Σήμερα το πρωί, στον ναό της Φανερωμένης Μπανάτου, αμέσως μετά τη Θεία Λειτουργία, θυμηθήκαμε το Φυσικό Περιβάλλον, με την ευκαιρία της 5ης Ιουνίου ως Παγκόσμιας Ημέρας Περιβάλλοντος.
Κατ' αρχήν ο Εφημέριός μας ομίλησε επίκαιρα, προκαλώντας σε οικολογική ευαισθητοποίηση τους εκκλησιαζόμενους και ύστερα εψάλη ειδική Ακολουθία. Τα σχετικά βίντεος και οι φωτογραφίες είναι τού συνεργάτη τού Νυχθημερόν Ιωάννη Πορφύριο Κ.:
ΚΑΛΛΙΕΡΓΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΗΘΙΚΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΟΤΗΤΑ ΜΑΣ
Ομιλία του π. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ Ν. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ
[Δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό Βημόθυρο 1 (Χειμώνας 2009-2010) 201-203]
Προς τι η «Παγκόσμια Ημέρα προστασίας του Περιβάλλοντος»;
Αυτή και μόνη η καθιέρωση τέτοιας «αναμνηστικής» ημέρας στην κατ’ έτος ατζέντα του σύγχρονου κόσμου (κατά την 5η Ιουνίου), εξαρχής μαρτυρεί ότι πρόβλημα οικολογικό υφίσταται και μάλιστα μέγα. Είναι πανθομολογούμενο ότι, χρονιά με τη χρονιά, τα πράγματα εκπίπτουν από το κακό στο χειρότερο και ήδη ο άνθρωπος γεύεται τα ξινά σταφύλια της προσωπικής του απερισκεψίας του, ή μάλλον, μιας παράνοιας αλλοπρόσαλλης.
Παρότι όμως συνηθίζουμε ν’ αναζητάμε, όχι άδικα, τους φταίχτες ανάμεσα στους Δυνατούς (καλύτερα να λέγαμε: Δυνάστες) του πλανήτη μας, δίχως -αλίμονο- τελεσφόρο ή αίσιο αποτέλεσμα, θα ήταν πολύ πιο έντιμο ν’ αναζητηθεί ο πρωταίτιος τριγύρω ή και μέσα μας. Διότι, μπορεί να είναι εύκολο και ανέξοδο να φορτώνουμε τα δεινά του οικοσυστήματος στα όντως υποχθόνια, ορατά και αόρατα, σχέδια των μεγάλων Δυνάμεων και των συμφερόντων που υπηρετούν, εθελοτυφλούμε όμως κραυγαλέα, στο να εντοπίσουμε τον κατ’ εξακολούθησιν βιαστή του στενού ή ευρύτερου προσωπικού μας μικρόκοσμου. Αποφεύγουμε να καταδείξουμε, παραδείγματος χάριν,
* τον υπερφίαλο συντοπίτη, που ρυπαίνει ετσιθελικά τους δρόμους της πόλης ή της υπαίθρου μας, συνήθως από απερισκεψία ή κάποτε και από «μαγκιά»,
* τον κακομαθημένο αγρότη, που συνεχίζει ολοένα να ραντίζει τα χωράφια του -ο ανόητος- με επικίνδυνα φυτοφάρμακα ή δίχως τις απαραίτητες προφυλάξεις, μη υπολογίζοντας τις καταστροφικές συνέπειες, αν όχι για τον εαυτό του, τουλάχιστον για τα παιδιά του,
* τον κερδοσκόπο ιδιοκτήτη ελαιοτριβείου, που «δεν τού καίγεται καρφί» για τα δυσώδη απόβλητά του στα χαντάκια μας,
* τον αχόρταγο επιχειρηματία, που συντελεί με τα εκτρωματικά κτίσματά του σε μιαν οικιστική νεοΒαβέλ εκεί ακριβώς, όπου κάποτε ανθούσε η αίσθηση του αλληλοσεβασμού, του Μέτρου και της Αρμονίας,
* τον ασυνείδητο εκείνον, που βάζει φωτιά στα εναπομείναντα δάση -πνεύμονες ζωής- χάριν αποτρόπαιου συμφέροντος ή και νερωνικού γούστου,
* την εκστρατεία των μυρίων οπλοφόρων κυνηγών κάθε χρόνο εναντίον της ανυπεράσπιστης πανίδας του τόπου μας, έτσι για χόμπι ή και για αυτοεπιβεβαίωση της ανδρειοσύνης τους,
* τα δύσμοιρα παιδιά του τόπου μας, που καταβαραθρώνουν ολοένα τον πανίερο ναό του σώματός τους, υποκύπτοντας στις πολλές και διάφορες θανατηφόρες εξαρτήσεις,
* τον Άλφα ή τον Βήτα, που διαρκώς και μόνιμα μιλούν, μιλούν (μα και τι να λένε;) στο κινητό τηλέφωνο παρά τις αλλεπάλληλες προειδοποιήσεις των ειδικών για σοβαρότατες βλάβες της υγείας,
* τον Γάμα ή τον Δέλτα, που θα ευχόταν να είχαν εξαφανισθεί ως στοιχεία του περιβάλλοντός τους και από προσώπου γης ο Έψιλον και ο Ζήτα, εξαιτίας φθόνου, αντιπαλότητας ή έσωθεν κακότητας,
* τον καθέναν από εμάς, οι οποίοι στην πρώτη ευκαιρία ασελγούμε επί του οικοσυστήματος με πολλούς και διάφορους τρόπους, μυξοκλαίγοντας ύστερα επάνω στα ερείπια του πολιτισμού και των ονείρων μας.
Η επάνοδος «εις εαυτόν»
Η αντιμετώπιση του όλου προβλήματος από πλευράς Χριστιανικής Θεολογίας προϋποθέτει επάνοδο του καθενός μας «εις εαυτόν» [Λουκ 15,17], έτσι ακριβώς, όπως ο άσωτος γιος της γνωστής ευαγγελικής παραβολής στο πατρικό του σπίτι, δηλαδή στον φυσικό τόπο και τρόπο της αυθεντικής επιβίωσής του, μετά από μιαν αποτρόπαιη εμπειρία αυτοπαραπλάνησης και περιπλάνησης «εν γη ερήμω και αβάτω και ανύδρω» [Ψαλμ 62,2], κατά τη χαρακτηριστική έκφραση του αρχαίου Ψαλμωδού.
«Εις εαυτόν»! Πόσο πολύ μεγάλος αυτός λόγος! Ας φαντασθούμε για μια στιγμή, να εύρισκε την δύναμη και να επανερχόταν ο καθένας στον εαυτό του (με άλλους λόγους: στα συγκαλά του), με το να ετίθετο, με ειλικρινή διάθεση αυτοκριτικής και γόνιμης αυτομεμψίας, ενώπιον των μικρών-μεγάλων προσωπικών του εγκλημάτων επί του φυσικού περιβάλλοντός του, τα οποία συνήθως δεν καταγράφονται μήτε καταλογίζονται αστυνομικώ τω τρόπω, αλλά -δυστυχώς- επισωρεύονται προσθετικά πάνω στο ασθμαίνον και ήδη θνήσκον περιβάλλον μας!
Τι καλά που θα ήταν! Εάν ο καθένας αποκτούσε ή επανακτούσε την απωλεσμένη του συνείδηση, όλα -συν τω χρόνω- θα επιλύονταν, διότι είναι σαφές, ότι, για να διορθώσουμε τα κακώς κείμενα του Κόσμου, είναι αναγκαίο να εγκαινιάσουμε καρδιά καθαρή και πνεύμα ευθές [πάλι κατά τον Ψαλμωδό (50,12)] στον έσω κόσμο ενός εκάστου και στο κοντινό του περιβάλλον. Αυτός ο ίδιος ο άνθρωπος πρώτα και κύρια ευαισθητοποιείται, στη συνέχεια διορθώνεται ο ίδιος και ύστερα δύναται πλέον να εργασθεί για την απάλειψη των στιγμάτων του τόπου και του χρόνου του. Εάν όμως ο ίδιος ως ύπαρξη συνεχίζει να πάσχει, ευρισκόμενος σε κατάσταση σήψης και μάλιστα αυτοκτονώντας, η φθίνουσα πορεία θα οδηγήσει, άφευκτα και κακήν κακώς, εμάς και τον πλανήτη μας στην ολοτελή καταστροφή.
Έχει υποστηριχθεί από τον διάσημο περιβαλλοντολόγο James Ephraim Lovelock (γενν. 1919), πατέρα της «θεωρίας της Γαίας», ότι «Βρισκόμαστε, χωρίς να το θέλουμε, σε εμπόλεμη κατάσταση με τη Γαία και για να επιβιώσουμε με τον πολιτισμό μας άθικτο θα πρέπει να συνάψουμε ειρήνη με αυτή όσο ακόμα είμαστε ισχυροί για να διαπραγματευτούμε, και όχι ένα ηττημένο και καταρρακωμένο πλήθος, που οδεύει προς τον αφανισμό του. Μπορούν οι σημερινές δημοκρατίες με τα θορυβώδη μέσα μαζικής ενημέρωσης και τα λόμπι που εξυπηρετούν συγκεκριμένα συμφέροντα, να ενεργήσουν αρκετά γρήγορα για να αμυνθούμε αποτελεσματικά στην επίθεση της Γαίας;» [James Lovelock, Η εκδίκηση της Γαίας. Γιατί η Γη αντεπιτίθεται και πώς μπορούμε ακόμα να σώσουμε την ανθρωπότητα, Μτφρ Άγγελου Φιλιππάτου, εκδ. Εκδοτικός Οργανισμός Λιβάνη, Αθήνα 2007, σ. 262 εξ. Πρβλ. Ρίτσας Μασούρα, «Η Ηθική του Περιβάλλοντος», Εφημ. Η Καθημερινή, 8.2.2007].
Για να καταπαυτεί η εμφύλια σύρραξη
Παρά την περιρρέουσα απαισιοδοξία και τον ήδη πολυνεφελώδη ορίζοντα, τίποτα δεν είναι οριστικό. Η καθοδική πορεία μπορεί ακόμη ν’ αναστραφεί. Η εμπόλεμη κατάσταση -καλύτερα εδώ να την πούμε, εμφύλια σύρραξη- μπορεί να σταματήσει. Μες από το χριστιανικό πρίσμα, ευχόμαστε, προσευχόμαστε, μα και πρωτοστατούμε στον κοινό αγώνα, εκκινώντας από εμάς τους ίδιους, που αποτελούμε το Λίγο / το Μέρος, ώστε να δικαιούμαστε ύστερα να θεραπεύσουμε αποτελεσματικά το Πολύ / το Όλον.
Κλείνοντας τις σκέψεις αυτές, αξίζει ν’ αφουγκρασθούμε ένα προτρεπτικό κείμενο του Ντοστογιέφσκι [στο: Αδελφοί Καραμαζόφ], το οποίο συνοψίζει άριστα όλα τα παραπάνω:
«Αγάπησε όλη την κτίση του Θεού, τα πάντα μέσα σ’ αυτήν και κάθε κόκκο άμμου. Αγάπησε το κάθε φύλλο, την κάθε ηλιαχτίδα από το φως του Θεού. Αγάπησε τα ζώα, αγάπησε τα φυτά, αγάπησε το καθετί. Κι όταν αγαπήσεις τα πάντα τότε θα ανακαλύψεις μέσα στο καθετί το μυστικό του Θεού. Σαν το αισθανθείς αυτό, τότε ν’ αρχίσεις να το γνωρίζεις και να το αντιλαμβάνεσαι κάθε ημέρα όλο και πιο πολύ. Και θα φθάσεις, εν τέλει, να αγαπήσεις ολόκληρο τον κόσμο με μια ανεξάντλητη, παγκόσμια αγάπη που να αγκαλιάζει και να περιλαμβάνει τα πάντα. Αγάπησε τα ζώα: ο Θεός τούς έχει δώσει σπέρματα σκέψης και ανόθευτη χαρά. Μην τα ταράξεις. Μην τα βασανίζεις, μη τους στερήσεις την χαρά τους, μη βαδίσεις ενάντια στις προθέσεις και στο σχέδιο του Θεού».
ΑΚΟΛΟΥΘΙΑ
ΕΠΙ ΤΗι ΗΜΕΡΑι ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ
ποίημα Πρωτοπρεσβυτέρου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου
ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Ν. ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ*
ἀναπεμπομένη τῇ 1ῃ Σεπτεμβρίου καί 5ῃ Ἰουνίου
Ὁ Διάκονος:
Εὐλόγησον Δέσποτα.
Ὁ Ἀρχιερεύς:
Εὐλογητός ὁ Θεός ἡμῶν, πάντοτε νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων.
Ὁ Χορός:
Ἀμήν.
Καί τά τροπάρια˙
Ἀπολυτίκιον. Ἦχος α΄. Τοῦ λίθου σφραγισθέντος.
