Κυριακή του Ασώτου Υιού ή του Σπλαχνικού Πατέρα;

Γράφει ο π. Παναγιώτης Καποδίστριας

Η παραβολή του Ασώτου Υιού (Λουκ. 15, 11-32) αποτελεί μία από τις πλέον συγκλονιστικές και πολυεπίπεδες διηγήσεις του Κυρίου. Φέρει έντονα το στοιχείο της θείας συγκατάβασης και απεικονίζει τη ζωτική σχέση του ανθρώπου με τον Θεό: μια σχέση που διαρρηγνύεται από την ανθρώπινη αποστασία, αλλά αποκαθίσταται διά της μετανοίας και της θείας αγάπης. Έχει μάλιστα γραφεί ότι, εάν δεν σωζόταν τίποτε από το ιερό κείμενο της Καινής Διαθήκης, αυτή και μόνη η παραβολή θα αρκούσε για να εκφράσει, με πληρότητα και αποτελεσματικότητα, το μυστήριο της θείας Οικονομίας για την σωτηρία του πεπτωκότος ανθρώπου.

Το ερώτημα που τίθεται είναι: Ποιο είναι το κεντρικό πρόσωπο της παραβολής; Ο άσωτος υιός που μετανοεί ή ο πατέρας που συγχωρεί; Οι Πατέρες της Εκκλησίας φωτίζουν και τις δύο όψεις, δίνοντάς μας ένα βαθύτατο θεολογικό μήνυμα. Οι νεότεροι μελετητές προτιμούν να την χαρακτηρίζουν ως Παραβολή του σπλαχνικού Πατέρα, "δι' ού τα πάντα εγένετο".

Η τραγικότητα της ελευθερίας του Ασώτου

Ο νεότερος γιος απαιτεί το μερίδιο της περιουσίας του και φεύγει «εις χώραν μακράν». Αυτό συμβολίζει την αυτονόμηση του ανθρώπου από τον Θεό και τη λανθασμένη χρήση της ελευθερίας του.

Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης επισημαίνει ότι η «χώρα μακράν» δεν είναι τόπος γεωγραφικός, αλλά η απομάκρυνση από τη θεία χάρη kai αλήθεια: «Ὁ ἄνθρωπος ἀποξενώνεται ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ περιπίπτει σὲ βίο ἄλογο, ὅταν ζητήσει νὰ ζήσει μακριὰ ἀπὸ τὴν ἀλήθεια» (PG 46, 572).

Η πτώση του ασώτου είναι σταδιακή: πρώτα η απομάκρυνση, έπειτα η κατασπατάληση των δώρων του Θεού, η ηθική και πνευματική εξαθλίωση και, τέλος, η συνειδητοποίηση της κατάστασής του.

Η στιγμή της μετάνοιας εκφράζεται με τη φράση: «Ἐλθὼν δὲ εἰς ἑαυτόν» (Λουκ. 15, 17). Ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής τονίζει: «Ἡ μετάνοια δὲν εἶναι ἀπλῶς μία ἐπιστροφή, ἀλλὰ ἡ ἀποκάλυψη τῆς ἀληθινῆς φύσεως τοῦ ἀνθρώπου» (PG 90, 877C). Κατά τον όσιο Παΐσιο τον Αγιορείτη, «Η αμαρτία ξεγελά και δένει τον άνθρωπο, ενώ η μετάνοια τον ελευθερώνει και τον αναπαύει».

Ο σπλαχνικός Πατέρας: Αποκάλυψη θείας Αγάπης 

Ο Πατέρας δεν περιμένει παθητικά, αλλά, μόλις βλέπει τον επιστρέφοντα άσωτο γιο του, σπεύδει προς το μέρος του, τον αγκαλιάζει και τον αποκαθιστά πλήρως. Αυτή η εικόνα εκφράζει τη θεία αγάπη, που υπερβαίνει κάθε ανθρώπινη δικαιοσύνη. Ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος λέει: «Ο Θεός αγαπά τον ἄνθρωπο, όχι ἐπειδὴ μετανόησε, ἀλλὰ για νὰ τὸν ὁδηγήσει στὴ μετάνοια» (Λόγοι Ασκητικοί, 1).

Η αποκατάσταση του υιού με το δαχτυλίδι και τη στολή είναι συμβολισμός του Βαπτίσματος και της θείας Χάριτος. Ο ιερός Χρυσόστομος σχολιάζει: «Δὲν τοῦ ἔδωσε χρήματα, ἀλλὰ στολὴ βασιλικήν· δὲν τοῦ ἔδωσε νέα περιουσία, ἀλλὰ τὸ δακτυλίδι τῆς υἱοθεσίας» (PG 61, 482). Ο δε όσιος Πορφύριος ο Καυσοκαλυβίτης έλεγε: «Η αγάπη του Θεού είναι τόσο μεγάλη, που δεν χωράει ανθρώπινο λογισμό».

Ο πρεσβύτερος γιος: Ο κίνδυνος της σκληροκαρδίας

Ωστόσο, η παραβολή δεν σταματά εδώ. Υπάρχει και μια άλλη, εξίσου αποκαλυπτική όψη: η στάση του μεγαλύτερου αδελφού. ο οποίος δεν συμμερίζεται τη χαρά της επιστροφής του αδελφού του. Παρότι δεν έχει απομακρυνθεί σωματικά, στην πραγματικότητα είναι μακριά από το ήθος του πατέρα. 

Ο άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος επισημαίνει: «Ο πρεσβύτερος υἱὸς εἶναι εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου ποὺ παραμένει στὸν οἶκο τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ ἡ καρδιὰ του εἶναι γεμάτη σκληρότητα καὶ αυταρέσκεια» (Έργα, τομ. 3, 204). Ο άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης αναφέρει: «Ο άνθρωπος που έχει σκληρή καρδιά δεν μπορεί να γνωρίσει την αγάπη του Θεού».

Μας αναζητά, μας υποδέχεται, μας αποκαθιστά 

Η παραβολή του Ασώτου Υιού είναι στην ουσία μία εικόνα της θείας οικονομίας για την σωτηρία. Ο άσωτος είναι ο Αδάμ που απομακρύνθηκε από τον Θεό, ενώ ο Πατέρας είναι ο ίδιος ο Θεός που υποδέχεται τον πεπτωκότα αποστάτη.

Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός συνοψίζει: «Ὁ Θεὸς προσμένει τὸν ἄνθρωπο, δὲν τὸν ἐξαναγκάζει. Ἀλλὰ ὅταν βλέπει καὶ μικρὴν κίνηση μετανοίας, τρέχει πρὸς αὐτόν» (PG 94, 1121A). Ο δε άγιος Παΐσιος συμπληρώνει: «Ο Θεός είναι όλος αγάπη και όλος δικαιοσύνη. Δεν καταδικάζει, αλλά περιμένει με λαχτάρα να γυρίσει κοντά Του ο κάθε άνθρωπος».

Η Κυριακή του Ασώτου είναι μια πρόσκληση να κατανοήσουμε και τις δύο όψεις της παραβολής: την ανάγκη μας για επιστροφή και τη δύναμη της θείας αγάπης. Κατά τον άγιο Ισαάκ τον Σύρο, «Ἡ χαρὰ τοῦ Θεοῦ εἶναι ὅταν ὁ ἄνθρωπος ζῇ ἐν ἐλπίδι καὶ δὲν ἀποκάμνῃ» (Λόγος 58).

Η επιστροφή στον Θεό δεν είναι απλώς μία πράξη του ανθρώπου, αλλά μια συνεχιζόμενη πράξη του ίδιου του Θεού, ο οποίος μας αναζητά, μας υποδέχεται, μας αποκαθιστά, όπερ και σημαντικότερο! Δεν μας συγχωρεί απλώς, αλλά μας αποκαθιστά στη χαρά της υιοθεσίας Του. Η Κυριακή του Ασώτου είναι πρόσκληση στη ζωή της Χάριτος!