Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς: Όταν η Ησυχία συνομιλεί με το Φως

Γράφει ο π. Παναγιώτης Καποδίστριας

Η Β΄ Κυριακή της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής είναι αφιερωμένη στον Άγιο Γρηγόριο τον Παλαμά, έναν από τους σπουδαιότερους Πατέρες της Εκκλησίας μας. Η θεολογία του έγινε βίωμα και τρόπος ζωής για όλους όσους αναζητούν την ένωση με τον Θεό. Ο Άγιος διδάσκει ότι η εν Χριστώ ζωή αποτελεί μια συνεχή πορεία κάθαρσης, φωτισμού και θέωσης, που κορυφώνεται στη θέα του ακτίστου φωτός.

Γεννήθηκε το 1296 στην Κωνσταντινούπολη, μέσα σε μια αριστοκρατική οικογένεια. Από μικρή ηλικία φάνηκε η κλίση του προς τη θεολογία και την πνευματική ζωή. Ενώ είχε την δυνατότητα να σταδιοδρομήσει στην αυτοκρατορική αυλή, προτίμησε να αφιερωθεί στον Θεό. Έτσι, εγκατέλειψε τα εγκόσμια και πήγε στο Άγιον Όρος, όπου γνώρισε την παράδοση του Ησυχασμού και αφοσιώθηκε στην προσευχή και στην άσκηση.

Η πνευματική πορεία του δεν ήταν εύκολη. Αναδείχθηκε σε έναν από τους σπουδαιότερους υπερασπιστές της ορθόδοξης πίστης, όταν ήρθε αντιμέτωπος με τον Βαρλαάμ τον Καλαβρό, ο οποίος δίδασκε ότι ο άνθρωπος δεν μπορεί να γνωρίσει τον Θεό με άμεσο τρόπο. Ο Άγιος Γρηγόριος αντέτεινε ότι η γνώση του Θεού δεν είναι απλώς διανοητική, αλλά εμπειρική. Ο άνθρωπος, που καθαρίζει την καρδιά του και αφιερώνεται στην προσευχή, δέχεται τη Θεία Χάρη και μπορεί να βιώσει το άκτιστο φως του Θεού, όπως το είδαν και το προσέλαβαν οι μαθητές στη Μεταμόρφωση του Χριστού.

Η διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου επιβεβαιώθηκε από την Εκκλησία και διαμορφώνει μέχρι σήμερα την ορθόδοξη θεολογία. Ο ίδιος, ως Αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης, δεν έπαψε να αγωνίζεται για την πίστη και να καθοδηγεί τους ανθρώπους προς την ένωση με τον Θεό. Υπέστη διωγμούς, φυλακίσεις και ταλαιπωρίες, αλλά η χάρη του Θεού τον ενίσχυσε μέχρι το τέλος της ζωής του, το 1359.

Η σημαντικότερη συμβολή του ήταν η διδασκαλία του για το Άκτιστο Φως, το οποίο είναι η ίδια η Θεία Χάρη, που γίνεται αντιληπτή από τους αγίους μέσω του Ησυχασμού. Ο ίδιος γράφει: «Το άκτιστον φως ουκ έστιν ουσία Θεού, αλλά ενέργεια αυτού, δι' ης ο Θεός γνωρίζεται και κοινωνείται τοις αγίοις». (PG 150, 892D-893A)

Ο Θεός, ενώ είναι απρόσιτος στην ουσία Του, μπορεί να γίνει αντιληπτός μέσω των ακτίστων ενεργειών Του. Αυτή η αλήθεια επιβεβαιώνεται και από την Αγία Γραφή, όπου ο Χριστός λέει: «Εγώ ειμί το φως του κόσμου· ο ακολουθών εμοί ου μη περιπατήσει εν τη σκοτία, αλλ' έξει το φως της ζωής» (Ιωάν. 8:12). Αυτό το «φως» είναι το Άκτιστο Φως, που είδαν οι μαθητές στη Μεταμόρφωση του Κυρίου.

Ο Ησυχασμός είναι η μέθοδος ένωσης του ανθρώπου με τον Θεό μέσω της καθαρότητας της καρδιάς και της νοεράς προσευχής. Ο Άγιος Γρηγόριος Παλαμάς επιβεβαιώνει ότι η επανάληψη της Ευχής «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με», όταν γίνεται με ταπείνωση και πίστη, οδηγεί στη θέα του Φωτός του Θεού.

Σε ένα από τα έργα του, γράφει: «Ο την ψυχήν καθαίρων εκ των παθών, δια της νήψεως και της προσευχής, βλέπει εν εαυτώ την λαμπρότητα της θείας χάριτος» (PG 150, 1092B).

Το κήρυγμά του δεν απευθύνεται μόνο στους μοναχούς. Ο Ησυχασμός είναι ένας δρόμος που μπορεί να ακολουθήσει κάθε πιστός. Η ευχή «Κύριε Ιησού Χριστέ, ελέησόν με» είναι μια προσευχή που μας ενώνει αδιαλείπτως με τον Θεό. Όποιος την εφαρμόζει με πίστη και ταπείνωση, θα δει την ψυχή του να αλλάζει, να ησυχάζει και να γεμίζει από τη χάρη του Θεού.

Ο κόσμος σήμερα είναι κατακλυσμένος από θορύβους, άγχη και περισπασμούς. Η ησυχία σήμερα είναι πολύτιμη και δύσκολα τη βρίσκει κανείς. Όμως, η διδασκαλία του Αγίου Γρηγορίου μάς υπενθυμίζει ότι ο αληθινός τόπος ησυχίας δεν βρίσκεται έξω από εμάς, αλλά μέσα μας. Εκεί, στην καρδιά, όπου μπορεί να αναπαυθεί το όνομα του Χριστού, να ανάψει το φως της θείας παρουσίας και να αλλάξει το σύμπαν του είναι μας, η δε ύπαρξή μας ν' αποκτήσει λόγο ύπαρξης!

Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία να κάνουμε ένα θαρραλέο βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση. Να αφιερώσουμε χρόνο στην προσευχή, να αναζητήσουμε τη σιωπή της καρδιάς, να καθαρίσουμε την ψυχή μας από όσα την βαραίνουν. Η σχέση μας με τον Θεό δεν είναι μια αφηρημένη έννοια, αλλά μια ζωντανή πραγματικότητα που μπορούμε να ζήσουμε.

Ο Άγιος Γρηγόριος μάς δείχνει τον δρόμο της εσωτερικής ειρήνης. Μας καλεί να ξεφορτωθούμε τις μέριμνες που βαραίνουν την ψυχή μας και να πλησιάσουμε τον Θεό με εμπιστοσύνη και αγάπη. Η χάρη Του είναι έτοιμη να μας πλημμυρίσει, αρκεί να ανοίξουμε την καρδιά μας.

Ας ζητήσουμε, λοιπόν, τις πρεσβείες του Αγίου Γρηγορίου και ας προχωρήσουμε με εμπιστοσύνη στον Θεό, γνωρίζοντας ότι ο δρόμος της προσευχής και της ησυχίας οδηγεί στη συνάφεια με Εκείνος, δηλαδή στη θέωση! Μακάρι όλοι να κατακτήσουμε αυτή την Κορυφή!