Τῆς κτίσεως τό θαῦμα βεβηλώσας ἀφρόνως,
νῦν περιπατῶν ἐν κινδύνῳ ἡσυχίαν οὐχ εὗρον,
ἡ φύσις ὀδυνᾶται γοερῶς, κἀγώ τήν ἀστοχίαν θεωρῶ.
Διά τοῦτο εἰς μετάνοιαν ἐλθών κραυγάζω σοι Θεέ μου˙
Δόξα σοῖς μεγαλείοις Πλαστουργέ,
αἶνος τῷ σῷ θελήματι,
ὕμνος τῷ πάντων ποιητῇ καί ζωήν παρέχοντι.
Δόξα. Καί νῦν. Θεοτοκίον.
Τοῦ Γαβριήλ φθεγξαμένου…
Ὁ Διάκονος:
Ἐλέησον ἡμᾶς, ὁ Θεός, κατά τό μέγα ἔλεός σου, δεόμεθά σου ἐπάκουσον καί ἐλέησον.
Ὁ Χορός (ἑκάστην δέησιν):
Κύριε ἐλέησον (τρίς).
Ὁ Διάκονος:
Ἔτι δεόμεθα ὑπέρ τῶν εὐσεβῶν καί ὀρθοδόξων Χριστιανῶν.
Ἔτι δεόμεθα ὑπέρ τοῦ Ἀρχιεπισκόπου ἡμῶν Χρυσοστόμου καί πάσης τῆς ἐν Χριστῷ ἡμῶν ἀδελφότητος.
Ἔτι δεόμεθα ὑπέρ ἐλέους, ζωῆς, εἰρήνης, ὑγείας, ἐπισκέψεως, διαφυλάξεως καί ἐνισχύσεως πάντων τῶν ὑπέρ τῆς προστασίας τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος ἀνυστάκτως κοπιώντων καί ἀνιδιοτελῶς ἐργαζομένων πολιτῶν, κινημάτων καί ὀργανώσεων καί ὑπέρ τοῦ Κύριον καί Δημιουργόν ἡμῶν ἐπί πλέον εὐλογηθῆναι ἐν πᾶσι.
Ἔτι δεόμεθα καί ὑπέρ τοῦ εἰσακοῦσαι Κύριον τόν Θεόν ἡμῶν φωνῆς τῆς δεήσεως ἡμῶν τῶν ἁμαρτωλῶν, καί ἐλεῆσαι ἡμᾶς.
Ὁ Ἀρχιερεύς:
Ἐπάκουσον ἡμῶν, ὁ Θεός, ὁ Σωτήρ ἡμῶν, ἡ ἐλπίς πάντων τῶν περάτων τῆς γῆς καί τῶν ἐν θαλάσσαις καί ἀέρι μακράν˙καί ἵλεως, ἵλεως γενοῦ ἡμῖν, Δέσποτα, ἐπί ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν, καί ἐλέησον ἡμᾶς.
Ἐλεήμων καί φιλάνθρωπος Θεός ὑπάρχεις, καί σοί τήν δόξαν ἀναπέμπομεν, τῷ Πατρί, καί τῷ Υἱῷ καί τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καί ἀεί καί εἰς τούς αἰῶνας τῶν αἰώνων.
Ὁ Χορός:
Ἀμήν.
Ὁ Ἀρχιερεύς:
Εἰρήνη πᾶσι.
Ὁ Χορός:
Καί τῷ πνεύματί σου.
Ὁ Διάκονος:
Τάς κεφαλάς ἡμῶν ἐν Κυρίῳ κλίνωμεν.
Ὁ Χορός:
Σοί Κύριε.
