ΤΟ ΚΕΡΔΟΣ ΜΙΑΣ ΚΡΙΣΗΣ. Οφέλη της ουκρανικής υπόθεσης

Γράφει ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΛΑΝΤΗΣ

Σήμερα, 7 Σεπτεμβρίου 2019, συμπληρώνεται χρόνος από την ιστορική απόφαση της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου για τον καθορισμό των αρχιεπισκόπου Παμφίλου κ. Δανιήλ και επισκόπου Edmonton κ. Ιλαρίωνα ως εξάρχων του στο Κίεβο με αποστολή να συμβάλουν στην προετοιμασία της χορήγησης αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας. Μία εβδομάδα αργότερα η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ρωσίας θα ξεκινούσε τη λήψη αποφάσεων που οδήγησαν στη διακοπή κοινωνίας με το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Ήδη όμως στις 8 Σεπτεμβρίου του 2018, πριν τις επίσημες αποφάσεις του Πατριαρχείου Μόσχας, οι εκπρόσωποί του που συμμετείχαν στο συνέδριο ορθόδοξης πνευματικότητας της μοναστικής κοινότητας του Bose έλαβαν εντολή να μη συμμετάσχουν στη διορθόδοξη λειτουργία που ήταν προγραμματισμένο να τελεστεί. Η λειτουργική αυτή σύναξη επισκιάστηκε μάλιστα και από την αψυχολόγητη αντίδραση θερμόαιμου ιεράρχη του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, ο οποίος, μπροστά σε ένα έκπληκτο εκκλησίασμα, επέκρινε την Πρωτόθρονη Εκκλησία. Η συμπεριφορά του θορυβώδους κληρικού προϊδέαζε απλώς για τη στάση ιερωμένων ελληνόφωνων Εκκλησιών τους μήνες που θα ακολουθούσαν. 

Η επέτειος αυτή είναι αφορμή για μια τηλεγραφική απαρίθμηση κάποιων μόνο θετικών στοιχείων που αναδείχθηκαν μέσα στην κρίση αυτή. Η αναφορά στα κέρδη που πιστεύω ότι αποκόμισε η Ορθοδοξία από την ουκρανική υπόθεση δεν είναι εξαντλητική, ούτε συνεπάγεται χαρά για τη σημερινή κατάσταση, αντιθέτως. Πιστεύω όμως ότι η ένταση στις διορθόδοξες σχέσεις που πυροδοτήθηκε από τη χορήγηση αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας λειτουργεί απομυθευτικά και καθαρτικά, συμβάλλει στην ευκρίνεια του βλέμματός μας. 

• Αναδεικνύει η κρίση τα δίκτυα των οικονομικών και πολιτικών εξαρτήσεων, των δελεασμών και των εκβιασμών που καθορίζουν τη στάση ιεραρχών ή και ολόκληρων συνόδων και τεκμηριώνει την ευρύτερη απαξίωση στην οποία έχουν αυτοί και αυτές οδηγηθεί. Είναι ενδιαφέρον να παρατηρεί κανείς πως καθ᾽ όλα, οικονομικά και πολιτικά, εξαρτημένες Εκκλησίες πιστεύουν ότι δύνανται να συναποφασίζουν με το Οικουμενικό Πατριαρχείο για την αυτοκεφαλία, δηλαδή τη διοικητική ανεξαρτησία και αυτοτέλεια της μεγάλης Εκκλησίας της Ουκρανίας. Σε ένα καθαρά πραγματιστικό επίπεδο τίθεται το ερώτημα ποιες Εκκλησίες είναι όντως αυτοκέφαλες, δηλαδή ανεξάρτητες, όταν άλλες Εκκλησίες τους πληρώνουν ακόμη και το ηλεκτρικό ρεύμα (που λέει ο λόγος ή, ενίοτε, όχι μόνον ο λόγος).
• Φανερώνει την εκκλησιολογική και κανονική ένδεια θεολόγων που ξεκίνησαν πολλά υποσχόμενοι, οι οποίοι όμως επιλέγουν τον αυτοεγκλωβισμό σε αναιμικά, ασπόνδυλα ιδεολογήματα και πολιτικές θεωρίες και / ή διακρίνονται από έναν ελιτισμό που δεν διευκολύνει τη σκέψη τους να γονιμοποιήσει την εκκλησιακή πραγματικότητα. Με άλλα λόγια: Είναι άλλο η ευθύνη απέναντι στην ιστορία και άλλο το «να το παίζεις κουλτούρα και ιστορία».
• Επιβεβαιώνει ότι όσοι υπερομνύουν στο όνομα της Ορθοδοξίας είναι και οι πλέον ύπουλοι εχθροί του μηνύματός της. Σύμπασα η καθώς παρασυναγωγή συμπεριφερόμενη ομάδα των αντιοικουμενιστών, των πολεμίων της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου και του Φαναρίου έσπευσε να δώσει γη και ύδωρ στις δυνάμεις που πολεμούν την ανεξάρτητη Εκκλησία της Ουκρανίας, όπως, άλλωστε, αναμενόταν. Στους χώρους τους γίνεται συχνότατα λόγος για την αξία του πατριωτισμού και για την υπηρεσία στα ιερά και τα όσια της Ελλάδας. Καλό θα ήταν, αν όντως σκέφτονται έτσι, να αναρωτηθούν με ειλικρίνεια αν η στάση τους, στάση που ουσιαστικά επιθυμεί τη φαλκίδευση του Οικουμενικού Πατριαρχείου και τη συνέχιση των κάθε λογής εξαρτήσεων των λοιπών ελληνόφωνων Εκκλησιών, είναι εθνικά ωφέλιμη.
• Δείχνει το ρόλο των μέσων επικοινωνίας στη δημιουργία εντυπώσεων αναντίστοιχων με την πραγματικότητα. Στην Ελλάδα υπερπροβάλλονται, προφανώς όχι με το αζημίωτο, οι θέσεις και του πλέον ασήμαντου εχθρού της ουκρανικής αυτοκεφαλίας, όταν ταυτοχρόνως τηρείται σιγή ιχθύος για τα ουσιαστικά τεκταινόμενα στη νέα Εκκλησία των τόσων εκατομμυρίων πιστών, για τη ζωή και τη θεολογία της, τη σκέψη και τη λατρεία της. Ειδήσεις από τη νέα Εκκλησία δεν είναι μόνο τα υπερτονισμένα καμώματα του υπερενενηντάχρονου Φιλάρετου, αυτά όμως είναι που πρωτίστως συζητώνται και όχι η θεολογική και πνευματική προσφορά, οι καημοί και ο πόνος της νέας Εκκλησίας. Ουσιαστικό εκκλησιαστικό κέρδος της δεξίωσης τόσων πρώην σχισματικών στην κανονικότητα είναι η άρση της καταδίκης στην αορασία που επέβαλε εκ των πραγμάτων η διάσπαση της ενότητας. Με την αποκατάσταση της κοινωνίας έχουμε τη δυνατότητα να δούμε αδελφούς και αδελφές, ολόκληρα εκατομμύρια, που παλιότερα πλήρως αγνοούσαμε. 
• Αποκαλύπτει τον προβληματικό ρόλο μη ορθόδοξων φίλων ή «φίλων» της Ορθοδοξίας, ειδικών ή «ειδικών» σε αυτή, οι οποίοι ως δήθεν ουδέτεροι παρατηρητές ανακατεύονται στα εσωτερικά της και υποδεικνύουν λύσεις που κανείς δεν τους ζήτησε, αντικείμενοι στο ήθος του οικουμενικού διαλόγου, το οποίο επιβάλλει σεβασμό και κατά κανόνα διακριτική σιγή όταν μία Εκκλησία αντιμετωπίζει προβλήματα. Η κρίση όμως αυτή έδειξε και την ισχυρή δικτύωση αυτών των ανθρώπων στις σλαβικές χώρες, την ώρα που ελάχιστες είναι οι πρωτοβουλίες των ελληνόφωνων Εκκλησιών και των θεολόγων τους για ουσιαστικές επαφές με έναν κόσμο ο οποίος συμβάλλει αποφασιστικά στη διαμόρφωση της διεθνούς εικόνας της Ορθοδοξίας και ο οποίος συχνά ρωτάει με ενδιαφέρον για μια άλλη οπτική. Όπως δείχνει η απουσία από τα διεθνή τεκταινόμενα, μέγα μέρος της ελληνόφωνης θεολογίας διακρίνεται για εσωστρέφεια, καχυποψία, ιδεολογικές αγκυλώσεις και αδυναμία ουσιαστικής επαφής με τη διεθνή συζήτηση. Ευτυχώς, εντός και εκτός Πανεπιστημίων υπάρχουν εξαιρετικές εξαιρέσεις.
