Πώς γνωρίσατε τον μητροπολίτη Περγάμου Ιωάννη Ζηζιούλα και πώς σας επηρέασε η θεολογική του σκέψη;
Όταν γνώρισα τον Ιωάννη Ζηζιούλα στη δεκαετία του 1980, και μετά διάβασα τις πολυγραφημένες σημειώσεις των μαθημάτων του στη Θεολογική Θεσσαλονίκης που μου έδωσε ο Σταύρος Γιαγκάζογλου, η αίσθησή μου ήταν κάτι το παράξενο, διότι αυτά που έγραφε ο Ζηζιούλας για την Εκκλησιολογία και για τη Θεία Ευχαριστία εγώ τα ήξερα από τον Δημήτρη Κουτρουμπή. Και παραξενεύτηκα. Αναρωτήθηκα τι συμβαίνει; Σιγά σιγά κατάλαβα ότι είχαν την ίδια πηγή, τον π. Γεώργιο Φλορόφσκι. Ο Ζηζιούλας είναι παιδί του Φλορόφσκι. Αυτά που ο Φλορόφσκι μας τα έχει πει, αλλά δεν τα έχει αναπτύξει, γιατί ήταν ιστορικός, ο Ζηζιούλας τα πήρε και τα ανέπτυξε ως συστηματικός θεολόγος και στοχαστής.
Το πρώτο του βιβλίο στη δεκαετία του 1960, το Η Ενότης της Εκκλησίας εν τη Θεία Ευχαριστία και τω Επισκόπω κατά τους Τρεις Πρώτους Αιώνας (Αθήνα: 1965), μας ξαναβάζει στη σημασία που έχει η κοινότητα, η Εκκλησία ως κοινότητα ευχαριστιακή, η οποία αντικατοπτρίζει μια αιώνια αλήθεια που είναι ο Θεός. Γι’ αυτό ο επίσκοπος έχει μεγάλη σημασία και γι’ αυτό αντιλαμβάνεται την ενότητα της Εκκλησίας διά του επισκόπου ο Ζηζιούλας. Είναι και ιστορικός ο ίδιος. Ένας θεολόγος πρέπει να έχει τρία στοιχεία: να ξέρει Ιστορία, να ξέρει την Αγία Γραφή και να είναι και έμπειρος της εκκλησιαστικής πραγματικότητας. Από τότε αρχίζει το ενδιαφέρον των θεολογούντων στη σκέψη του Ζηζιούλα, από τη δεκαετία του 1960.
Μετά έρχεται η ενασχόληση του Ιωάννη Ζηζιούλα με τη Θεολογία του Προσώπου. Όταν ο Χρήστος Γιανναράς είχε αναπτύξει τη Θεολογία του Προσώπου εκείνη την εποχή, του άσκησαν κριτική ορισμένοι θεολόγοι σημαντικοί και προσπάθησαν να του πουν ότι παρεκκλίνει από την Ορθόδοξη διδασκαλία και εισάγει τον περσοναλισμό. Με το έργο του Ζηζιούλα, όμως, αυτός ο μύθος καταρρέει, γιατί έδειξε και την ιστορική διάσταση στο έργο των Καππαδοκών Πατέρων. Την ίδια κατεύθυνση είχαν και οι δύο, η γλώσσα τους ήταν λίγο διαφορετική. Ο Ζηζιούλας ξεκαθαρίζει πολύ καλά την πατερική συμβολή στην έννοια του προσώπου. Αλλά το πρώτο βιβλίο του ήταν η αρχή, για να αναπτύξει μετά όλη την εκκλησιολογία. Χρειάζεται να το διαβάζουμε σωστά, πίσω από το πρόσωπο του επισκόπου, το σημαντικό είναι η ενότητα της Εκκλησίας, ώστε να αποφύγουμε τις παρεξηγήσεις ότι δήθεν προβάλλεται ο επίσκοπος. Ο Ζηζιούλας ούτε προβάλλει ούτε κρύπτει. Όπως λέει το δελφικό μαντείο «Ὁ ἅναξ, οὗ τὸ μαντεῖον, οὔτε λέγει, οὔτε κρύπτει, ἀλλὰ σημαίνει». Αυτό κάνει ο Ζηζιούλας με αυτά τα γραπτά του τα εκκλησιολογικά: σημαίνει. Και αναπτύσσει τη σημασία της Θείας Ευχαριστίας.
Μέσω της Θεολογίας της Ευχαριστίας το ασκητικό ήθος λαμβάνει περιεχόμενο. Κατηγορήθηκε ο Ζηζιούλας από ορισμένους, κυρίως ακαδημαϊκούς διδασκάλους αλλά και επισκόπους, ότι υποτιμά την άσκηση. Αντιθέτως: της δίνει οντολογική προοπτική. Να μπω σε μια περιπέτεια δια βίου άσκησης για να πεθάνω ενάρετος; Το θέμα είναι να μην πεθάνω. Η Θεία Ευχαριστία θα μου εξηγήσει ότι ο θάνατος έχει καταργηθεί. Η άσκηση είναι μια πραγμάτωση της κατάργησης του θανάτου και μια ευχαριστία προς τον Θεό. Από την άλλη, χωρίς το ασκητικό ήθος και η Θεία Ευχαριστία καταντά μια τελετουργία. Η Θεία Ευχαριστία μόνο ως εσχατολογικό δρώμενο μπορεί να δικαιωθεί. Μπορεί να συμβαίνει μέσα στην Ιστορία, αλλά η Ιστορία είναι φωτισμένη από την εσχατολογία πλέον. Αυτή είναι η μεγάλη συμβολή του Ζηζιούλα και επίσης πρέπει να το τονίσω αυτό. Είναι ένας από τους παράγοντες που βοήθησαν στη δομή της θεολογικής γλώσσας στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Φύγαμε από τη σχολαστική γλώσσα που υπήρχε πριν από τη δεκαετία του 1950 και η δομή της γλώσσας του είναι και λιτή και περιεκτική. Είναι συστηματικός θεολόγος, μιλάει μέσω μιας οργάνωσης της γλώσσας και σε κάθε άρθρο του ξέρει το αντικείμενό του. Το περπατάει με βηματισμούς το αντικείμενό του.
Πώς επέδρασε στη λειτουργική σας Θεολογία;
Τα μαθήματα λειτουργικής που κάνω λαμβάνουν υπ’ όψη τους τις γενικές κατευθύνσεις του Ζηζιούλα. Ακόμα κι όταν δεν παραπέμπω, πίσω από τη σκέψη μου υπάρχει η δική του πραγματικότητα. Στον Κουτρουμπή οφείλω πολλά πράγματα, το ότι ξέρω όχι το κριτήριο τι είναι Ορθοδοξία, δεν ξέρω αν θα το φτάσω ποτέ αυτό, αλλά το κριτήριο τι δεν είναι Ορθοδοξία. Σε αυτό έφτασα και σε αυτό με βοήθησε ο Κουτρουμπής. Ο Ζηζιούλας μας αφύπνισε επίσης στο ερώτημα αν σήμερα λειτουργεί η συνοδικότητα. Τυπικά λειτουργεί. Αλλά τι ήταν οι σύνοδοι; Πώς προέκυψαν; Ξεκινάει από το ότι πρέπει να εκλέξουμε ως Εκκλησία έναν δωδέκατο απόστολο. Έτσι ξεκινάει η Εκκλησία και θεμελιώνει μια πρακτική ότι αυτόν που θα εκλέξουμε πρέπει να είναι μάρτυρας, δηλαδή να έχει πραγματική εμπειρική γνώση της παρουσίας του Χριστού, να είναι αυτήκοος και αυτόπτης. Και βρίσκουνε δύο. Και μετά βάζουν κλήρο. Όμως κλήρο μετά από προσευχή. Γι’ αυτό η απόφαση ξεκινά από το Άγιο Πνεύμα. «Ἔδοξε τῷ Ἁγίῳ Πνεύματι καὶ ἡμῖν», δεν αποφασίσαμε μόνοι μας. Αυτό το πρότυπο ακολουθήθηκε σε όλες τις Συνόδους της Εκκλησίας. Το εννοούσαν; Πάντως οι επίσκοποι είχαν συνείδηση μιας δυνάμεως που ερχόταν εκτός της Ιστορίας. Το ονομάζουμε δύναμη του Αγίου Πνεύματος. Δεν γίνεται αυτά τα θέματα να τα αποφασίζεις χωρίς αναφορά στον ιερό άξονα. Στα πρακτικά των Συνόδων προσέχουν πάρα πολύ να θεμελιώνουν τις αποφάσεις στην Αγία Γραφή και την πείρα των προηγουμένων Πατέρων. Μπορεί κάποια φορά η Σύνοδος να μην οδηγήσει στην αλήθεια. Υπάρχει ένα άλλο μυστήριο όπου η συνείδηση του κοινού πληρώματος μπορεί να αναιρέσει αποφάσεις. Το συνοδικό πολίτευμα της Εκκλησίας δεν έχει ως θεσμός δεδομένη την εγκυρότητά του. Η εγκυρότητα θα φανεί από τα σημεία. Τα σημεία είναι η εκκίνηση, δεν είναι το τέρμα, υπάρχει δρόμος. Ένα άλλο παράδειγμα για το συνοδικό πολίτευμα είναι η Πενθέκτη Οικουμενική Σύνοδος το 692 μ.Χ. Καθιέρωσε τους περισσότερους κανόνες, γιατί εισήγαγε συλλογές κανόνων. Με το τελευταίο άρθρο, όμως, καταρρέει όλο το σκεπτικό με τους κανόνες. Διότι το τελευταίο άρθρο λέει ότι τα πάντα εναπόκεινται στη διάκριση του επισκόπου. Ο επίσκοπος είναι ο «πνευματικός», όπως λέμε σήμερα, αυτός έχει τη διάκριση. Διάκριση έχει όποιος έχει παραδοθεί στην παρουσία του Αγίου Πνεύματος. Δεν λέμε ότι έχει το Άγιο Πνεύμα, αλλά έχει παραδοθεί στην παρουσία Του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου