Ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος εξελέγη στις 22.10.1991. Κανείς από τους 269 προκατόχους του δεν έχει πατριαρχεύσει για τόσο μεγάλο διάστημα. Η εκλογή του προκατόχου του, Δημητρίου, στις 16.7.1972, έγινε υπό πολύ δύσκολες συνθήκες, καθώς υπήρξαν έντονες παρεμβάσεις της τουρκικής διοίκησης στις διαδικασίες της εκλογής. Φωτ. ASSOCIATED PRESS
Του MATTHEW NAMEE* | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, έντυπη έκδοση: 31.10.2021 - ηλεκτρονική έκδοση: 2.11.2021
Είναι γνωστό ότι ο Αθηναγόρας Σπύρου εξελέγη Οικουμενικός Πατριάρχης το 1948 κυρίως χάρη στην επιρροή των Ηνωμένων Πολιτειών. Ο υπουργός Εξωτερικών Τζορτζ Μάρσαλ συμβουλεύτηκε τον Ελληνοαμερικανό επιχειρηματία Σπύρο Σκούρα, ο οποίος πρότεινε τον Αθηναγόρα, που τότε ήταν Αρχιεπίσκοπος Αμερικής. Σύμφωνα με τον Σκούρα, «ο στρατηγός Μάρσαλ, υπό την ιδιότητά του ως υπουργός Εξωτερικών, δεν δίστασε να υποστηρίξει την Αγιότητά του και χάρη κυρίως στις προσπάθειες και στην επιρροή του, η Ιερά Σύνοδος αποφάσισε να εκλέξει τον Αρχιεπίσκοπο Αθηναγόρα ως Πατριάρχη και η τουρκική κυβέρνηση συμφώνησε με την εκλογή του».
Στη δύση του, ο Αθηναγόρας θέλησε να θέσει τις βάσεις για τη διαδοχή του και επιστράτευσε τον Σκούρα, ο οποίος άσκησε πιέσεις στην κυβέρνηση Νίξον. Όμως η γεωπολιτική κατάσταση είχε αλλάξει και ο Νίξον δεν παραχώρησε ακρόαση στον Σκούρα, ο οποίος απεβίωσε τον Αύγουστο του 1971, έχοντας αποτύχει στην αποστολή του να εξασφαλίσει την εμπλοκή των ΗΠΑ.
Ο Αθηναγόρας δεν ήταν ο μόνος που σκεφτόταν τη διαδοχή. Το 1970, η Νομαρχία της Κωνσταντινούπολης εξέδωσε οδηγία σχετικά με την επιλογή των μελλοντικών Οικουμενικών Πατριαρχών. Σύμφωνα με τους κανόνες, η Ιερά Σύνοδος της Κωνσταντινούπολης θα συνέτασσε έναν κατάλογο υποψηφίων μέσα σε ορισμένο χρονικό διάστημα και στη συνέχεια θα τον υπέβαλε στον κυβερνήτη της Κωνσταντινούπολης. Εκείνος θα αφαιρούσε τυχόν ονόματα που θα θεωρούνταν μη αποδεκτά από τις τουρκικές Αρχές και θα τον επέστρεφε στην Ιερά Σύνοδο για την εκλογή.
Την ημέρα που εκοιμήθη ο Αθηναγόρας, στις 7 Ιουλίου 1972, ο αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Σπύρο Αγκνιου (Ελληνοαμερικανός και αυτός, αν και όχι ορθόδοξος χριστιανός) συναντήθηκε με τον Αρχιεπίσκοπο Ιάκωβο, τον επικεφαλής της Ελληνικής Αρχιεπισκοπής Αμερικής. Ο Ιάκωβος επιθυμούσε τη διαδοχή στον θρόνο του Πατριάρχη, όμως βρισκόταν σε αντιπαράθεση με την τουρκική κυβέρνηση και, μη όντας πλέον Τούρκος πολίτης, δεν μπορούσε τυπικά να είναι επιλέξιμος. Παρακάλεσε τον Αγκνιου να παραστεί στην κηδεία του Αθηναγόρα στην Κωνσταντινούπολη, αλλά εκείνος αρνήθηκε, υποθέτοντας ωστόσο ότι ο Νίξον θα μπορούσε να τοποθετήσει τον Ιάκωβο επικεφαλής μιας οικουμενικής αντιπροσωπείας στην κηδεία.