• Εκθέτει όσους επέλεξαν την ιδιοτελή σιγή μέχρι να κατακαθίσει η σκόνη, εκφραζόμενοι μόλις τους τελευταίους μήνες, τώρα που διαφαίνεται ότι τελικά το Οικουμενικό Πατριαρχείο δεν είναι καταδικασμένο στην απαξίωση, παρά βγαίνει κερδισμένο από την υπόθεση της αυτοκεφαλίας: Δημιούργησε τετελεσμένα τα οποία σταδιακά γίνονται αποδεκτά (βλ. συλλειτουργίες αρχιερέων διάφορων Εκκλησιών με ιεράρχες της Εκκλησίας της Ουκρανίας, διεργασίες σε αυτοκέφαλες Εκκλησίες για τη δεξίωση της νέας αυτοκέφαλης Εκκλησίας), ενώ κανείς δεν κατόρθωσε να αμφισβητήσει ριζικά και με εμπράγματες για την πανορθόδοξη οικογένεια συνέπειες το πρωτείο του. Σχετικά εγχειρήματα έπεσαν στο κενό, ενώ φάνηκε ότι και ισχυρότατοι επικριτές του με ανακούφιση είδαν την άσκηση του πρωτείου του εκεί που τους ωφέλησε (βλ. τις αντιδράσεις στο γράμμα του Οικουμενικού Πατριάρχη στο αίτημα της αυτοκεφαλίας από το Μαυροβούνιο). Πού ήταν όμως στα δύσκολα εκείνοι που τώρα ψάλλουν ύμνους στο Φανάρι;
• Επικυρώνει διαρκώς την ορθότητα του ρητού πως «ουδείς αγνωμονέστερος του ευεργετηθέντος». Πολλοί έσπευδαν στις περιστάσεις, στις θλίψεις και τις ανάγκες τους στο Φανάρι και ωφελήθηκαν από αυτό, για να προδώσουν σήμερα την εμπιστοσύνη του, κουνώντας του μάλιστα και το δάχτυλο. 
• Ξεμπροστιάζει τη διγλωσσία και την υποκρισία ιεραρχών που συναντώνται προθύμως με ετερόδοξους κληρικούς, ουδέποτε θίγοντας θέμα για το κύρος των χειροτονιών τους. Μήπως, όποτε εύχαρεις συναντούν τον πάπα, πιστεύουν ότι βλέπουν απλώς τον μη έχοντα τη χάρη του αγίου Πνεύματος απλό πολίτη κ. Bergoglio; Ή, αν το πιστεύουν, μήπως του το λένε; Από την άλλη αρνούνται σε μία ολόκληρη Εκκλησία ομοδόξων αυτή τούτη την εκκλησιακή της υπόσταση. Πώς είναι δυνατόν Προκαθήμενος που έχει διαπρέψει σε διάφορες θέσεις του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών και ο οποίος επί δεκαετίες διακόνησε θαυμάσια την Ορθοδοξία στην οικουμενική κίνηση μαρτυρώντας για την ανοικτότητά της, να εκφράζει στο ζήτημα των χειροτονιών της ουκρανικής Εκκλησίας μία άκαμπτη, εξκλουσιβιστική εκκλησιολογία, ουσιαστικά αμάρτυρη στην πατερική παράδοση και ξένη προς την πνευματολογία και τη θεολογία της χάριτος της Ορθοδοξίας; Η ιαβέρεια εμμονή στην ακρίβεια δείχνει ότι ελάχιστη έγνοια έχουν κάποιοι για τον καημό εκατομμυρίων χριστιανών που επί δεκαετίες ήσαν αποκομμένοι από την κανονική Ορθοδοξία. Επικαλούνται ελαττώματά τους, τα οποία όμως υφίστανται και στις καθολικά αναγνωρισμένες αυτοκέφαλες Εκκλησίες (π.