Περί του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου συνοπτικά

Ομιλία του ΘΕΟΧΑΡΗ ΕΥΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ, Θεολόγου – Εκπαιδευτικού,

στην 6η σύναξη του δ΄ κύκλου δράσεων του Κέντρου Λόγου «Αληθώς»

(Μπανάτο Ζακύνθου, 30 Ιανουαρίου 2015)

Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, γνωστός και ως Ιωάννης της Αντιόχειας, συγκαταλέγεται ανάμεσα στις κορυφαίες εκκλησιαστικές προσωπικότητες, εξαιτίας  της ευσέβειας, της φιλανθρωπίας, της αγωνιστικότητας του, αλλά περισσότερο για την εξαιρετική ευγλωττία του, που γινόταν ακόμη πιο αξιοθαύμαστη αφού τη σφράγιζε και της έδινε πνοή ο Λόγος του Θεού, που τόσο πιστά υπηρετούσε. Οι λόγοι του προκαλούσαν ρίγη ενθουσιασμού. Από το στόμα του έρρεαν ποταμοί μέλιτος. Θεωρείται ο μεγαλύτερος εκκλησιαστικός ρήτορας της ορθοδοξίας, γι' αυτό ακριβώς και ονομάστηκε Χρυσόστομος.

Διετέλεσε επίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, όπου διακρίθηκε για το σπουδαίο ποιμαντικό και φιλανθρωπικό έργο που διενήργησε. Τελικά αναδείχτηκε ως ένας από τους πλέον λαοφιλείς ιεράρχες, γι’ αυτό και σήμερα κατατάσσεται ανάμεσα στους μεγάλους πατέρες της Ορθόδοξης και της Καθολικής Εκκλησίας, αφήνοντας πίσω σπουδαίο, ανεκτίμητο και διαχρονικό συγγραφικό έργο, που αγκαλιάζει όλο το φάσμα των ποιμαντικών και θεολογικών ζητημάτων της εκκλησίας.

Στους πιο μεγάλους παιδαγωγούς όλων των αιώνων ανήκει επίσης ο ιερός Χρυσόστομος. Το πιστοποιεί αυτό όχι μόνον η αναγνώρισή του ως παιδαγωγού από τους ειδικούς μελετητές της ζωής και του έργου του, αλλά και η σύνδεσή του με την παιδεία, στο χώρο της Ορθοδοξίας. Είναι ένας από τους τρεις ιεράρχες, τους οποίους σήμερα 30 Ιανουαρίου γιορτάζουμε στα σχολεία μας, ως προστάτες των γραμμάτων, ως πρότυπα παιδαγωγών και διδασκάλων, ως φορείς και προβολείς του ονομασθέντος ελληνοχριστιανικού μορφωτικού ιδεώδους.

Ας δούμε τώρα πιο συγκεκριμένα ορισμένες διαχρονικές παιδαγωγικές αρχές του Ιωάννη, ξεκινώντας από εκείνες που αφορούν τα προσόντα, τα γνωρίσματα και την προσωπικότητα του δασκάλου. Η τελευταία δε, κατά τον Χρυσόστομο, διαδραματίζει σημαντικότατο ρόλο στην εκπαιδευτική διαδικασία.  

Βασική παιδαγωγική αρχή οφείλει να είναι η ανιδιοτελής αγάπη του δασκάλου προς τους μαθητές του. Ο γνήσιος παιδαγωγός πρέπει να αγαπά τον παιδαγωγούμενο, χωρίς όμως να στοχεύει να κερδίσει οπωσδήποτε ως αντάλλαγμα την αγάπη του.

Πάνω στο ζήτημα αυτό της αγάπης μεταξύ δασκάλου και μαθητή, ο Χρυσόστομος τονίζει με έμφαση: ουδέν γαρ ούτω προς διδασκαλίαν επαγωγόν, ως το φιλείν και φιλείσθαι. Το να αγαπάει δηλαδή ο δάσκαλος το μαθητή και να αγαπιέται απ’ αυτόν ανιδιοτελώς, είναι το ουσιαστικό εκείνο στοιχείο που βοηθά να γίνει αποδοτική η διδασκαλία.

Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του αληθινού δασκάλου είναι το να δείχνει στους μαθητές του πατρική αγάπη και στοργή που να ξεπερνά πολλές φορές κι αυτή των φυσικών του γονιών. Ενθουσιάζεται ο μαθητής, υποστηρίζει ο Χρυσόστομος, όταν βλέπει ότι τον πλησιάζει με αγάπη ο δάσκαλός του και δεν τον παραγκωνίζει.  

Ο ιερός Χρυσόστομος παραπονιόταν για την τότε ελληνική παιδεία, όπως δικαιολογημένα θα παραπονιόταν και σήμερα για μερικούς γονείς, λέγοντας: Φροντίζετε να μάθουν τα παιδιά σας μόνο τέχνες και λογοτεχνία, ενώ για την άσκηση της ψυχής, κανένας λόγος δε γίνεται.

Εστιάζει την ευθύνη για τη διάπλαση της προσωπικότητας των παιδιών στους γονείς, οι οποίοι πρέπει να παιδεύουν την ψυχή των παιδιών τους στο αγαθό. Η αρετή κατακτάται μέσω του εθισμού στο αγαθό, εφόσον στην ψυχή του ανθρώπου κατοικοεδρεύουν δύο αντιπαλλόμενες ροπές το καλό και το κακό, το έλλογο και το άλογο.

Ο Χρυσόστομος, καθώς και οι άγιοι πατέρες Βασίλειος κ Γρηγόριος, έκαμαν την παιδεία ζήτημα ζωής και αυτό ακριβώς μας πρόσφεραν: μια παιδεία που σέβεται τον άνθρωπο, μια παιδεία για τον άνθρωπο, μια παιδεία που υπηρετεί τον άνθρωπο και δεν τον σκλαβώνει. Μια παιδεία που μεταμορφώνει και δεν παραμορφώνει τον άνθρωπο. Μια παιδεία όπου κυριαρχεί το χάρισμα, η αγάπη, η ανεκτικότητα, η ανακάλυψη της αληθινής κλίσης κάθε μαθητή, και ας τολμήσουμε να το ονειρευτούμε: μια παιδεία που προκαλεί χαρά και ικανοποίηση, μια παιδεία που υπηρετείται από τον ιερό πόθο του δάσκαλου και τον συγκλονισμό του μαθητή.

Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, άνθρωπος με τεράστιες ικανότητες, που ο λαός τον λάτρεψε, άφησε  μια λαμπρή καριέρα συνηγόρου και έπειτα από χρόνια αγώνα κι αγωνίας χειροτονείται διάκονος, ακολούθως δε, μετά από πενταετία, πρεσβύτερος. Είχε έντεκα χρόνια δράσης στην Αντιόχεια ως πρεσβύτερος και, μετά από πιέσεις και παρά τη θέλησή του, ανυψώνεται στον αρχιεπισκοπικό θρόνο της Κων/πόλεως. Δεν αντιλαμβάνεται όμως τα αξιώματα ως βήμα αυτοπροβολής ή έστω ως δικαίωση μακροχρόνιων αγώνων, αλλά μόνο ως καιρό διακονίας και θυσίας. Έτσι, υπηρετώντας αυθεντικά το λαό του Θεού, έρχεται αντιμέτωπος με μια συμμαχία υψηλών εξουσιών και συμφερόντων και εξοντώνεται τελικά κάτω από αφόρητες συνθήκες διαβίωσης στην εξορία.

Ο ιερός Πατέρας γνωρίζοντας ότι, «ο Θεός είναι αγάπη» (1 Ιωάν. 4:8), και ότι αυτή είναι το ασφαλέστερο μέσο για να μιμηθεί κάποιος τον Θεό, λέγει: «Η αγάπη ρίζα και πηγή και μητέρα είναι όλων των αγαθών» ή «το θεμέλιο της κοινωνικής ζωής και η ρίζα όλων των αγαθών είναι η αγάπη προς τους ανθρώπους, απεναντίας η ρίζα όλων των κακών και η απουσία της ευλάβειας, είναι η απανθρωπιά».

Και συνεχίζει : «Ένα μόνο πράξε,... των άλλων τα πράγματα να μην επιθυμείς, της χήρας και του ορφανού να μην αρπάζεις το σπίτι... Να μην αρπάζεις τη γη, αλλά τον ουρανό», διότι, προσθέτει  στη συνέχεια: «Η απανθρωπιά ή το λιγότερο η αδιαφορία για τον πλησίον μας, γέννησε στον άνθρωπο την επιθυμία της αυξήσεως του πλούτου του και έφερε τον πόλεμο, τη μάχη μεταξύ των ανθρώπων, διότι εκεί πού υπάρχει το «δικό μου» και «το δι­κό σου», αυτά τα ψυχρά λόγια, εκεί υπάρχει και λόγος για διαίρεση και πόλεμος».

         Η ελεημοσύνη, «η βασίλισσα των αρετών», κηρύσσεται από τον Άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο με τόση επιμονή, ώστε ονομάστηκε από τους μεταγενεστέρους «ο ελεήμων». Η ελεημοσύνη φέρνει τη συγχώρεση των αμαρτιών και οδηγεί στη Βασι­λεία των ουρανών: «Και αν έχεις πολλές αμαρτίες, μη φοβάσαι όταν έχεις συνήγορο την ελεημοσύνη», γιατί «είναι ικανή και άλλες αμαρτίες να εξαλείψει και την κρίση να απομακρύνει», γι’ αυτό λοιπόν οδηγεί «στις αψίδες των ουρανών τους ανθρώπους».

Επεδίωξε δε καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του να εξαλείψει την κοινωνική ανισότητα, ώστε να μην υπάρχουν πλούσιοι και φτωχοί, «δούλοι, ουδέ ελεύθεροι».

Η πνευματική ζωή και η κοινωνική δραστηριότητα του Ιωάννη, ο οποίος πιστά υπηρέτησε τον Θεό και τον άνθρωπο, και πρόσφερε λύσεις στα προβλήματα του κόσμου, τον καταξίωσαν στην συνείδηση του πιστού λαού, ως αιώ­νιο πρότυπο αγάπης και κοινωνικής προσφοράς.

Γι’ αυτό θα πρέπει να εμπνέει την σκέψη, την ζωή και την δράση μας μέσα στο κοινωνικό σύνολο, αλλά  και τη σημερινή μας Εκκλησία, η οποία δεν έπαψε να αγαπά και να εργάζεται με τα διάφορα φιλανθρωπικά της ιδρύματα για τον πονεμένο συνάνθρωπό μας, καταθέτοντας τη μαρτυρία της στο σύγχρονο κόσμο, προς δόξα Κυρίου και ωφέλεια των πιστών.