Αφού μίλησε με τον Ιάκωβο, ο Αγκνιου επικοινώνησε με τον υπουργό Εξωτερικών Χένρι Κίσινγκερ. Υπάρχει αντίγραφο αυτού του τηλεφωνήματος, το οποίο έχει πλέον αποχαρακτηριστεί. Ο Κίσινγκερ προβληματιζόταν με την επιλογή του Ιακώβου ως εκπροσώπου των Ηνωμένων Πολιτειών στην κηδεία: «Πρέπει να εξασφαλίσω ότι με αυτή την κίνηση δεν παίρνουμε θέση ως προς τη διαδοχή». Ο Αγκνιου πίεσε λίγο, προειδοποιώντας ότι το να είμαστε «πολύ διακριτικοί απέναντι στους Τούρκους επισκόπους δεν μας ωφελεί καθόλου». Ο Κίσινγκερ αντέτεινε: «Δεν δίνω δεκάρα για τους Τούρκους επισκόπους. Εμένα με νοιάζει η τουρκική κυβέρνηση».
Δύο ημέρες αργότερα, ένας Τούρκος αξιωματούχος τηλεφώνησε στο αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών, απορρίπτοντας κατηγορηματικά την είσοδο του Αρχιεπισκόπου Ιακώβου στην Τουρκία. Σύμφωνα με έκθεση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, το ζήτημα της εισόδου του Ιακώβου στην Τουρκία «είχε εξεταστεί από τα ανώτατα κλιμάκια της τουρκικής κυβέρνησης. Ο Ιάκωβος δεν θα μπορούσε να εισέλθει στην Τουρκία. Ο Ιάκωβος ήταν ένας πρώην Τούρκος πολίτης που είχε χάσει την υπηκοότητα και είχε εργαστεί ενάντια στα συμφέροντα της Τουρκίας, η παρουσία του στην Τουρκία κατά την ευαίσθητη περίοδο μετά την εκδημία του Πατριάρχη θεωρήθηκε ιδιαιτέρως ανεπιθύμητη». Ο Κίσινγκερ πρόσθεσε, σε μια άλλη τηλεφωνική επικοινωνία με τον Αγκνιου, ότι «ένας Ελληνας Πατριάρχης στην Κωνσταντινούπολη δεν θα αποτελεί απλώς μια θρησκευτική προσωπικότητα και ότι, προφανώς απ’ ό,τι καταλαβαίνω, δεν θέλουν να έχουν τον Yakovos [sic] για Πατριάρχη τους».
Στις 13 Ιουλίου, ο Χάρολντ Σόντερς του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας έστειλε υπόμνημα στον Κίσινγκερ: «Είναι ξεκάθαρη η επιθυμία μας να συνεχίσουμε να μην εμπλεκόμαστε». Στη συνέχεια ο Σόντερς περιέγραψε τους τουρκικούς κανόνες για την εκλογή, προσθέτοντας: «Αυτή η διαδικασία βρίσκεται σε εξέλιξη από την κηδεία του Αθηναγόρα την Τρίτη. Καταλαβαίνουμε ότι η Ιερά Σύνοδος υπέβαλε έναν κατάλογο (ο οποίος περιλαμβάνει τον Μελίτωνα [Χαλκηδόνος], τον συμβιβαστικό υποψήφιο) στον κυβερνήτη της Κωνσταντινούπολης, εφόσον οι Τούρκοι επέμειναν να το πράξουν εντός 72 ωρών. Ο τουρκικός Τύπος αναφέρει ότι οι Τούρκοι, αφού επεξεργαστούν τον κατάλογο, μπορούν να ζητήσουν να γίνουν οι εκλογές μέσα στις επόμενες 72 ώρες. Τέλος, η τουρκική κυβέρνηση έχει δηλώσει δημοσίως ότι αν δεν ακολουθηθούν οι διαδικασίες εκλογής, ενδέχεται να αναγκαστεί να διορίσει αυτεπάγγελτα νέο Πατριάρχη, αν και έχει δηλώσει στην πρεσβεία μας στην Άγκυρα ότι επιθυμεί να αποφύγει κάτι τέτοιο».
