Περί την ευλογίαν της απραξίας;

Ὑπό Μητροπολίτου πρ. Χαλκηδόνος Ἀθανασίου

«Μυστήριον ξένον ὁρῶ καί παράδοξον» (Θ΄. ὠδή Χριστουγ.)

Ὁ ἀνωτέρω τίτλος μήπως συνιστᾶ μίαν παράδοξον καί ἴσως παρανοϊκήν ἀντίθεσιν (Contradictio in adjecto) καθότι τό ἀντίθετον τῆς ἀπραξίας εἶναι ἡ ἐργασία περί ἧς γνωστά τυγχάνουν τά ἀκόλουθα: ἡ ἐργασία ἐξευγενίζει, κάμνει τήν ζωήν γλυκεῖαν, ἡ ἐργασία εἶναι προσευχή (ora et labora), ἐργάζεσθε καί μή ἀμαρτάνετε (Γερομελίτων) – καίτοι τό ἕν δέν ἀποκλείει τό ἄλλον! (Ἀδριανουπόλεως Δαμασκηνός).

Γνωστόν ἐπίσης ὅτι ὁ «Homo Faber» ἐργάζεται ἀδιακόπως ἐκτελῶν ἔργα θαυμάσια τεχνικά, τεχνολογικά, ἐπιστημονικά, νανολογικά, καλλιτεχνικά καί πλεῖστα ἄλλα. Κατά τήν ἐποχήν μας μάλιστα πολλοί ἐργασιομανεῖς ὁδηγοῦνται εἰς τήν ἐξάντλησιν. Τό σύνδρομον ὅμως τῆς ἐπαγγελματικῆς ἐξουθενώσεως (Burnout) καθώς καί αἱ λοιπαί «ἀσθένειαι»; δέν ἔρχεται ἀπρόσκλητον. Προσελκύει ἀνθρώπους ἀποφασισμένους νά δαπανήσουν ὅλην τήν ζωήν των εἰς τήν ἐργασίαν, ἴσως καί διά τό καλόν τῶν ἄλλων, ἔστω καί ἄν δημιουργοῦν προβλήματα εἰς τάς οἰκογενειακάς σχέσεις, συμβάλλουν δέ καί εἰς τήν ἐμφάνισιν τῶν Hippies. Οὗτοι εἶναι ἰδεαλισταί ἔχοντες ὑψηλά πρότυπα καί προσδοκίας.

Εἰς τό ἔτος τῆς συλλογικῆς ἐργασιακῆς ἐντάσεως πολλάκις δέν ἀκολουθεῖ μία ἀνάπαυσις. Ἄλλωστε αἱ ἀπαιτήσεις ἑνός ἐκάστου ἠμποροῦν νά αὐξάνουν. Ἐάν τό διαρκές «περισσότερον ὅλων» δέν δύναται πλέον νά λειτουργεῖ, ἠμποροῦμεν οὕτως νά ρυθμίσωμεν πρός τό «ὁλιγότερον», εὐρίσκοντας εἰς αὐτό μίαν ἔννοιαν. (Πρβλ. Τά γνωστά: πᾶν μέτρον ἄριστον, μηδέν ἄγαν, τήν σύγχρονον νανολογίαν, τήν οἰκονομικήν συρρίκνωσιν κ.ἄ).  

Γνωστόν ἐπίσης, ὅτι μετά τόν ἐφιάλτην τοῦ Corona-19, πολλοί ἐπεθύμουν νά ἐπιστρέψουν εἰς τά ἴδια, αἱρομένων τῶν ἐπαχθῶν σχετικῶν ἀπαγορευτικῶν μέτρων. Ἀλλ΄ ὁ τροχός τοῦ πολιτισμοῦ λαμβάνει καί πάλιν τήν ταχύτητά του, καί πάντες ἠμποροῦν νά ἐπιστρέψουν εἰς τά συνήθη των.

Διά τήν λύσιν δέ τοῦ θέματος «εὐλογία τῆς ἀπραξίας» ἴσως θά ἠδύνατο νά μᾶς βοηθήσει ὁ σοφός Laozi – καἴτοι χρονικῶς ἀπέχει 2500 ἔτη – διά τοῦ ἔργου του ἐκ γνωμικῶν: «Τό βιβλίον περί τῆς ἔννοιας τῆς ζωῆς». Πιθανόν οὗτος νά ὑπέφερεν ἐκ τοῦ πολιτισμοῦ τῆς ἐποχῆς του - ὡς καί ἡμεῖς ἐκ τοῦ ἡμετέρου. Διά νά ἀπαλλαγεῖ δέ ἐκ τοῦ πόνου, εὗρεν τήν χαρούμενην ἀταραξίαν. Τό Wu Wai, τήν κλεῖδα τῆς ἀπραξίας.   

Τί ὅμως σημαίνει ἡ μυστηριώδης αὕτη ἔννοια; Ἀσφαλῶς οὐχί ἀπλῶς ἀπραξίαν, παθητικήν ὑπομονήν. «Ἐάν δέν γίνει πλέον τίποτε, δέν μένει οὐδέν μή γενόμενον», λέγει ὁ Laozi. Τοῦ ἀρέσουν γάρ αἱ παράδοξαι στροφαί.

Ὁ ἐκζητῶν τήν ὀρθήν ὁδόν, ἀπόλλυσι καθημερινῶς τι. Λιγότερον καί λιγότερον. Λιγοτέρα ἰδία ἐπιθυμία, λιγοτέρα ἐγωπάθεια. Ἡ πρᾶξις ἄνευ σκοποῦ, ἡ ἀπραξία εἶναι τι, γινόμενον δι’ ἡμῶν - ἐάν τό ἐπιτρέπομεν. Καθώς ὁ κηπουρός ἀφήνει τάς δυνάμεις τῆς φύσεως νά ἐνεργοῦν, τήν γόνιμον γῆν, τήν βροχήν, τό φῶς τοῦ ἡλίου. Οὐχί ἐν ἐχθρότητι κατά τῆς ἐνεργείας τῆς φύσεως δύναται νά ἀναπτυχθεῖ ὁ κῆπος, ἀλλἀ μέ ἁρμονίαν πρός αὐτάς. Διό καί προσθέτει: «Διά τῆς ἀπραξίας κερδίζεται ὁ κόσμος». Τήν ἀπραξίαν ἔθεσεν καί ὁ διδάσκαλος τοῦ Zen Lingy τόν 9ο αἰῶνα εἰς τό κέντρον διδαχῆς του. Ἀπραξία – εἷς ὑψηλά τιμώμενος ἄνθρωπος! Εἷς πεφωτισμένος!

Δύναται τις εἰπεῖν, ὅτι εἰς τήν παράδοσιν τῆς Χριστιανικῆς μυστικῆς: εἷς πτωχός ἀνήρ, ὁ ὁποῖος οὐδέν ἐπιθυμεῖ. Ὁ ἐπιθυμῶν νά εἶναι τοιοῦτος, δέον νά εἶναι ἑλεύθερος ἐκ τῶν ἐπιθυμιῶν του. Ὁ Meister Eckhart καί ὁ Laozi εἶναι ὀπαδοί παραδοξιῶν. Ἡ ἀπραξία δέν εἶναι μία ἐξωτική ἰδέα, ἀλλά εὐρίσκεται εἰς τήν βάσιν ὅλων τῶν ἐμπειριῶν, τῶν ὑπερβαλουσῶν τό ἐγώ μας. Ἡ ὁδός εἶναι ἀνοικτή πάντοτε καί πανταχοῦ, τότε καί κυρίως τώρα. Σήμερον, μάλιστα ὅτε οἱ ἄνθρωποι διακατέχονται ὑπό τῆς μανίας: τῆς ἀδηφάγου κατοχῆς καί αὐξήσεως. Ὅλον καί περισσότερα χρήματα, κέρδη, κτήματα, προϊόντα, γνώσεις, ἔρευναι καί ἕτερα πολλά).

Διό καί εἰς τό 48 ποίημά του ὁ Laozi καταλήγει: «Διά τῆς ἀπραξίας κατακτᾶται ὁ κόσμος. Διά τῆς πράξεως καταστρέφεται.» Τοῦτο διαπιστώνομεν καθημερινῶς. Καταστροφαί καί πληγώσεις τῆς φύσεως, μολύνσεις τοῦ περιβάλλοντος καί τῶν πάντων κ. ἄ.

Τέλος διερωτᾶται τις δικαίως: Τί θά ἐγίνετο ὁ κόσμος μέ αὐτήν τήν ἑρμηνείαν τῆς ἀπραξίας εἰς ὅλας τάς μορφάς καί ἐκφάνσεις του; Μήπως τοῦτο ὑπονοεῖ τό γραφικόν: «Αὐξάνεσθε καί πληθύνεσθε καί πληρώσατε τήν γῆν καί κατακυριεύσατε (οὐχί καταστρέψατε) αὐτῆς» (Γεν. Ι.28).

-----------------

1. O. Chech, Von Segen des Nicht Tuns, Publik Forum ἀρ. 5 (2021) 40-41. Καί ἄς βροντοφωνάζει ἡ Α.Θ.Π. ὁ Πατριάρχης ἡμῶν Βαρθολομαῖος Α’ ἀπό ἐτῶν πολυμόρφως καί πολυμερῶς. Δυστυχῶς εἰς τά ὦτα μή ἀκουόντων καί ὄμματα τυφλῶν!