χ. εθνικισμός), για να δικαιολογήσουν την ακαμψία τους, παραθεωρώντας ότι, μη εφαρμόζοντας την πατερική αρχή της οικονομίας, καταδικάζει κανείς ακόμη πιο έντονα αυτούς τους ανθρώπους στην απομόνωση και στην επίταση της παθολογίας του σχίσματος. Μήπως θα έπρεπε να σκύψουν περισσότερο στον μέγα Βασίλειο και στα όσα γράφει για το σχίσμα; Μήπως θα έπρεπε να συνειδητοποιήσουν εντονότερα το βάθος και την πρόκληση της κυριακής εντολής της ενότητας; «Τίς ἄνθρωπος ἐξ ὑμῶν ἔχων ἑκατὸν πρόβατα, καὶ ἀπολέσας ἓν ἐξ αὐτῶν, οὐ καταλείπει τὰ ἐνενήκοντα ἐννέα ἐν τῇ ἐρήμῳ καὶ πορεύεται ἐπὶ τὸ ἀπολωλὸς ἕως οὗ εὕρῃ αὐτό; καὶ εὑρὼν ἐπιτίθησιν ἐπὶ τοὺς ὤμους αὐτοῦ χαίρων, καὶ ἐλθὼν εἰς τὸν οἶκον συγκαλεῖ τοὺς φίλους καὶ τοὺς γείτονας λέγων αὐτοῖς· συγχάρητέ μοι ὅτι εὗρον τὸ πρόβατόν μου τὸ ἀπολωλός. Λέγω ὑμῖν ὅτι οὕτω χαρὰ ἔσται ἐν τῷ οὐρανῷ ἐπὶ ἑνὶ ἁμαρτωλῷ μετανοοῦντι ἢ ἐπὶ ἐνενήκοντα ἐννέα δικαίοις, οἵτινες οὐ χρείαν ἔχουσι μετανοίας.» (Λουκ. 15: 4-7): Αλήθεια, πότε τα διάβασαν τελευταία φορά τα λόγια τούτα του Χριστού;
• Ανυψώνει στη συνείδηση όσων έχουν συνείδηση το Οικουμενικό Πατριαρχείο και τον τολμηρό Προκαθήμενό του, που στα ογδόντα σχεδόν χρόνια του προχώρησε σε μία αναγκαία πράξη, για την οποία πέρασε ήδη στην ιστορία. Για την πράξη του αυτή οι επόμενες γενιές θα τον ευγνωμονούν, γελώντας με τα καμώματα των ολίγιστων που, κατά τα άλλα, θα τα καταπιεί η λήθη του χρόνου. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο προσβάλλεται από παντού, κατόρθωσε όμως να περάσει τη μεγάλη καταιγίδα αλώβητο, πράγμα διόλου παράδοξο για όποιον γνωρίζει την ιστορία του. Πρόσφατα ασχολήθηκα με το θέμα των «Τουρκορθόδοξων», το οποίο συγκλόνισε το Φανάρι τη δεκαετία του 1920 και κατόπιν. Μπροστά στα όσα έζησε τότε, τα όσα συμβαίνουν σήμερα είναι αστεία. Αλλά και η υπόθεση των περισσότερων άλλων αυτοκεφαλιών ούτε εύκολη, ούτε δίχως προβλήματα υπήρξε. Στο τέλος όμως νίκησε η σύνεση, η κοινή λογική, η Εκκλησία.

***

Ουσιαστικά, και η υπόθεση της ουκρανικής αυτοκεφαλίας κρίθηκε και κερδήθηκε, όπως υποστηρίχθηκε και παραπάνω. Το τίμημα, αλλά και το κέρδος, ήταν όχι η δημιουργία νέων προβλημάτων, αλλά η κατάδειξη υπαρχόντων, τα οποία επιμελώς κρύβονταν κάτω από το χαλί. Όποιος θέλει να διδαχθεί, διδάσκεται από τα όσα σήμερα συμβαίνουν και τα οποία θα μπορούσαν μακροπρόθεσμα να αποδειχθούν ωφέλιμα για την Ορθοδοξία και το μέλλον της.