Του π. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑ
Ο Άγιος Αθανάσιος ο Πάριος (1722–1813), μία από τις φωτεινότερες μορφές του 18ου αιώνα, υπήρξε ηγετική προσωπικότητα του Κολλυβαδικού κινήματος, αλλά και βαθυστόχαστος θεολόγος - παιδαγωγός, σε μιαν εποχή κατά την οποίαν η πνευματική ταυτότητα του Γένους δοκιμαζόταν από τον ορθολογισμό του Διαφωτισμού και την ηθικοκρατία της Δύσης. Η θεολογία του αποτελεί αυθεντική συνέχεια της πατερικής παράδοσης, ενώ χαρακτηρίζεται από πνευματικό βάθος, αντιρρητική οξυδέρκεια και ασκητικό ήθος.
Κεντρικό έργο του Αγίου Αθανασίου είναι η Επιτομή των Θείων της Πίστεως Δογμάτων (1806), ένα συνοπτικό αλλά μεστό δογματικό σύγγραμμα, στο οποίο διατυπώνονται θεμελιώδεις διδασκαλίες της Ορθοδοξίας. Εκεί προβάλλεται η παλαμική διάκριση ουσίας και ενεργειών του Θεού, τονίζεται μάλιστα η δυνατότητα του ανθρώπου να μετέχει των ακτίστων ενεργειών Του. Η διδασκαλία του, εκτός από θεωρητική, αναφέρεται και αποβλέπει στην προσωπική, εμπειρική σχέση του πιστού με τον Θεό μέσα από την κάθαρση, τον φωτισμό και εντέλει τη θέωση. Σε πλήρη συμφωνία με τους Ησυχαστές, ο Αθανάσιος προβάλλει τη νοερά προσευχή ως οδό αληθινής γνώσεως του Θεού.
Η θεολογική του σκέψη παρουσιάζει έντονο απολογητικό χαρακτήρα, ειδικά απέναντι στον αθεϊσμό και την αλλοίωση του ορθοδόξου ήθους από τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό. Στο έργο του Περί της Αληθούς Φιλοσοφίας ή Αντιφώνησις, ασκεί κριτική στον Κοραή και σε όσους ήθελαν να εισαγάγουν στη θεολογία ξένα προς την ορθόδοξη παράδοση κριτήρια, όπως ο ορθολογισμός και η απολυτοποίηση της «φυσικής» θρησκείας. Ο Αθανάσιος αντιπαραθέτει την θεοπρεπή σοφία των Πατέρων στη «θύραθεν» παιδεία και αναδεικνύει τη φιλοσοφία της Εκκλησίας ως «εν Χριστώ ζωή», όχι στοχαστικό οικοδόμημα. Αντίστοιχα, στο έργο του Απολογία Χριστιανική (1805), αντικρούει την αθεΐα της εποχής και στηρίζει το χριστιανικό ήθος σε αποκαλυπτικές αρχές και όχι σε αφηρημένες ηθικές ιδεολογίες. Εκεί διακηρύσσει ότι ο Σταυρός είναι «δύναμις Θεού», και όχι σκάνδαλο ή μωρία, όπως παρουσιάζεται από τους εξωτερικούς στοχαστές.
Η αγωνιστική θεολογία του Αθανασίου δεν αποσπάται από τη ζωή της Εκκλησίας. Ως δάσκαλος και παιδαγωγός, υπηρέτησε σε μεγάλες σχολές όπως η Αθωνιάδα και η Σχολή της Χίου, μεταδίδοντας στους μαθητές του την πνευματική ζωή και την ασκητική θεώρηση των πραγμάτων. Δεν αρκέστηκε στην εκπαίδευση κατά το ευρωπαϊκό πρότυπο, αλλά καλλιέργησε πρότυπο ορθοδόξου παιδείας, όπου η μάθηση υπηρετεί τη σωτηρία και όχι τη φιλοδοξία. Πολλοί από τους μαθητές του έγιναν μετέπειτα επιφανείς ιεράρχες και λόγιοι.
Η συμβολή του στη λειτουργική και υμνολογική παράδοση της Εκκλησίας είναι επίσης αξιοσημείωτη. Σώζονται δεκάδες λόγοι του σε εορτές και πανηγύρεις, όπως ο λόγος «Εἰς τὸν Τίμιον Σταυρόν» ή «Εἰς τὴν Ἁγίαν Αἰκατερίνην», με γλώσσα υψηλής θεολογικής πυκνότητας και λυρισμού. Τα λειτουργικά κείμενά του μαρτυρούν θεολογική γνώση, αλλά κυρίως εσωτερική βίωση και προσευχητικό ήθος. Σε έργα, όπως η Ουρανού Κρίσις, περιγράφει θαυμαστά γεγονότα, όπως την εμφάνιση του Αγίου Σπυρίδωνος στην Κέρκυρα υπέρ των Ορθοδόξων, τονίζοντας τη ζώσα παρουσία των Αγίων στην ιστορία του Γένους και την άρρηκτη σχέση πίστης και πατρίδος.
Η θεολογία του Αγίου Αθανασίου του Παρίου, εκτός από θεωρητικό λόγο, αποτελεί για τους ενδιαφερόμενους ευσεβώς ζην, βιωματική πρόσκληση. Είναι θεολογία που ζυμώνεται με προσευχή, άσκηση και εκκλησιαστική εμπειρία. Η συμβολή του έγκειται τόσο στην υπεράσπιση της Ορθόδοξης πίστης έναντι του διαφωτιστικού ηθικισμού, όσο και στην ανανέωση της πατερικής θεολογίας μέσα από την αυθεντική της εμπειρία. Ο λόγος του παραμένει διαχρονικός, διότι είναι βαθιά ριζωμένος στην Αλήθεια: στον Χριστό, τη ζωή της Εκκλησίας και την εμπειρία της αγιότητος!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου