Παραθέτουμε το ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ και στη συνέχεια τα ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ.
[Το εξώφυλλο: έργο Στέλιου Κούκου].
Π Ρ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο
Χαρτογράφηση
Το θέμα του αφιερώματός μας αφορά ειδικά την ελλαδική περίπτωση. Αφορά την πραγματικότητα στην οποία βρέθηκε (ή μάλλον: αφορά τις διαδρομές στις οποίες πορεύτηκε) η χώρα και η κοινωνία από τις 24 Ιουλίου 1974 και μετά.
Στις 23 Ιουλίου 1974 έπεσε η επταετής δικτατορία που είχε εγκαθιδρυθεί στις 21 Απριλίου 1967, και η χώρα ξεκίνησε κοινοβουλευτικό βίο. Η αλλαγή αυτή, ως γνωστό, έχει καθιερωθεί να ονομάζεται Μεταπολίτευση, και να δηλώνει όχι απλώς την αλλαγή από μια μέρα στην άλλη (από την 23η Ιουλίου στην 24η), αλλά και την περίοδο που ξεκίνησε τότε και περιλαμβάνει επιλογές, διαδικασίες, αποφάσεις, νοοτροπίες. Σε ποιο χρονικό διάστημα εκτείνεται η Μεταπολίτευση, είναι θέμα που στασιάζεται και συζητείται πολύ, εδώ και καιρό [1]. Σε κάθε περίπτωση πάντως συνομολογείται ότι η Μεταπολίτευση έχει ιδιαίτερα γνωρίσματα, με τα οποία ζυμώθηκαν ρεύματα ιδεών, στάσεις ζωής, θεσμικές ρυθμίσεις και πνευματικές αναζητήσεις. Όλα αυτά, με πυκνές συναστρίες θετικών και αρνητικών προσήμων, αφορούν την χειροπιαστή πραγματικότητα, την ιστορική μας σάρκα και βεβαίως το αναβράζον παρόν μας.
Αυτό το οποίο επιχειρούμε με το αφιέρωμα είναι η μελέτη της σχέσης της θεσμικής Εκκλησίας και της εκκλησιαστικής συνείδησης με όλη αυτή την ατμόσφαιρα της Μεταπολίτευσης. Μελέτη δηλαδή και των δύο πεδίων: τόσο των θεσμικών αξόνων στους οποίους κινήθηκε και με τους οποίους ορίστηκε το Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, όσο και των χαρακτηριστικών που εκδήλωσε ευρύτερα η θεολογία, η θρησκευτικότητα και οι ποικίλες συναντήσεις της πίστης με κοινωνικές αναζητήσεις. Με συμπληρωμένο πλέον μισόν αιώνα από την πτώση της δικτατορίας, πολλές παράμετροι της Μεταπολίτευσης συζητήθηκαν και συζητιούνται, ωστόσο η εντρύφηση ειδικά στην εκκλησιαστική παρουσία υπολείπεται αρκετά, παρόλο μάλιστα που είναι δεδομένο ότι (πέρα από κάθε αξιολογική προτίμηση) η εκκλησιαστική παρουσία αποτελεί συνιστώσα του ιστορικού και κοινωνικού γίγνεσθαι.
Από τη σκοπιά της εκκλησιαστικής ταυτότητας το θέμα είναι σημαντικό διότι αποτελεί έκφανση του διαχρονικού στοιχήματος της σχέσης της Εκκλησίας με την ιστορία, με την κοινωνία και με το εκάστοτε σήμερα. Στο διαχρονικό αυτό στοίχημα τα πάγια κριτήρια της πίστης έχουν να αναμετρηθούν με τις συγκυρίες και τις πραγματικές συνθήκες, και είναι θέμα αυτοσυνειδησίας η σπουδή και η αξιολόγηση κάθε τέτοιας αναμέτρησης.
