Η εισήγηση του Ανδρέα Δ. Λουδάρου στο Συνέδριο της Διακοινοβουλευτικής

 Η εκκλησιαστική ενημέρωση στη διαδικτυακή άβυσσο: Προοπτικές και παθογένειες

[Θεσσαλονίκη | Τρίτη 13 Μαΐου 2014]

Θα θυμάστε, οι περισσότεροι φαντάζομαι, πως με την εμφάνιση του διαδικτύου στην Ελλάδα, αλλά και σε άλλες χώρες,  ένα μεγάλο μέρος του θρησκευόμενου πληθυσμού, κληρικοί και λαϊκοί, αντιμετώπισαν την νέα ανακάλυψη με σκεπτικισμό.  Κάποιοι μάλιστα είχαν ανατρέξει σε βιβλία όπως η Αποκάλυψη του Ιωάννη για να εντοπίσουν τις βιβλικές εκείνες αναφορές  οι οποίες θα επιβεβαίωναν πως το ίντερνετ ήταν… το θηρίο!

Τα χρόνια πέρασαν, οι υποψίες υποχώρησαν και φθάσαμε στο σήμερα όπου ο κόσμος της Εκκλησίας χρησιμοποιεί σχεδόν αποκλειστικά το διαδίκτυο για την επικοινωνία και την ενημέρωση του.

Η πρώτη προσπάθεια χρήσης του διαδικτύου για ενημερωτικό σκοπό στον ελληνόφωνο ορθόδοξο  εκκλησιαστικό χώρο, έγινε το 2003 από τον ομιλούντα. Τον Μάρτιο εκείνης της χρονιάς ιδρύθηκε το RNN,  το Πρακτορείο Εκκλησιαστικών Ειδήσεων ή Religious News Network με σκοπό την συγκέντρωση του συνόλου της εκκλησιαστικής ειδησεογραφίας σε έναν κόμβο, προσβάσιμο από ολόκληρο τον κόσμο.

Η επιτυχία του εγχειρήματος ήταν τέτοια, που σύντομα λειτούργησε ως πηγή ενημέρωσης όχι μόνο για τους αναγνώστες του αλλά και για τα παραδοσιακά Μέσα Ενημέρωσης, τις εφημερίδες τους τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς σταθμούς που αρκετές φορές χρησιμοποίησαν το RNN ως την πηγή τους.

Ταυτόχρονα, χιλιάδες αναγνώστες από ολόκληρο τον κόσμο μπήκαν στην διαδικασία της καθημερινής ενημέρωσης περί τα εκκλησιαστικά ζητήματα τα οποία σε συνδυασμό με μια σειρά από γεγονότα βρέθηκαν στο επίκεντρο των εξελίξεων.

Στην πορεία των χρόνων εμφανίστηκαν και άλλες παρόμοιες προσπάθειες οι οποίες συν τω χρόνω δημιούργησαν με την σειρά τους ένα μπουκέτο κόμβων εκκλησιαστικής ενημέρωσης στο διαδίκτυο.

Το παράδειγμα του RNN, η άνοδος, η πτώση η αντιγραφή και η αναβίωση του, πιστεύω πως είναι το καλύτερο case study στην προσπάθεια μου να σας παρουσιάσω τις παθογένειες αλλά και τις προοπτικές της εκκλησιαστικής ενημέρωσης στο σύγχρονο διαδίκτυο.

Ας ξεκινήσουμε όμως από τα προβλήματα ώστε προχωρόντας να φθάσουμε στο μέλλον που κατά την δική μου προσέγγιση δεν μπορεί παρά να είναι κάτι θετικό.

Θα σας κάνω μια ερώτηση…

Τι είναι είδηση; Και ποιο συγκεκριμένα… τι είναι εκκλησιαστική είδηση; Μπορεί κάποιος να μας δώσει μια απάντηση; Είμαι βέβαιος πως αν κάνουμε τώρα μια συζήτηση θα προκύψουν πολλές και διαφορετικές απαντήσεις και προσεγγίσεις.

Κατά την άποψη μου ωστόσο, πίσω από την αδυναμία μας να απαντήσουμε με σαφήνεια σε αυτό το ερώτημα, κρύβεται και η πηγή των περισσότερων προβλημάτων που αντιμετωπίζει το εκκλησιαστικό ενημερωτικό διαδίκτυο σήμερα.

Είναι άραγε είδηση το ότι ένας μητροπολίτης πήγε την Κυριακή σε κάποιον από τους Ναούς της επαρχίας του και τέλεσε την κυριακάτικη Θεία Λειτουργία; Είναι εκκλησιαστική είδηση ότι ένας επίσκοπος παρέστη στην κοπή της πίτας ενός συλλόγου της επαρχίας του;

Το ερώτημα δεν είναι ρητορικό. Έχει απάντηση. Φυσικά και όχι. Τίποτα από τα παραπάνω δεν αποτελούν είδηση. Στην καλύτερη των περιπτώσεων τα δυο αυτά παραδείγματα είναι απλά χρονικά.

Ενδιαφέρουν κάποιους; Ναι! Αρκετούς!

Υπάρχει ουσία πίσω από αυτά τα χρονικά; Όχι.

Τις περισσότερες φορές τουλάχιστον. 8 στις 10 από αυτές τις αναρτήσεις λειτουργούν ως τροφή για κοινωνικές συζητήσεις.

Στην πραγματικότητα, αν θέλουμε να πούμε τα πράγματα με το όνομα τους, αυτό είναι το εκκλησιαστικό γκόσιπ. Πρόκειται για αναρτήσεις δηλαδή που στην ουσία ικανοποιούν περισσότερο το αίσθημα της περιέργειας παρά την ανάγκη της ενημέρωσης.

Γι αυτό ακόμη και εκείνοι που συνεχώς διαβάζουν αυτές τις αναρτήσεις σε ένα μεγάλο βαθμό τις καταδικάζουν όπως ακριβώς πράττουν οι αναγνώστες σκανδαλοθηρικών εντύπων ή οι θεατές κουτσομπολίστικων εκπομπών, που ναι μεν παρακολουθούν αλλά ταυτόχρονα νιώθουν την ανάγκη να αποκηρύξουν αυτό που είδαν.

Το ίντερνετ είναι από την φύση του ένα Μέσον γρήγορο, άμεσο. Η Εκκλησία από την άλλη είναι ένας οργανισμός με προοπτική… αιωνιότητας. Τι συνέβη λοιπόν όταν το νέο γρήγορο και απαιτητικό Μέσο συναντήθηκε με την αιωνιότητα; Μια ροή ασήμαντων «ειδήσεων». Μια γενιά κληρικών αλλά και λαϊκών που δραστηριοποιούνται γύρω από την Εκκλησία οι οποίοι έχουν αναγάγει το ασήμαντο σε ζήτημα πρώτης τάξεως.

Η προβληματική που έχει αναπτυχθεί γύρω από το θέμα αυτό είναι τόσο σύνθετη και πολύπλευρη που θα μπορούσαμε να οργανώσουμε ένα ολόκληρο συνέδριο σαν αυτό για να την αναλύσουμε.

Όλα τα παραπάνω θα ήταν απλώς πταίσματα, στην περίπτωση που  λειτουργούσε επαρκώς το ενημερωτικό σύστημα. Εάν δηλαδή παρεχόταν πραγματική ενημέρωση για όλα τα σοβαρά και ουσιαστικά ζητήματα του εκκλησιαστικού κόσμου.

Συμβαίνει αυτό; Φοβάμαι πως όχι.

Σας προσκαλώ και σας προκαλώ εάν θέλετε. Ρωτήστε όσους Μητροπολίτες γνωρίζετε να σας πουν εάν φυσικά γνωρίζουν την θεματολογία της Πανορθόδοξης Συνόδου που θα συγκληθεί το 2016 στην Κωνσταντινούπολη. Για να μην βρεθείτε απέναντι σε δυσάρεστες εκπλήξεις σας ενημερώνω εκ των προτέρων πως δεν θα βρείτε ούτε έναν που να έχει πλήρη εικόνα.

Πόσοι γνωρίζουν ποιες είναι οι ουσιαστικές διαφορές των Πατριαρχείων Κωνσταντινουπόλεως και Μόσχας ή ποιες είναι οι εκκλησιαστικές προεκτάσεις του ουκρανικού ζητήματος;

Γιατί συζητάμε με τους Ρωμαιοκαθολικούς; Ποια είναι τα θέματα του Διαλόγου;

Σε αντίθεση λοιπόν με την πληθώρα των χωρίς καμία ουσία ειδήσεων που διοχετεύονται πανταχόθεν, οι πραγματικές ειδήσεις δεν μεταδίδονται. Γιατί; Διότι αυτές τις διαβάζουν πολλοί λιγότεροι. Για να το απλουστεύσω θα χρησιμοποιήσω σαν παράδειγμα τα βιβλία με εικονογράφηση που προτιμούν οι πολλοί, και τα χωρίς εικόνες που διαβάζουν λιγότεροι.

Αυτό βεβαίως είναι ένα τεράστιο πρόβλημα που θα πρέπει να απασχολήσει σοβαρά τόσο εμάς τους εκπροσώπους του Τύπου όσο και τους ανθρώπους της Εκκλησίας οι οποίοι κάποια στιγμή θα πρέπει να δουν σοβαρά την ποιότητα των ειδήσεων με τις οποίες τροφοδοτούν τον λεγόμενο εκκλησιαστικό διαδικτυακό Τύπο. Βεβαίως, η Εκκλησία θα πρέπει να δει και κάτι άλλο. Τι σχέση επιθυμεί να έχει με τον Τύπο. Θέλει να τον χρησιμοποιήσει ως μέσον υγιούς επικοινωνίας με την κοινωνία ή το μόνο που την ενδιαφέρει είναι μια καλή φωτογραφία και δυο καλά σχόλια;

Ιδιαίτερα σημαντικό σε αυτό το σημείο είναι να δούμε επίσης ποια είναι η σχέση της πίστης και της λατρείας με την καθημερινή ειδησεογραφία. Καλό θα ήταν επίσης να δούμε και ποιος είναι ο ρόλος του δημοσιογράφου, και του εκκλησιαστικού συντάκτη ειδικότερα, ώστε να καταλήξουμε επιτέλους  στο τι είναι σωστό και τι λάθος.

Αν και δεν θέλω να μετατραπεί αυτή η εισήγηση σε μάθημα δημοσιογραφίας, πρέπει να ειπωθούν κάποια πράγματα ώστε να αποκτήσουμε μια πιο καθαρή εικόνα.

Στην εκκλησιαστική ζωή συνυπάρχουν δυο όψεις. Η μια είναι η Πίστη, η Λατρεία, η Θεολογία και όλες οι παράμετροι τους. Η άλλη είναι η διοίκηση. Η εξουσία.

Αν θέλετε την γνώμη μου ο δημοσιογράφος δεν έχει και δεν πρέπει να έχει καμία σχέση με την πρώτη όψη. Αντίθετα οφείλει να παρακολουθεί να καταγράφει και να ελέγχει ότι έχει να κάνει με την άσκηση της διοίκησης.

Όλα τα παραπάνω σε συνδυασμό με το θολό και σκοτεινό, πολλές φόρες, τοπίο γύρω από την νομική και οικονομική υπόσταση ορισμένων εκ των ενημερωτικών portals, μας δίνουν μια καλή εικόνα για το τι συμβαίνει σήμερα.

Διότι όταν έρχεται η συζήτηση στην σοβαρότητα, την σκοπιά και την γενικότερη στάση των Μέσων Ενημέρωσης καλό είναι να έχουμε και μια εικόνα της οικονομικής τους καταστάσεως και φυσικά της χρηματοδότησης τους.

Η χρηματοδότηση λοιπόν είναι ένα εξίσου μεγάλο πρόβλημα του εκκλησιαστικού διαδικτύου.

Εδώ είναι που ξεκινά μια άλλη άβυσσος. Που βρίσκουν τα χρήματα για να καλύψουν τα λειτουργικά τους έξοδα τα εκκλησιαστικά portals; Ποια είναι η νομική μορφή τους;

Κακά τα ψέματα! Ο μόνος τρόπος για να αναδείξουμε και να προασπίσουμε την σοβαρότητα του εκκλησιαστικού Τύπου είναι να πούμε την αλήθεια. Και η αλήθεια αυτή τη στιγμή είναι πως στο εκκλησιαστικό διαδίκτυο διακινείται πολύ μαύρο και ανίερο χρήμα με ότι αυτό συνεπάγεται.