Ὁ Ἀρχιερεύς εἰς ἐπήκοον πάντων ἀναγιγνώσκει τήν Ἱκετήριον ταύτην Εὐχήν:
Δέσποτα τῆς ζωῆς ἡμῶν καί Παροχεῦ ὑπέροχε πάντων τῶν ὄντων καί τῶν μή ἱστορηθέντων εἰσέτι πραγμάτων τοῦ Κόσμου, Σοῦ δεόμεθα κλίνοντες πάλιν καί πολλάκις ἐνώπιόν Σου νοῦν καί γόνυ μετανοίας, στρέψον ἐπί τήν ἀνθρωπίνην ἡμῶν ἀσθένειαν ὄμμα στοργικόν ἐπιεικείας, ἐν ὄψει ἡμερῶν χαλεπῶν ἐπερχομένων, ἐκείνων τῶν ἐσχάτων. Τά ἔργα τοῦ Λόγου καί τῶν χειρῶν Σου οὐδόλως ἐσεβάσθημεν ἀλλ’ ἀσελγήσαντες ἐπ’ αὐτῶν ἐμιάναμεν, τήν ὡραίαν χλωρίδα καί πανίδα βαναύσως ἐσκυλεύσαμεν, πολέμους ἡτοιμάσαμεν ἀνηλεεῖς καί καταστροφάς μή ἀναστρεψίμους ἐπεφέραμεν, πρόξενοι πνευματικοῦ τε καί βιολογικοῦ θανάτου καταστάντες ἐν τῷ ὀνόματί Σου συχνάκις, τάς ἐντολάς Σου περί καλῆς διαχειρίσεως τοῦ περιβάλλοντος Κόσμου ἀνερυθριάστως καταφρονήσαντες.
Ὑποχείρια τῆς ἡμετέρας παρανοίας γεγονότες, ἐν γῇ θρηνούσῃ καί ἀφιλοξένῳ περιπατοῦμεν ἐπικινδύνως μή ἔχοντες τόπον κρυβῆναι καί παῤῥησίαν ἐνώπιόν Σου, ἀλλ’ ὡς πρός πατέρα προσφεύγομεν νῦν οἱ ἀνάξιοι καί ἄσωτοι, εἰς τό ἔλεος ἐκείνου ἐλπίζοντες καί τήν εὐσπλαχνίαν ἐκείνου ἐκλιπαροῦντες. Ἐλθέ οὖν, σπεῦσον, κατάβηθι, συγχώρησον καί διάσωσον ἡμᾶς τούς τρισαθλίους παντελεῆμον Πάτερ, ἐνισχύων τῇ σῇ ἀνεκφράστῳ σοφίᾳ τάς σκέψεις πάντων τῶν καλῶς οἰκολογούντων καί ἀνιδιοτελῶς ἀγωνιζομένων πολιτῶν, κινημάτων καί ὀργανώσεων, ἐκπαιδευτικῶν καί μαθητευομένων ὑπέρ διαρκοῦς προστασίας τοῦ φυσικοῦ περιβάλλοντος, ἐπιστροφῆς δέ εἰς τήν ἀρχαίαν ὁροθεσίαν καί ὁλοκληρίαν, ἥν πρό τοῦ βιασθῆναι εἶχεν.
Σύ γάρ ὑπάρχεις βοηθός καί σκεπαστής τοῦ παντός Κόσμου καί σοί τήν ἱκετήριον ταύτην εὐχήν ἀναμέλπομεν, μεσιτείαις καί οἰκτιρμοῖς τῆς Ὑπεραγάθου Θεοτόκου, τοῦ ἁγίου Προστάτου τῆς Ζακύνθου Διονυσίου, τῶν ἁγίων ἐνδόξων Νεομαρτύρων Θεοφίλου καί Στροφαδιτῶν Πατέρων καί πάντων τῶν Ἁγίων.
Δι’ εὐχῶν τῶν ἁγίων Πατέρων ἡμῶν, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ὁ Θεός, ἐλέησον καί σῶσον ἡμᾶς.
Ὁ Χορός: Ἀμήν.
[* Ἡ Ἀκολουθία αὐτή ποιήθηκε ἀπό τόν π. Παναγιώτη Καποδίστρια, κατόπιν σχετικῆς ἀνάθεσης τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ζακύνθου κ. Χρυσοστόμου, γιά νά ψάλλεται κάθε χρόνο στίς 5 Ἰουνίου, κατά τή λειτουργική σύναξη τοῦ Ἀνώτερου Τεχνολογικοῦ Ἱδρύματος Ἰονίων Νήσων (Παραρτήματος Ζακύνθου - Τμήματος Οἰκολογίας και Περιβάλλοντος) στά ὅρια τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ζακύνθου. Ἐννοεῖται, ὅτι ἡ Ἀκολουθία δύναται νά ψαλεῖ καί κατά τήν ἐκκλησιαστική Ἡμέρα Περιβάλλοντος, τήν 1η Σεπτεμβρίου καί σέ κάθε ἄλλη περίπτωση κριθεῖ ἀναγκαία. ]