Κατά κάποιον τρόπο το τεύχος μας 172 (2024, «Δημοκρατία») ήταν μια εισαγωγή σε έναν ευρύτερο προβληματισμό. Στις 13 Δεκεμβρίου 2024 πραγματοποιήσαμε στην Αθήνα (στον χώρο των εκδόσεων «Αρμός» συζήτηση με θέμα ακριβώς «Εκκλησία και Μεταπολίτευση», ως εισαγωγή στον συγκεκριμένο προβληματισμό. Μίλησαν οι κ. Λευτέρης Κουσούλης (πολιτικός αναλυτής) και π. Αντώνιος Πινακούλας (μέλος της συντακτικής επιτροπής μας) και ακολούθησε συζήτηση αξιώσεων. Η εκδήλωση συνέβαλε τόσο στην διαμόρφωση του κειμένου του π. Αντώνιου Πινακούλα, το οποίο δημοσιεύεται στο παρόν αφιέρωμα [2], όσο και στον όλο σχεδιασμό.
Ο π. Αντώνιος Πινακούλας σκιαγραφεί τα χαρακτηριστικά της περιόδου που μας ενδιαφέρει, και καταδεικνύει πόσο σημαντικό είναι να γίνει κατανοητό το αν η Μεταπολίτευση σήμανε για την Εκκλησία κάτι νέο ή, στην πραγματικότητα, μια επιστροφή και παραμονή επί τα αυτά. Στη συνέχεια ο π. Ευάγγελος Γκανάς σφυγμομετρεί την εκκλησιαστική ζωή στη Μεταπολίτευση και διαπιστώνει την απροθυμία ουσιαστικής συζήτησης θεσμικών και μη (αλλά σε κάθε περίπτωση καίριων) ζητημάτων. Ο π. Βασίλειος Θερμός εξετάζει την συγκυρία βάσει των εμβληματικών προταγμάτων και των οπτικών πρισμάτων που είχε η αρχιεπισκοπία Χριστόδουλου (1998-2008). Ο Σταύρος Γιαγκάζογλου προσεγγίζει το ερώτημα αν η θεολογική άνοιξη της δεκαετίας του 1960 μπόλιασε τον εκκλησιαστικό χώρο κατά την επίδικη περίοδο ή αν και κατά πόσο στάθηκε αδύνατο να τον διαποτίσει ουσιαστικά. Τέλος δημοσιεύουμε δειγματικά κάποια έγγραφα από το αρχείο του π. Γεωργίου Πυρουνάκη (+ 1988), ο οποίος είχε έντονα αγωνιστική παρουσία και κατά την δικτατορία και στην Μεταπολίτευση. Αυτά τα κείμενα λοιπόν χαρτογραφούν το πεδίο και σχεδιάζουμε να υπάρξει συνέχεια, με μελέτη επιμέρους παραμέτρων (κινηματογράφου, λογοτεχνίας, πολιτικής, χριστιανομαρξιστικού διαλόγου κλπ) σε κατοπινό μας τεύχος, πιθανότατα στο μεθεπόμενο (γι’ αυτό άλλωστε το παρόν αφιέρωμα σημαίνεται στον τίτλο ως μέρος Α΄).
Πέρα από το αφιέρωμα, στο τεύχος στεγάζονται τρία ακόμη κείμενα: Για τον οικουμενικό διάλογο μεταξύ των χριστιανικών κοινοτήτων βάσει της θεολογίας του Μ. Βασιλείου (π. Αμφιλόχιος Μήλτος), για την εκκλησιαστική μαρτυρία στις σημερινές παγκόσμιες συνθήκες και αντιφάσεις (Θανάσης Ν. Παπαθανασίου) και για την θεολογική ερμηνεία στοιχείων τεχνολογίας που δίνει το κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης (Μαρία Παζάρσκη).
Θ.Ν.Π.
