Τη βδομάδα που μας πέρασε, μου δόθηκε η ευκαιρία να δω την ταινία “Ο άνθρωπος του Θεού”, σε σκηνοθεσία της Yelena Popovic. Ένα κινηματογραφικό αφιέρωμα στα τελευταία 30 χρόνια της επίγειας ζωής και δράσης του Αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως (1890-1920), αρχής γενομένης από την απομάκρυνσή του από το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας, το διορισμό του ως σχολάρχη στη Ριζάρειο Σχολή, την ίδρυση της μονής του στην Αίγινα και την κοίμησή του.
Πολυσυζητημένη ταινία, με εξαιρετικούς ηθοποιούς από την Ελλάδα και το εξωτερικό, με αντιφατικές όμως κριτικές, αλλά με μεγάλη επιτυχία στην πώληση εισιτηρίων και στην ανταπόκριση που βρήκε από τους φίλους του κινηματογράφου και όχι μόνο.
Είδα την ταινία και η σκέψη μου ανέτρεξε στο βωβό κινηματογράφο. Και εξηγούμαι.
Αρκετούς μήνες πριν την έναρξη των γυρισμάτων της ταινίας, μου τηλεφώνησε η σκηνοθέτης κ. Yelena Popovic και ζήτησε τις μελέτες μου για τον Άγιο Νεκτάριο. Της συνέστησα, να περιμένει μέχρι το Νοέμβριο του 2019, που επρόκειτο να εκδοθεί το δίτομο έργο μου για τον άγιο, στην ελληνική και την αγγλική, το οποίο θα της προσέφερε αρκετό υλικό για τη σύνταξη του σεναρίου της.
Η σκηνοθέτης ήλθε όντως στη βιβλιοπαρουσίαση της μελέτης μου με το σύζυγό της Αλέξανδρο, που διοργάνωσε ο Γενικός Διευθυντής της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος, Πανιερώτατος Μητροπολίτης Φαναρίου κ. Αγαθάγγελος, στη Γεννάδιο Βιβλιοθήκη και προμηθεύτηκε τα βιβλία μου στην αγγλική.
Κατά διαστήματα και ιδιαίτερα την περίοδο των γυρισμάτων, μου τηλεφωνούσε η σκηνοθέτης και ζητούσε πληροφορίες για τη δράση του αγίου, κυρίως στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας και στη Ριζάρειο Σχολή.
Είχα την τιμή, να συναντήσω την κ. Popovic και το σύζυγό της στην Αθήνα. Από τις συζητήσεις που κάναμε, κατάλαβα ότι αδιαφορούσε για τα σχόλια μου για τη θετική απήχηση που είχε η ταινία της στο ελληνικό κοινό, τουναντίον έδειχνε έντονο ενδιαφέρον στο να πληροφορηθεί για τις προσωπικές εμπειρίες που είχα στη ζωή μου από τον πολυθαύμαστο άγιο του 20ού αιώνα.
Κατάλαβα ότι αυτό που την ενδιέφερε πρωτίστως ήταν η μετοχή των θεατών στα παθήματα του Αγίου Νεκταρίου κατά την προβολή της ταινίας και όχι η εμπορική της επιτυχία, ώστε να “σπάει ταμεία” και να δέχεται μόνο θετικές κριτικές!
Από τη συνανατροφή μου με τη σκηνοθέτη, κατάλαβα ότι έχω να κάνω μ’ ένα βαθιά θρησκευόμενο πρόσωπο, χαμηλών τόνων, ολιγόλογο, η αγωνία του οποίου εστιάζετο στο να προβληματίσει το θεατή με την ταινία αυτή, να διδάξει μέσω της σιωπής και να πει πολλά, είτε με πολύ λίγα λόγια, είτε απλά με τη σιωπηλή βιωτή του αγίου.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η ταινία “Ο άνθρωπος του Θεού” είναι δημιούργημα της κ. Popovic, διότι μέσα από αυτή προβάλλονται τα στοιχεία και του δικού της χαρακτήρα και της προσωπικότητάς της, σα να βλέπουμε δηλαδή βωβό κινηματογράφο, με περιορισμένους ή ανύπαρκτους διαλόγους, οι οποίοι αντικαθίστανται με τη βοώσα και ασίγαστη σιωπή της επικοινωνίας του αγίου με αυτούς που διαλέγεται και συναναστρέφεται.
Η κραυγή του αγίου στις αδικίες σωπαίνει και η σιωπή του κραυγάζει! Η σιωπή που δεν ήταν μια παθητική και ανενεργός στάση δειλίας, αλλά μια αρετή, αλλότρια προς την πολύβουη σύγχρονη κοινωνία μας.
Η σιωπή είναι “η γλώσσα του μέλλοντος αιώνος”, κατά τον Άγιο Ισαάκ το Σύρο, “της ατελεύτητης, πανευφρόσυνης, ουράνιας βασιλείας”, για δε τον Άγιο Ιωάννη της Κλίμακος, η σιωπή είναι “μητέρα της προσευχής, μυστική πνευματική πρόοδος, κρυφή πνευματική ανάβαση”.
Η σκηνοθέτης δίνει στην ταινία της την πνευματική διάσταση της δράσης του Αγίου Νεκταρίου. Ο άγιος μιμείται δια της προσεγμένης ολιγορίας ή της σιωπής τη στάση του Κυρίου μας στο Θείο Πάθος, γι’ αυτό και ο Άγιος Σωφρόνιος του Έσσεξ λέει ότι “η σιωπή του Θεού είναι απάντηση στις αδικίες μας η πιο εύγλωττη, η πιο ευγενική.”
Η σιωπή μιλάει δυνατά και στοχεύει στην υπεροχή της αληθείας. Είναι διδασκαλία, με διαχρονικότητα. Ο άγιος ακολούθησε τη σιωπή, που είχε τη δύναμη να κατεβάζει το Θεό στη γη και να μιλάει στις ψυχές των ανθρώπων, να μεταστρέφει συνειδήσεις, να θαυματουργεί, να οδηγεί στη μετάνοια, τη συντριβή της καρδίας και την προσευχή.
Με σιωπηλή προσευχή επικοινωνούσε ο θεόπτης Μωυσής με το Θεό. Ενδόμυχα, παρακαλούσε το Θεό, να του συμπαρίσταται στις δυσκολίες και να οδηγήσει το λαό Του στη Γη της Επαγγελίας. Ο Θεός απαντούσε στη σιωπή του Μωυσή: “Τι βοάς προς με;” (Εξ. 14, 15). Η σιωπή του Μωυσή έφτανε στο Θεό ως μεγάλη βοή, ο Οποίος επενέβαινε, ικανοποιούσε τα αιτήματα του και προστάτευε τον περιούσιο λαό Του από τους εχθρούς του.
Ο Άγιος Νικόλαος Βελιμίροβιτς αναφέρει: “Για τρία πράγματα δεν πρέπει να σπεύδετε να μιλήσετε: για το Θεό, μέχρι να ενισχύσετε την πίστη σας σ’ Αυτόν, για την αμαρτία ενός άλλου, μέχρι να γνωρίσετε τη δική σας και για το αύριο.”
Η σιωπή είναι το ανάχωμα στους χειμάρρους των ανούσιων λόγων. Είναι μία μορφή ηρωϊκής συμπεριφοράς και πνευματικής δράσης, ενάντια στην “τόλμη” της αυθάδειας και του θράσους, των “παράλληλων διαλόγων”, δια των οποίων δεν διαλεγόμαστε και δεν επικοινωνούμε, όπως θα έλεγε χαρακτηριστικά ο Νομπελίστας ποιητής Γιώργιος Σεφέρης.
Την εγνωσμένη παραίτηση από το λόγο και τον αντίλογο, τη σιωπή, την αυτογνωσία, “το γνώθι σαυτόν” επέλεξε ο άγιος για να υπερασπιστεί τον εαυτό του στην κατά συρροή πολυετή συκοφαντική δυσφήμιση που υπέστη, επαναπαυόμενος στην αμυντική ασφάλεια του Θεού.
Στο ιερό πρόσωπό του επαληθεύτηκε η διαπίστωση του Αγίου Σεραφείμ του Σαρώφ: “Απόκτησε την εσωτερική σου γαλήνη και χιλιάδες άνθρωποι θα σωθούν γύρω σου, χωρίς εσύ να το ξέρεις.”
Όντως, 100 και πλέον χρόνια μετά την οσιακή κοίμησή του, ο Άγιος Νεκτάριος συνεχίζει να διδάσκει, να θαυματουργεί, να σώζει, να θεραπεύει, ως “ο άνθρωπος του Θεού”!
Metropolitan Cleopas of Sweden: Silent Cinema and the “Man of God”
This past week, I had the chance to see the film “Man of God” written and directed by Yelena Popovic. It is a cinematographic tribute to the final thirty years of the life and ministry of St. Nectarios of Pentapolis, spanning the period between 1890-1920, beginning with his removal from the Patriarchate of Alexandria, his appointment as Director of the Rizareios Seminary, and the establishment of his convent in Aegina and falling asleep in the Lord.
This film has been widely discussed, in part because it featured exceptional actors from Greece and abroad. It received mixed reviews from critics, but enjoyed great success at the box office and sparked interest among moviegoers and the general population.
As I watched the film, my thoughts turned to silent movies. Here is why.
Some months prior to the start of the shooting of this movie, I received a telephone call from its director, Mrs. Yelena Popovic, during which she asked for copies of my studies on St. Nectarios. I advised her to wait until November 2019, when my two-volume publication on the saint was set to be published in both Greek and English, which would provide her with ample information to write her script.
Together with her husband Alexander, the director did in fact come to the book presentation for my study, which was organized by the Director General of the Church of Greece’s publishing house and missionary arm Apostoliki Diakonia, His Excellency Metropolitan Agathangelos of Fanarion, at the Gennadios Library, and purchased the English-language version of my books.
She would call me from time to time – especially during filming – to ask for information on the saint’s ministry; particularly at the Patriarchate of Alexandria and the Rizareios Seminary.
I had the honor of meeting Mrs. Popovic and her husband in Athens. Based on our conversations, I realized that she wasn’t at all interested in my comments regarding how well received her film was by Greek audiences. On the contrary, she displayed an intense interest in learning about the personal experiences that I had in my life regarding this miraculous saint of the 20th century.
I realized that what interested her most of all was the audience’s ability to share in St. Nectarios’ suffering while watching the film, and not its commercial success or ensuring that it would become a box office hit and receive nothing but favorable reviews!
From my interaction with the director, I ascertained that I was dealing with a person of great faith, a laconic individual who preferred to keep a low profile, and who was primarily concerned with provoking thought and reflection among the audience, teaching them through silence, and saying much in as few words as possible or simply through the saint’s life of silence.
There is no doubt that the film “Man of God” is a creation that bears Mrs. Popovic’s unique signature, because through this film the qualities of her own character and personality shine through, as if we were watching a silent movie, with limited or non-existent dialogue, replaced instead with the deafening and relentless silence of the saint’s communication with those with whom he enters into dialogue and associates.
The saint’s outcry in the face of the injustices he was confronted with goes silent and his silence cries out! His silence was not a passive and disengaged position of cowardice, but rather, a virtue, which was altogether different from what we are used to seeing in our bustling society.
According to St. Isaac the Syrian, silence is the “language of the age to come…the eternal, supremely joyful heavenly kingdom,” and for St. John of Climacus, silence is the “mother of prayer, mystical spiritual progress, hidden spiritual elevation.”
The director gives her film the spiritual dimension of St. Nectarios’ ministry. Through his meticulous neglect or silence, the saint emulates the stance adopted by our Lord during His Divine Passion, which is why St. Sophrony of Essex says that “the silence of God is the most eloquent and polite response to our improprieties.”
Silence speaks louder than words and aims at seeing truth prevail. It is a lesson that remains timeless. The saint followed the path of silence, which has the power to bring God down to earth and speak to the souls of the people, to shape consciences, to work miracles, to lead us to repentance, contrition of the heart, and prayer.
Moses, who was blessed to see God with his own eyes, would communicate with God through silent prayer. He would supplicate Him from the innermost depths of his heart to stand by him in the face of difficulties and lead His people to the Promised Land. God would respond to Moses’ silence by saying: “Why do you cry out to me?” (Exodus 14:15). Moses’ silence would reach God as a loud outcry, and He would intervene, answer his prayers, and protect His chosen people from their enemies.
St. Nicholai Velimirovich notes that “there are three things about which you mustn’t hasten to talk: about God, until you have strengthened your faith in Him; about the sin of another, until you have come to know your own; and about what tomorrow will bring.”
Silence is the bulwark that holds back the raging rapids of empty talk. It is a type of heroic behavior and spiritual work against the “boldness” of impertinence and gall, the “side chatter” through which we don’t enter into dialogue and communicate, as the Nobel laureate George Seferis would characteristically say.
St. Nectarios chose to meticulously resign himself from argumentation and debate, to keep silent, to exercise self-awareness, and to know himself in order to defend himself from the ongoing slander and defamation that he suffered for years, preferring to seek refuge through the protection of God.
St. Seraphim of Sarov’s insight was personified in the St. Nectarios’ holy life: Gain your inner peace and thousands of people around you will be saved, without you even knowing it.”
Truly, over a century after his righteous repose, St. Nectarios continues to teach, work miracles, save, and heal as a “Man of God!”
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου