει «οι ενδιάμεσοι χρόνοι». Δηλώνει την περίοδο που βρίσκεται μεταξύ του κλασικού ελληνορωμαϊκού πολιτισμού και της Αναγέννησης (16ος αι.) που «μιμείται» αυτόν τον πολιτισμό. Επομένως υπάρχουν δύο εποχές πολιτισμού: ο ελληνορωμαϊκός πολιτισμός και η Αναγέννηση αυτού του πολιτισμού. Η περίοδος που βρίσκεται «στη μέση» δεν δύναται να αντιπροσωπεύσει παρά παρακμή.