Ο προ-κενώσας εαυτόν Ιησούς στην εικονογραφία

Ὑπό

Μητροπολίτου πρ. Χαλκηδόνος Ἀθανασίου

«ἐν τῷ κενῷ ἡ ἰσχύς»

Διάφορα εἶναι τά προσωνύμια τοῦ Χριστοῦ εἰς τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν, μερικά τῶν ὁποίων ἀπαντοῦν παραστατικῶς καί εἰς τήν Χριστιανικήν τέχνην, ἰδία τήν εἰκονογραφίαν, ὡς τά: Παντοκράτωρ, Ἐμμανουήλ, Καλός Ποιμήν, Ἴδε ὁ ἄνθρωπος (Νυμφίος), Σωτήρ, Ζωοδότης, Ἑλκόμενος κ.ἄ.

Τί ὅμως βλέπομεν εἰς αὐτόν; Τόν Ὑιόν τοῦ Θεοῦ, τόν ἀνθρώπινον Θεόν, (ἀπαράδεκτος ἐν τῷ Ἰουδαϊσμῷ, ἐνισχύοντα καί τόν ἀντισημιτισμόν), τόν Θεϊκόν ἄνθρωπον, τόν Καλόν Ποιμένα, τόν Σωτήρα, τόν Ἀνακαινιστήν, τόν Προφήτην, τόν Ἀποτυχόντα, τόν Ἀναστάντα κ. ἄ.

Ἀλλά καί οἱ ἀλλόθρησκοι βλέπουν εἰς αὐτόν τόν ἀδελφόν (Shalom Ben-Chorin), βασιλέα (Ἰουδαϊσμός) τόν Λόγον καί τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ (Ἰσλάμ), τόν Bodhisttatva (Ἰνδοί, Βουδισταί) κ. ἄ., ἔχοντες καί αὐτοῖ ἰδίας εἰκόνας τοῦ Ἰησοῦ.

Ἐν τῇ ἐννοίᾳ ταύτῃ ὁ ἰνδός καλλιτέχνης Satish Gupta (1947) ἐδημιούργησεν πιθανῶς καί ὑπό τό πρότυπον τοῦ Παντοκράτορος τῆς Ἁγίας Σοφίας μίαν νέαν ἐντυπωσιακήν μορφήν καί μέ τήν ἐπήριαν τῶν καλλιτεχνικῶν ρευμάτων τῆς μετανεομοντέρνας ἐποχῆς, καθῶς καί τῆς θεολογίας γενικότερον. Εἶναι δέ φοβερόν νά ἀντιπαραθέτει τις τό μωσαϊκόν τοῦ Παντοκράτορος μέ τόν ἀνοικτόν, κενόν κύκλον τοῦ Zen, διότι εἰς τό «κενόν κεῖται ἡ ἰσχύς».

Ἡ ἰσχύς πάντως τοῦ Ἰησοῦ οὔκ ἐστι ἐκ τοῦ κόσμου τούτου, δέν εἶναι ἡ τῆς τοῦ εἴδους τῶν ἰσχυρῶν τῆς γῆς, ἀλλά φαίνεται εἰς τήν ἀφοσίωσιν τοῦ καθ’ὅτι ἀκόμη καί ἐπί τοῦ σταυροῦ προσέφερεν τήν συγχώρησιν τῶν φονέων του.

Καί τό πορτραῖτο τοῦ Χριστοῦ ὑπό τοῦ Gupta κυριαρχεῖται ὑπό ἀτελευτήτως ἐπαναλαμβανομένων σταυρῶν. Ὁ Παντοκράτωρ καί οἱ σταυροί του. Ἡ ζωή καί ὁ θάνατος ὁ μαρτυρικός. Ὁ σταυρός ὅμως ἵσταται οὐχί μόνον διά τόν θάνατον τοῦ Ἰησοῦ, ἀλλά δεικνύει τήν στάσιν εἰς τόν βίον του. Τόν ἄνθρωπον, ὁ ὁποῖος κατά τόν Χριστιανικόν ὕμνον τῆς πρός Φιλιπ. 2,6-11, δέν ἐπιμένει εἰς τήν Θείαν ὁμοιότητα, ἀλλά ἐκένωσεν ἑαυτόν μορφήν δούλου λαβών μέχρι θανάτου καί σταυροῦ.

Ὁ Gupta τονίζει τήν αὐτομαρτυρίαν του ταύτην, κενώνων τό πρόσωπον τοῦ Ἰησοῦ καί προσδίδων εἰς τήν σιλουέταν του τήν μορφήν τοῦ ἀνοικτοῦ, κενοῦ κύκλου τοῦ Zen. Καί τόν Χριστόν αὐτόν, ὁ ὕμνος τῆς ἐπιστολῆς φησιν, ὅτι ὁ Θεός κατέστησεν Παντοκράτωρα.ⁱ Εἰς τήν κενότητα δέ ταύτην καθίσταται τό ὁμοίωμα τοῦ ἀοράτου Θεοῦ (Κολοσ. 1,15). Παραπέμπει μάλιστα συγχρόνως εἰς τήν κενότητα ὡς συμβόλου τῆς ἐσχάτης πραγματικότητος, τῆς ὁποίας οὐδεμία ὑπάρχει εἰκών καί ἥτις ὑπερβαίνει κάθε ἐννοιολογικήν κατάληψιν.

Ἐξ ἄλλου, ἡ ἀγάπη τοῦ Zen διά τό παράδοξον τυγχάνει γνωστή ὑπό τήν μορφήν τοῦ Koan. Ὅπου δέ δέν δύναται νά ὁμιλεῖ τις δέον νά σιωπᾶ (Wittgenstein).

Ἄς ἐλθῶμεν λοιπόν τώρα εἰς τήν εἰκόνα τοῦ Gupta, τοῦ Χριστοῦ ἔνθα οὗτος παρίσταται κατά τό ἥμισυ, μετωπικῶς στηθαῖος, μέ χρῶμα καστανοερυθρόν, τό ὁποῖον δεσπόζει εἰς αὐτήν. Ἔχει χρυσίζοντα φωτοστέφανον, περιβαλλόμενον ὑπό ἑτέρου φωτεινότερου. Οὐδεμία δέ λεπτομέρεια εἰκονογραφική ἀπαντᾶται ἐκτός τῆς κόμης. Τυγχάνει δέ πρωτόγνωρον τό ὅτι ἡ ὅλη εἰκών καλύπτεται ὑπό μικρῶν σταυρῶν μέ μακροτέραν πως τήν κάτω κεραίαν, συμμετρικῶς τοποθετημένων ἐντός ὀρθογωνίων τετραγώνων, βαθυκαστανοῦ χρώματος, μετ’ ἀνταυγειῶν, δίκην πλέγματος, ἐξ οὗ οὐδείς ἐξελθεῖν δύναται.

Εἰς τό ἔργον τοῦτο τονίζεται διά τῆς μορφολογικῆς του ἀσκητικότητος τό «ἐν τῷ κενῷ ἡ ἰσχύς», καθῶς καί ἡ κυριαρχία τῶν σταυρῶν, τῶν κατ’ ἐξοχήν συμβόλων τοῦ Χριστιανισμοῦ καί τοῦ μαρτυρίου του διαχρονικῶς, προκαλοῦσα μεγάλην ἐντύπωσιν καί ἔκφρασιν τῆς ἱερότητος ἐνισχυομένης καί ὑπό τῶν σκοτεινῶν χρωμάτων καί ὑποδηλοῦσα τό Πάθος τοῦ Θεανθρώπου καί τῶν ὀπαδῶν του, ἕκαστος τῶν ὁποίων αἴρει τόν σταυρόν του διά βίου.

Τίμιε Σταυρέ ὁ φύλαξ ἀπάσης τῆς

Οἰκουμένης φύλαξον πάντας ἡμᾶς

Καί ἁγίασον, παρέχων ἰσχύν κατά

τῶν πολεμίων τῆς πίστεως καί τοῦ

ἀνθρωπισμοῦ. Ἀμήν

i P. Schmidt-Leukel, Das Koan Wahren Menschseins, Publik Forum 16 (2022) 40-41.