[1] Ενδεικτικά: Πέρα από την ιδιότυπη άποψη ότι η Μεταπολίτευση ολοκληρώθηκε πριν καν παρέλθει έτος (δηλαδή τον Ιούνιο 1975, με την έναρξη ισχύος του νέου Συντάγματος), έχει υποστηριχθεί ότι η Μεταπολίτευση έκλεισε τον κύκλο της κατά την εκπνοή του 20ού αιώνα ή, αντιθέτως, γύρω στο 2020, όταν δηλαδή φάνηκε να παγιώνεται δυσπιστία προς την πολιτική και να διογκώνεται η αποχή από τις διαδικασίες της. Βλ. χαρακτηριστικά Κώστας Κωστής, «Μεταπολίτευση: Ένας όρος και μια εποχή», Nomiki Bibliothiki, https: //daily.nb.org/arthrοgrafia/metapolitefsi-enas-oros-kai-mia-epochi/
[2] Ο κ. Κουσούλης δεν μπόρεσε τελικά να παραδώσει κείμενο.
Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α
- π. ΑΝΤΩΝΙΟΣ ΠΙΝΑΚΟΥΛΑΣ, «Ἐκκλησία καὶ Μεταπολίτευση».
- π. ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΓΚΑΝΑΣ, «Τραῦμα, ἀφασία, μελαγχολία: χαρακτηριστικὰ τῆς ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς στὴ Μεταπολίτευση».
- π. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΘΕΡΜΟΣ, «Τὸ “φαινόμενο Χριστόδουλου” ὡς ἡ ἐκκλησιαστικὴ ἐκδοχὴ μιᾶς “πολιτικῆς θρησκείας τῆς Μεταπολίτευσης”.
- ΣΤΑΥΡΟΣ ΓΙΑΓΚΑΖΟΓΛΟΥ, «Θεολογία καὶ Ἐκκλησία στὴν Ἑλλάδα κατὰ τὴ Μεταπολίτευση».
- π. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΠΥΡΟΥΝΑΚΗΣ, Ἀπὸ τὸ ἀρχεῖο τοῦ π. Γεώργιου Πυρουνάκη (1910-1988).
- Ἀρχιμ. ΑΜΦΙΛΟΧΙΟΣ ΜΗΛΤΟΣ, «Ἑνότητα καὶ κοινωνία μεταξὺ τῶν Ἐκκλησιῶν ἐντὸς τῆς χριστιανικῆς οἰκουμένης στὴ ζωὴ καὶ στὸ ἔργο τοῦ Μ. Βασιλείου».
- ΘΑΝΑΣΗΣ Ν. ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΙΟΥ, «Ἡ Ὀρθόδοξη μαρτυρία μεταξὺ ἐσχατολογίας καὶ ἐσχατολογιῶν, πολιτισμικῆς σάρκας καὶ πολιτισμικῆς σαρκοφάγου, μετααποικιακῆς καὶ ἀντιαποικιακῆς ὀπτικῆς».
- ΜΑΡΙΑ ΠΑΖΑΡΣΚΗ, «Θεϊκὴ ἐντολὴ καὶ τεχνολογία στὴν Παλαιὰ Διαθήκη».
ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ:
Μάρκελλος Πιράρ (για το βιβλίο: Ἁρχιμ. Βασίλειος, προηγούμενος Ἱ. Μ. Ἰβήρων, ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ, ΚΛΕΟΣ ΑΕΝΑΟΝ ΘΝΗΤΩΝ. ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΙ), Δημήτρης Μαυρόπουλος (για το βιβλίο: Σωτήρης Γουνελᾶς, ΙΩΝΑΣ), Στυλιανός Χαραλαμπίδης (για το βιβλίο: Athanasios Stogiannidis & Archimandrit Ilias Papadopoulos, MEINE LAUBENSREISE, Band 2), Λάμπρος Ψωμάς (για το βιβλίο: Evaggelos Bartzis, “MY GOD, MY GOD, WHY HAVE YOU ABANDONED ME”. The experience of God’s Withdrawal in Late Antique Exegesis, Christology and Ascetic Literature).
ΕΝΘΕΤΑ ΤΕΧΝΗΣ: Γκεβόρκ Καζαριάν, «Αρμενικό Υμνολόγιο».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου