Η ρωσική στάση έναντι της Ουκρανικής Αυτοκεφαλίας. Τρεις παρατηρήσεις

Γράφει ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΛΑΝΤΗΣ 

I: Η ΑΥΤΟΚΕΦΑΛΙΑ ΤΩΝ ΝΕΟΤΕΡΩΝ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ

Διαβάζοντας κανείς την πληκτικά εκτενή ανακοίνωση της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ρωσίας (15.10.2018) εναντίον του Οικουμενικού Πατριαρχείου, ματαίως αναζητάει στην επιχειρηματολογία της την κανονική διάκριση ανάμεσα στην αυτοκεφαλία που χορηγήθηκε με αποφάσεις Οικουμενικών Συνόδων στα πέντε πρεσβυγενή Πατριαρχεία και στην Εκκλησία της Κύπρου από τη μια και σε εκείνη που αποδόθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στις νεότερες Εκκλησίες κατόπιν από την άλλη. 

Η κοινή λογική υποδεικνύει πως η αρχή που έχει το δικαίωμα χορήγησης, διατηρεί στο ακέραιο και το δικαίωμα άρσης της αυτοκεφαλίας, κάτι που καθρεφτίζεται στη μακραίωνη συνείδηση της Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως, με εξαιρετικά πρόσφατο (2012) το παράδειγμα της Εκκλησίας Τσεχίας και Σλοβακίας. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης αντέδρασε επιστολικώς στις αντικανονικές πράξεις του τότε Προκαθημένου της Χριστοφόρου, εφιστώντας του την προσοχή στην αρχή αυτή, με αποτέλεσμα ο στοιχειωδώς νοήμων Πρωθιεράρχης να ανακρούσει πάραυτα πρύμναν, επιζητώντας το έλεος της Εκκλησίας Κωνσταντινουπόλεως. 

Στην ανακοίνωση της Εκκλησίας της Ρωσίας η ισοτιμία των Εκκλησιών εκλαμβάνεται ιδιοτελώς ως ισοπέδωση, ωσάν τα δίκαια των πρεσβυγενών Θρόνων να είναι τα αυτά με τα αντίστοιχα των νεοτέρων Εκκλησιών. Οι συντάκτες της ανακοίνωσης θολώνουν τα νερά ερμηνεύοντας κανόνες που αναφέρονται σε Πατριάρχες με επικυρωμένα δίκαια από Οικουμενικές Συνόδους ωσάν να έχουν εφαρμογή και στους Προέδρους των λοιπών Αυτοκεφάλων Εκκλησιών. Η ισοπεδωτική αυτή λογική δεν καθρεφτίζει σεβασμό προς τη Μητέρα Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως και τις Οικουμενικές Συνόδους, οι οποίες έχουν ιδιαίτερο κύρος στην Ορθοδοξία. Ίσως δεν κατανοούν οι συντάκτες του κειμένου αυτού ότι, υπονομεύοντας τα δίκαια της Πρωτόθρονης Εκκλησίας, θέτουν υπό αίρεση τις προϋποθέσεις της δικής τους αυτοκεφαλίας, η οποία χορηγήθηκε αποκλειστικά από την Εκκλησία της Νέας Ρώμης. Η σουπιά θολώνει τα νερά φτύνοντας το μελάνι της (και καλά κάνει για να επιβιώσει στους βυθούς), η Εκκλησία όμως οφείλει στις επίσημες εκφράσεις της να καθρεφτίζει την καθαρότητα του λόγου του Θεού.

II: Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΠΟΥ ΑΦΟΡΙΣΕ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ ΤΗΣ

Ρώσοι κληρικοί, με πρώτο τον Πατριάρχη Μόσχας Κύριλλο και δεύτερο τον Μητροπολίτη Βολοκολάμσκ Ιλαρίωνα, διακηρύσσουν καθημερινά, εμμονικά και μανικά ότι το Οικουμενικό Πατριαρχείο είναι σχισματικό, ότι δεν είναι καν ορθόδοξο, ότι είναι εκτός Εκκλησίας. Για να θεμελιώσουν τη θέση τους επικαλούνται την κανονική αρχή πως «ὁ ἀκοινωνήτοις κοινωνὼν ἀκοινώνητος», με αναφορά στην απόφαση της Πρωτόθρονης Εκκλησίας να άρει τα επιτίμια των σχισματικών κληρικών και λαϊκών της Ουκρανίας, απόφαση την οποία εσκεμμένα ερμηνεύουν εσφαλμένα. 

Οι λαλίστατοι κληρικοί παραβλέπουν, και πάλι εσκεμμένα, ότι δώδεκα Αυτοκέφαλες Εκκλησίες είναι σε ευχαριστιακή κοινωνία με την Κωνσταντινούπολη. Κατά τη συλλογιστική τους, πρέπει να είναι και αυτές οι Εκκλησίες ακοινώνητες, δεν πρέπει να είναι καν Εκκλησίες. Το πιο ενδιαφέρον όμως είναι ότι οι κληρικοί αυτοί αποσιωπούν ότι η δική τους Εκκλησία είναι σε ευχαριστιακή κοινωνία με τις Εκκλησίες αυτές, με τις Εκκλησίες οι οποίες κοινωνούν με τη σχισματική Κωνσταντινούπολη, με τις Εκκλησίες τις ακοινώνητες. Η έσχατη συνέπεια αυτής της συλλογιστικής: Καθώς κοινωνεί (δήθεν) ακοινωνήτοις, η Εκκλησία της Ρωσίας αφόρισε τον εαυτό της.

III: Η ΡΩΣΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΧΑΜΕΝΩΝ ΕΥΚΑΙΡΙΩΝ

Η ρωσική αντίδραση στην ουκρανική αυτοκεφαλία είναι κοντόφθαλμη και ουσιαστικά στρέφεται εναντίον των συμφερόντων της Εκκλησίας αυτής, αν ισχύουν οι ισχυρισμοί του Πατριαρχείου Μόσχας αναφορικά προς τους μακραίωνους δεσμούς Ρώσων και Ουκρανών. Η χορήγηση αυτοκεφαλίας δεν έχει οντολογικό χαρακτήρα. Δεν δημιουργεί μία άλλη Εκκλησία (μία είναι η Εκκλησία του Χριστού), αλλά μία διακριτή κανονική-διοικητική ενότητα. Δεν θραύει πνευματικούς δεσμούς, αλλά, αντιθέτως, τους κάνει πιο ορατούς. 

Η αυτοκεφαλία της Εκκλησίας της Ουκρανίας θα σημάνει μία επί πλέον ψήφο σλαβικής Εκκλησίας στην πανορθόδοξη οικογένεια. Αν ήθελε να δικαιώσει όσους το μέμφονται πως επιδιώκει την απολυτοποίηση της ελληνόφωνης παρουσίας στον ορθόδοξο χώρο, το Οικουμενικό Πατριαρχείο θα έπρεπε να αφήσει τα πράγματα ως έχουν, να μη δώσει τη δυνατότητα σε μία ακόμη σλαβική φωνή να αρθρωθεί στα όργανα της πανορθοδοξίας. Φυσικά, για άλλη μια φορά η Κωνσταντινούπολη διαψεύδει τους εμπαθείς κατηγόρους της: Αν όντως υπάρχουν βαθείς πνευματικοί δεσμοί Ρώσων και Ουκρανών, το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως προσφέρει τη δυνατότητα περαιτέρω ενδυνάμωσής τους, δίνει στους Σλάβους μία ψήφο παραπάνω. Τι άλλο θέλουν; 

Ανασκοπώντας όμως την ιστορία της Εκκλησίας της Ρωσίας, ιδίως δε τα τελευταία χρόνια, όπου ιδιαίτερη ευθύνη για τα τεκταινόμενα φέρουν οι Μόσχας Κύριλλος και Βολοκολάμσκ Ιλαρίων, διαπιστώνει κανείς πόσο κοντόφθαλμη είναι η λογική που διέπει τις κινήσεις τους. Αν στοιχειωδώς συνεργάζονταν με το Φανάρι, θα κέρδιζαν τον έπαινο σύμπασας της Ορθοδοξίας. Χωρίς να δώσουν τίποτε ουσιαστικό, θα κέρδιζαν τα πάντα. Αν έρχονταν στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο, και παρότρυναν και τους άλλους απόντες να αναθεωρήσουν τις απόψεις τους, θα αναδεικνύονταν ως συνεγγυητές της ενότητας. Αν συμμετάσχουν οι στη Μόσχα αναφερόμενοι επίσκοποι της Ουκρανίας στη συγκροτητική της νέας Εκκλησίας σύνοδο είναι σαφές ότι λόγω της αριθμητικής υπεροχής τους δύνανται να εκλέξουν τον προκαθήμενο της επιλογής τους και να οδηγήσουν προς τα εκεί που αυτοί θέλουν τη νέα Εκκλησία. Η πρόσφατη ιστορία της Εκκλησίας της Ρωσίας είναι μία ιστορία χαμένων ευκαιριών, χρυσών ευκαιριών.