Στην Ελλάδα για παράδειγμα, μικρή χώρα είμαστε, όλοι γνωριζόμαστε. Ξέρουμε. Ποιος είναι με ποιον. Ποιος στηρίζει ποιον και γιατί.

Το αποτέλεσμα είναι η καθημερινή πτώση για να μην πω κατάπτωση του εκκλησιαστικού Τύπου, γιατί δυστυχώς οι περισσότεροι είναι της άποψης πώς όλα αγοράζονται.

Ξέρετε ένας από τους λόγους που η ελληνική κοινωνία δεν κατάλαβε ή άργησε να καταλάβει το τι ετοιμαζόταν ήταν γιατί ο Τύπος είχε πέσει πρώτος και η επαφή της κοινής γνώμης με τα γεγονότα είχε ουσιαστικά διακοπεί καιρό πριν την κρίση. Λυπάμαι που το λέω αλλά κάτι αντίστοιχο πάει να γίνει και στον χώρο της Εκκλησίας.

Η αλήθεια ελευθερώνει λένε οι γραφές. Αυτή είναι όμως η θετική όψη της φράσης. Γιατί αν την διαβάσουμε ανάποδα θα δούμε κάτι πάρα πολύ τρομακτικό, πως η έλλειψη της αλήθειας ή η χειραγώγηση της αλήθειας… σκλαβώνει.

***

Νομίζω όμως πως σας είπα αρκετά για τα προβλήματα του χώρου μου και όπως σημείωσα και όταν ξεκίνησα στόχος μου είναι να βγει κάτι θετικό από όλο αυτό.

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να αναγνωρίσουμε πως πλέον ένα πολύ μεγάλο μέρος του κόσμου που κινείται γύρω από την εκκλησία χρησιμοποιεί το διαδίκτυο. Αυτό τι σημαίνει; Ότι μέρα με τη μέρα, χρόνο με το χρόνο η παρουσία της Εκκλησίας στα διαδικτυακά πράγματα εδραιώνεται.

Αν δούμε λίγο πίσω μας θα διαπιστώσουμε πως όλα αυτά συμβαίνουν την τελευταία δεκαετία. Είναι λίγος ο χρόνος. Το σύστημα περνά τις πρώτες του παιδικές ασθένειες… και δυναμώνει.

Αν λοιπόν μάθουμε από τα παθήματα μας, μπορούμε να μεγαλουργήσουμε.

Πρώτη και καλύτερη θα πρέπει να δει με σοβαρότητα το θέμα η ίδια η Εκκλησία, η οποία θα πρέπει να εργασθεί και να κινηθεί στην κατεύθυνση της δημιουργίας καταρτισμένων στελεχών στον συγκεκριμένο τομέα.

Ταυτόχρονα Τύπος και Εκκλησία θα πρέπει να συνεργαστούμε για την δημιουργία της επόμενης γενιάς εκκλησιαστικών συντακτών. Δημοσιογράφων που θα έχουν τα φόντα αλλά και τα εφόδια, να καλύψουν μεγάλα εκκλησιαστικά γεγονότα.

Εάν κατορθώσουμε κάτι τέτοιο τότε κανείς δεν θα έχει να φοβηθεί τίποτα και κανείς δεν θα βγει χαμένος.

Αυτή τη στιγμή οι κοινωνίες περνούν κρίση. Οι Εκκλησίες έχουν απαντήσεις έχουν λύσεις αν θέλετε. Δεν υπάρχει όμως δίαυλος.

Δεν έχουμε λοιπόν παρά να τον δημιουργήσουμε ή να τον αναβαθμίσουμε.

Το εκκλησιαστικό ρεπορτάζ είναι ένα από τα σημαντικότερα, δυσκολότερα και πιο όμορφα. Είναι ένας από τους κλάδους της δημοσιογραφίας που λίγοι έχουν καταλάβει την σημασία τους. Ας δούμε λοιπόν μπροστά…