Αυτό εξόργισε τον Ιάκωβο. Έστειλε τηλεγράφημα στον Τζορτζ Χ.Ο. Μπους, τότε πρέσβη των ΗΠΑ στα Ηνωμένα Έθνη, ζητώντας του να προβεί σε «άμεση προσωπική δήλωση διαμαρτυρίας προς τα Ηνωμένα Έθνη ως αντίδραση στην πρωτοφανή παρέμβαση της τουρκικής κυβέρνησης στην εκλογή του Οικουμενικού Πατριάρχη». Για την ακρίβεια, εκτός από το 1948, η τουρκική κυβέρνηση παρενέβη εκτενώς στις εσωτερικές υποθέσεις του Οικουμενικού Πατριαρχείου τη δεκαετία του 1920, ενώ υπάρχουν και αμέτρητα παραδείγματα από την οθωμανική περίοδο.
Η αμερικανική πρεσβεία στην Άγκυρα είπε στον Σόντερς ότι οι Τούρκοι είχαν υποσχεθεί να μην είναι «αυστηροί στην επεξεργασία του καταλόγου των υποψηφίων». Επρόκειτο για ψέμα: Η τουρκική κυβέρνηση άσκησε βέτο τόσο στον Ιάκωβο όσο και στον Χαλκηδόνος Μελίτωνα. Σύμφωνα με μεταγενέστερη αναφορά του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, στις εκλογές του 1972 οι Τούρκοι, στην πραγματικότητα, άσκησαν βέτο σε τέσσερις υποψηφίους. (Άλλες πηγές ανεβάζουν αυτόν τον αριθμό σε πέντε.)
Το υπόμνημα του Σόντερς προς τον Κίσινγκερ τελειώνει με αποκαρδιωτική διάθεση: «Γεγονός είναι ότι οι Τούρκοι εδώ και χρόνια ασκούν όχληση στο Πατριαρχείο, εν μέρει ευχόμενοι να αποφασίσει να αποσυρθεί. Δεδομένης της επιθυμίας των Ορθοδόξων να παραμείνουν στην Κωνσταντινούπολη, οι Ελληνες τουλάχιστον φαίνεται να έχουν συμβιβαστεί με την κατάσταση. Δεν είναι πιθανό να μπορέσουμε να την αλλάξουμε».
Η εκλογή του επόμενου Οικουμενικού Πατριάρχη πραγματοποιήθηκε στο Φανάρι στις 16 Ιουλίου 1972. Οι τρεις τελικοί υποψήφιοι ήταν οι μητροπολίτες Ιμβρου και Τενέδου Δημήτριος, Ανέων Νικόλαος και Κολωνίας Γαβριήλ. Τα μέλη της Ιεράς Συνόδου ψήφισαν σε μυστική ψηφοφορία, τοποθετώντας την ψήφο τους σε μια ασημένια κάλπη που βρισκόταν μπροστά στον πατριαρχικό θρόνο. Ο Δημήτριος επικράτησε με 12 από τις 15 ψήφους.
Ο νέος Πατριάρχης Δημήτριος, ένας ταπεινός και μέχρι πρότινος αφανής δάσκαλος και ποιμένας, ήταν απρόσμενος νικητής. Το Associated Press, αναφερόμενο στις εκλογές, έγραψε: «Πηγές αναφέρουν ότι ο Δημήτριος θα καθοδηγείται στα περισσότερα θέματα από τον Μελίτωνα, ο οποίος είναι ισχυρός υποστηρικτής της ορθόδοξης ενότητας. Όπως είπαν, ο Δημήτριος είναι ουσιαστικά ένας ποιμαντικός κληρικός με μικρή εμπειρία σε θέματα κράτους».
Ο Πατριάρχης Δημήτριος παρέμεινε στον θρόνο για σχεδόν δύο δεκαετίες, μέχρι την εκδημία του το 1991. Η εκλογή του διαδόχου του, Πατριάρχη Βαρθολομαίου, κύλησε πολύ ομαλότερα, με τον κυβερνήτη της Κωνσταντινούπολης να μην θέτει βέτο σε κανέναν υποψήφιο.
* Ο κ. Matthew Namee είναι δικηγόρος και συντάκτης του www.orthodoxhistory.org.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου