Andreja Bogdanovski | publicorthodoxy.org
Από την έναρξη της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία, η Δύση έχει επιδείξει σε μεγάλο βαθμό ενότητα και αλληλεγγύη με την Ουκρανία. Οι συνολικές κυρώσεις κατά της ηγεσίας της Ρωσίας σε συνδυασμό με τη στρατιωτική υποστήριξη προς τους Ουκρανούς ήταν η πρώτη γραμμή της δυτικής απάντησης. Πριν πραγματοποιηθεί η εισβολή, γίναμε επίσης μάρτυρες έντονων και επαναλαμβανόμενων, αν και ανεπιτυχών, διπλωματικών προσπαθειών με σκοπό την αποδιοργάνωση των σχεδίων του Πούτιν.
Ένα τέτοιο επίπεδο αλληλεγγύης, το οποίο τώρα απαιτεί πιθανώς ανανέωση για την καλύτερη αντιμετώπιση των αυξημένων εκκλήσεων προστασίας των αμάχων, απουσίαζε από τον Ορθόδοξο κόσμο. Ορισμένες Ορθόδοξες Εκκλησίες δεν κατάφεραν ούτε καν να φωνάξουν και να καταδικάσουν την επιθετικότητα του Πούτιν στην Ουκρανία. Η Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας πέτυχε αρκετές αναγνωρίσεις το 2019 και το 2020, όμως ο ενθουσιασμός για νέες αναγνωρίσεις έχει μειωθεί. Από την παραχώρηση της ουκρανικής αυτοκεφαλίας τον Ιανουάριο του 2019, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία αντιμάχεται την αναγνώριση της, σχεδιάζοντας και υλοποιώντας μια στρατηγική αντι-αναγνώρισης.
Η αναποφάσιστη ομάδα εκκλησιών που δεν έχουν κλίνει ξεκάθαρα ούτε προς τη Μόσχα ούτε προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο, δηλαδή η Ρουμανική, η Βουλγαρική και η Γεωργιανή Ορθόδοξη Εκκλησία θα έπρεπε να είχαν κάνει το σωστό και να αναγνωρίσουν την ουκρανική αυτοκεφαλία από τη στιγμή που ο Πατριάρχης Κύριλλος προσπάθησε να εκτρέψει και να αποδώσει σε εξωτερικές κακές δυνάμεις τον πόλεμο που έκανε ο Πούτιν κατά της Ουκρανίας. Με το να μένουν αδρανείς στο θέμα, χάνουν την ευκαιρία να υποστηρίξουν την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία, που αφενός θα εδραίωνε περαιτέρω αυτήν την εκκλησία και αφετέρου θα έδινε δύναμη στα μέλη της Ορθόδοξης Ουκρανικής Εκκλησίας του Πατριαρχείου Μόσχας που κάνουν κάποια βήματα για να διακόψουν τις σχέσεις τους με τον Πατριάρχη Κύριλλο.
Ο δισταγμός και η σιωπή αυτών που δεν έχουν αναγνωρίσει ακόμη την ουκρανική αυτοκεφαλία είναι προφανείς και τα πρόσφατα γεγονότα μας λένε γιατί. Η αναγνώριση της νεοπαγούς Εκκλησίας με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Επιφάνιο, τον Νοέμβριο του 2019 από το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, αποδείχθηκε ιδιαίτερα επώδυνος για τον Πατριάρχη Θεόδωρο Β’, του οποίου τα κανονικά δικαιώματα παραβιάστηκαν κατάφωρα με την απόφαση της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας να ιδρύσει εξαρχία στην Αφρική. Αυτή η εξέλιξη αναβίωσε τη συζήτηση για τους ρωσικούς (εκκλησιαστικούς) γεωπολιτικούς ελιγμούς και παρακολουθείται με ανησυχία και αγωνία σε ολόκληρο τον Ορθόδοξο κόσμο. Το ελληνικό Υπουργείο Εξωτερικών μοιράστηκε δημόσια τους φόβους του για τις επεκτατικές δραστηριότητες της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στην Ελλάδα και την ευρύτερη περιοχή της. Οι Orthodox Times ανέφεραν ότι ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος της Εκκλησίας της Ελλάδας ενημέρωσε την ελληνική πολιτική ηγεσία για την αυξημένη κινητοποίηση των Ρώσων και την πιθανότητα αποσταθεροποίησης και στην Ελλάδα.
