Η ισχύς της Αρχιτεκτονικής

ὑπό 

Μητροπολίτου πρ. Χαλκηδόνος Ἀθανασίου

"Οὐδείς δέον νά ἀγωνίζεται τόσον διά τήν ἰσχύν, ὥστε νά γίνεται δοῦλος τοῦ φόβου".

(Caecilius Balbus)

Αἱ διάφοραι μορφαί τῆς τέχνης, Ἀρχιτεκτονική, Γλυπτική, Μικροτεχνία κ.ἄ., ἔχουν ὡς γνωστόν, παρά τήν ὀπτικήν, συχνάκις καί συμβολικήν ἔννοιαν. Καί τοῦτο διότι τά ἔργα των δέν προέρχονται μόνον ἐκ τῶν ἐκτελεσάντων αὐτά καλλιτεχνῶν, ἀλλά ἀποτελοῦν καί παραστατικήν ἔκφρασιν καί μαρτυρίαν τῆς ἱστορίας, τέχνης, κοινωνίας καί πολιτισμοῦ των. Εἶναι κατά ταῦτα πολλά καί ποικίλα τά δημιουργικά καί ἐποχιακά ἐρίσματα αὐτῶν καθώς καί ὁ σκοπός των.

Ἡ γενεσιουργός, λοιπόν, ἰσχύς τῆς τέχνης εἶναι ἕν τῶν δημιουργικῶν στοιχείων καί τῆς ἀρχιτεκτονικῆς, τήν ὁποίαν μορφολογικῶς ἀναπαριστοῦν τά μνημεῖα της ἀπό ἀρχαιοτάτων χρόνων μέχρι σήμερον. Εἶναι δέ λίαν ἐνδιαφέρον τό πῶς ἐκ νεκρῶν καί ἀψύχων ὑλικῶν γεννῶνται δημιουργήματα ἀποπνέοντα ζωτικότητα καί ἀνθρώπινα συναισθήματα. Πῶς δηλονότι ἡ ύλη “μεταρσιοῦται” εἰς πνεῦμα.

Παρά τήν “ἰσχύν” ὅμως τῆς “Ἀρχιτεκτονικῆς”, ὑπάρχει καί ἡ “Ἀρχιτεκτονική τῆς ἰσχύος”1.

Καί τώρα ἀναφέρονται ἐνταῦθα συντόμως μεγαλεπήβολά τινα μνημεία καί μνημειακά συγκροτήματα ἐμποιοῦντα οὐχί μόνον θαυμασμόν καί ἔκπληξιν εἰς τόν θεατήν, ἀλλά καί “ἐκφοβιστικήν” πως  ἐντύπωσιν, ὡς μή ὤφειλεν, τά ὁποία σπανίως ἴσως (ὡς ἐν Φλωρεντίᾳ) ἀμιλλῶνται μεταξύ των ὡς πρός τό μέγεθος, τήν μορφήν, τόν ρυθμόν, τήν ἔκτασιν, καί τά ὁποῖα δέν ἐσεβάσθησαν χεῖρες ἀνίεροι, βάναυσοι καί πολεμοχαρεῖς, μεγαλομανῶν καί διανοητικῶς  πασχόντων οἰκητόρων τοῦ πλανήτου ἡμῶν, τοῦ ἀσθμαίνοντος ἐκ τῶν δηώσεων τούτων, ἀνεξαρτήτως φυλῆς καί θρησκεύματος.

Τά “οὐρανόεντα” ὅμως σχέδια τοῦ Πύργου τῆς Βαβέλ καί τοῦ γιγαντιαίου ἀγάλματος τοῦ Lenin ἐν Μόσχᾳ, δέν ἠδυνήθησαν νά πραγματοποιηθοῦν, ἔργα τῆς ἀνθρωπίνης παρανοϊκότητος καί ἀλαζονείας. Ἡ ἰσχύς γάρ τῆς Ἀρχιτεκτονικῆς προερχομένη καί ἐπιβαλλομένη πολλάκις ἐκ τοῦ ἀνθρωπίνου παράγοντος ἀντικατοπτρίζει, σύν τοῖς ἄλλοις, καί τήν ἰδεολογίαν τῶν κατασκευαστῶν (Architecture parlante).

Ἰδού λοιπόν μερικά ἐξ αὐτῶν:

Φαραωνικαί ὀδοί ἐκδηλώσεων, πυραμίδες Αἰγύπτου, μνημεῖα Ἀκροπόλεως, Ρωμαϊκαί Πύλαι, Ρωμαϊκά Αὐτοκρατορικά ἀνάκτορα, Colosseum, Μνημεῖα Ἡλιουπόλεως (Baalbek), Περγάμου, Φλωρεντίας, Ἐθνικοσοσιαλισμοῦ Μονάχου2, Σοσιαλισμοῦ καί Σταλινισμοῦ Μόσχας, κ.ἄ.

Τινα ἐξ᾿ αὐτῶν χαρακτηρίζονται ὡς “Μνημεῖα ἐγκληματικότητος” (L. Steinig)3. Σκίτσα δέ καί σχέδια οἰκοδομῶν, στρατοπέδων συγκεντρώσεως, παρά τά προκλητικά μέγαρα ἡγετικῶν SS στρατηγῶν, ἐμφανίζονται σήμερον εἰς τήν ἔκθεσιν: “Ἰσχύς. Χῶρος. Βία.” τοῦ Βερολίνου, ἡ ὁποία παρουσιάζει τήν ἐθνικοσοσιαλιστικήν ἰδεολογίαν διά τῆς ἀρχιτεκτονικῆς διαμορφώσεως τοῦ χώρου μεταξύ τῶν ἐτῶν 1933-1945.

Πάντως μέχρι σήμερον ὀλιγότερον ἐντυπωσιακά τῶν οἰκοδομῶν προβολῆς τῶν μή ἐκτελεσθέντων πολλάκις, τυγχάνουν οἱ οἰκιστικοί χώροι, τά κτίρια διοικήσεως, τά ἐρείπια οἰκοδομῶν, παράγκαι καί τά καταφύγια. Κυρίως δέ, οἱ ἀναρίθμητοι χώροι ἀναγκαστικῆς ἐργασίας καί τῶν στρατοπέδων συγκεντρώσεως. Εἰκόνες τῶν Ghettos τῶν ἀποκεκομμένων διά τειχῶν ἐκ τῆς ὑπολοίπου ζωῆς τῆς πόλεως, τῶν δεικνυόντων πῶς οἱ κάτοικοι συνωθοῦντο ἐκεῖ ἀπομονωμένοι. Ὁρατή ὡσαύτως εἶναι καί ἡ ἀγριότης, ἡ ὁποία εὑρίσκεται κάτωθεν τῶν Ghettos καί τῶν φονικῶν στρατοπέδων συγκεντρώσεως.

Κύριε: Παρελθέτω ἐπί τέλους ἀφ᾿ ἡμῶν ἡ ἐπανάληψις τῶν πολλῶν, δῆθεν μετανοϊκῶν, μαρτυρίων τῆς ἀνθρωπότητος μέχρις ἐσχάτων.

 1. E. – L. Schwandner - K. Reith, Macht der Architektur – Architektur der Macht, Μαγεντία 2004.

 2. L. Steinig, Bauwerke als Verbrechen, Publik-Forum 9 (1923), 550.

 3. H. Brenner, Die Kunstpolitik des Nationalsozialismus, Μόναχον, 1963. 

 J. Nulf, Die bildenden Künste in Dritten Reich, Γκιούτερσλοχ 1963