Το επιχείρημα των αντιποίνων συνεχίζει να αποτελεί κεντρικό στοιχείο της διεθνούς δράσης της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, που έχει δομηθεί για να αποτρέψει περαιτέρω διεθνή υποστήριξη της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας. Τα τελευταία τρία χρόνια έχει παραχθεί αρκετό υλικό για την ενασχόληση της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας με αυτούς που αναγνώρισαν την ουκρανική αυτοκεφαλία (το Οικουμενικό Πατριαρχείο, την Εκκλησία της Ελλάδος, το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και την Εκκλησία της Κύπρου), ώστε να μπορούν να εξαχθούν βάσιμα συμπεράσματα. Εργαζόμενη ενάντια σε πιθανές νέες αναγνωρίσεις, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία καθιστούσε την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας πιο ευάλωτη σε προσπάθειες αποσταθεροποίησης, είτε από την ίδια την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, είτε από την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας, τον Πατριάρχη Φιλάρετο ή τη θορυβώδη ομάδα των εξωτερικών επικριτών με επικεφαλής τη Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία. Προς το παρόν, η άμεση παρέμβαση στην εκκλησιαστική δικαιοδοσία του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας φαίνεται να είναι το πιο επιθετικό βήμα, το οποίο ταλαιπωρεί αρκετά τον Πατριάρχη Θεόδωρο.
Τα τελευταία τρία χρόνια, η Ρωσική Εκκλησία έχει χρησιμοποιήσει διάφορα είδη μέτρων που έχει στη διάθεσή της για να στριμώξει τους τέσσερις αναγνωρίσαντες. Ο χειρισμός της σχετικά με την αναγνώριση της Εκκλησίας της Ουκρανίας από την Εκκλησία της Ελλάδος θεμελίωσε τον τρόπο με τον οποίο η Ρωσική Εκκλησία θα αντιμετώπιζε τους υπόλοιπους που είχαν ακολουθήσει τον ίδιο δρόμο. Το κύριο εγχείρημα συνεχίζει να είναι η διακοπή της κοινωνίας, όχι με ολόκληρη την Εκκλησία, όπως έκανε απέναντι στο Οικουμενικό Πατριαρχείο, αλλά με τον Προκαθήμενο της κάθε Εκκλησίας και αυτούς που τον στηρίζουν. Αυτή η προσέγγιση έχει σκοπό να ενισχύσει τις εσωτερικές διαφωνίες εντός του κλήρου και είναι μια προσπάθεια απονομιμοποίησης και αμφισβήτησης της ηγεσίας της κάθε Εκκλησίας.
Οι ίδιες τακτικές χρησιμοποιήθηκαν ξεκάθαρα στην περίπτωση της Εκκλησίας της Κύπρου, της τελευταίας που αναγνώρισε την ουκρανική αυτοκεφαλία, τον Οκτώβριο του 2020. Όπως και με την Εκκλησία της Ελλάδος και το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία αποφάσισε να σταματήσει τη λειτουργική μνημόνευση του Αρχιεπισκόπου Κύπρου και εκείνων των ιεραρχών της εκκλησίας που διατηρούν κοινωνία με την Ουκρανική Εκκλησία. Η άμεση αντίδραση της Ρωσικής Εκκλησίας, μόλις ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος προχώρησε στην αναγνώριση, ήταν ότι η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία θα συνεχίσει να επικοινωνεί με όλους τους επισκόπους που δεν αναγνωρίζουν την απόφαση του Αρχιεπισκόπου. Όπως προβλεπόταν, οι εσωτερικές διαφωνίες για την απόφαση του αυτοκεφάλου φούντωσαν, καθώς αρκετοί επίσκοποι με επιρροή, μεταξύ των οποίων οι Κύκκου Νικηφόρος, Λεμεσού Αθανάσιος, Ταμασσού Ησαΐας και Αμαθούντος Νικόλαος, άρχισαν να εκφράζουν δημόσια τη δυσαρέσκειά τους. Οι Μητροπολίτες αυτοί ζήτησαν την ανάκληση της αναγνώρισης της Ουκρανικής Εκκλησίας και αμφισβήτησαν επανειλημμένα τον Προκαθήμενό τους.
Η Ρωσική Εκκλησία και οι συν αυτήν εκμεταλλεύτηκαν γρήγορα αυτές τις εσωτερικές διαιρέσεις. Ο π. Νικόλαος Ντανίλεβιτς της Ουκρανικής Εκκλησίας του Πατριαρχείου Μόσχας επεσήμανε αμέσως την αντίδραση εντός της Εκκλησίας της Κύπρου και σχολίασε ότι καμία από τις εκκλησίες που αναγνώρισαν την Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας δεν το είχε κάνει με συνοδικό τρόπο και ότι όποιες νέες εκκλησίες επιλέξουν να αναγνωρίσουν την Εκκλησία της Ουκρανίας [θα] αντιμετωπίσουν παρόμοιες εσωτερικές διαφωνίες. Επίσης, όπως και με την Εκκλησία της Ελλάδος, και για να προκαλέσει οικονομική ζημία, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία απείλησε ότι πιθανώς οι Ρώσοι προσκυνητές θα μπορούσαν να επισκέπτονται αποκλειστικά και μόνο τους ναούς του νησιού που τους διαχειρίζονται εκείνοι που υποστηρίζουν την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία.
Ενώ ο Πατριάρχης Θεόδωρος αγωνίζεται για μια αντεπίθεση στις επιθετικές ενέργειες της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, η ανησυχία είναι ότι η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία μπορεί να επαναλάβει τα βήματα που έκανε εναντίον του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και να συνεχίσει να επισημοποιεί την παρουσία της και αλλού. Άλλωστε, ο Μητροπολίτης Ιλαρίων διευκρίνισε ότι αυτό μπορεί να είναι μια στρατηγική δράσης στην Τουρκία ή και αλλού, με πλήρη περιφρόνηση του Οικουμενικού Πατριάρχη. Τέτοιες στρατηγικές βίωσε και ο Αρχιεπίσκοπος Χρυσόστομος. Το 2019, εξέδωσε προειδοποίηση προς τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία να μείνει μακριά από την Κύπρο, μετά από αναφορές ότι μια τέτοια δραστηριότητα λάμβανε χώρα στο βορρά του νησιού. Η ρωσική πρεσβεία στην Κύπρο αρνήθηκε τις κατηγορίες αυτές, λέγοντας ότι το εν λόγω πρόσωπο δεν ήταν επίσημα μέλος της ρωσικής εκκλησίας.
Τα ξεκάθαρα μέτρα αντιποίνων που λαμβάνει η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία για την παραχώρηση της ουκρανικής αυτοκεφαλίας είναι πρώτα και κύρια για να αποτρέψουν και να επιβραδύνουν τυχόν περαιτέρω αναγνωρίσεις της νέας εκκλησίας. Στέλνουν ένα ισχυρό μήνυμα στους πιθανούς ενδιαφερόμενους ότι οποιαδήποτε κλίση προς τον Μητροπολίτη Επιφάνιο πιθανότατα θα ληφθεί ως πρόσκληση στη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία για να παρέμβει και να αποσταθεροποιήσει την εσωτερική τους εκκλησιαστική ζωή.
Παρά την ικανότητα της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας να δημιουργεί τραύματα, η ελληνική και η κυπριακή περίπτωση φανερώνουν το επίπεδο ανθεκτικότητας σε αυτές τις δύο εκκλησίες. Λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, η Ρωσική Εκκλησία θα ασχοληθεί με την εύρεση τρόπων για να νομιμοποιήσει περαιτέρω τις ενέργειες του Πούτιν, αλλά και τρόπων για να ασκήσει ακόμη περισσότερο έλεγχο στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας. Εξωτερικά θα εργαστεί για να κρατήσει κάποιες εκκλησίες κοντά της (την Σερβική, το Πατριαρχείο Αντιοχείας και άλλες) για να δημιουργήσει όσο μπορεί περισσότρους υποστηρικτές των θέσεων της. Το εγχείρημα της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας με την αφρικανική εξαρχία μετά την έναρξη του τον Νοέμβριο του 2021 θα συναντήσει πιθανώς μικρότερο ενδιαφέρον λόγω των τοπικών και των περιφερειακών προβλημάτων.
Υπάρχουν ακόμη ελπίδες για την Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία, παρά το γεγονός ότι έγινε στόχος της «ειδικής στρατιωτικής επιχείρησης» του Πούτιν. Η επίτευξη νέων αναγνωρίσεων από τις εκκλησίες της Ρουμανίας, της Βουλγαρίας και της Γεωργίας θα ενίσχυε περαιτέρω τη νομιμότητα του Μητροπολίτη Επιφανείου και θα πρόσφερε μια αχτίδα φωτός σε αυτούς που επαναστατούν κατά του Πατριάρχη Κύριλλου μέσα στην Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου Μόσχας. Μια προσέγγιση «βλέποντας και κάνοντας» μπορεί αντίθετα να ακυρωθεί από την ίδια της την βραδύτητα.
Ο Andreja Bogdanovski είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο του Μπάκινχαμ, στην Αγγλία, όπου μελετά τα εκκλησιαστικά κινήματα αυτοκεφαλίας σε όλη την Ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου