Γράφει ο π. Παναγιώτης Καποδίστριας
Α.
ΧΑΡΜΟΛΥΠΗΣ Ο ΑΙΤΙΟΣ
«Ιδού ο νυμφίος… Βλέπε ουν ψυχή μου…»
«Σήμερον κρεμάται επί ξύλου…»
«…τοις ήλοις προσπήγνυται και την πλευράν κεντάται… τας σιαγόνας ραπίζεται ο λυτρωτής του κόσμου και υπό των ιδίων δούλων εμπαίζεται ο πλάστης των απάντων».
(Από την Υμνολογία της Μ. Εβδομάδας)
Στο κατώτατο σημείο της η ανθρώπινη φύση και συμπεριφορά, τη Μεγάλη Παρασκευή. Απάνθρωπος ο άνθρωπος. Ταλαιπωρεί ο ίδιος κατ’ αρχήν και καταδικάζει μετά στην εσχάτη των ποινών τον ίδιο τον Πλαστουργό και Κύριό του.
Η αγνωμοσύνη σε θρίαμβο.
Ο διάβολος, ο αρχαίος εχθρός του ανθρώπινου γένους, θεωρεί, ότι ήδη έχει κατά κράτος νικήσει δια του επαίσχυντου σταυρικού θανάτου τον απ’ αρχής ενάντιό του, τον ίδιο τον Θεό δηλαδή. Αλλ’ αστόχησε. Ξεγελάστηκε. Παγιδεύτηκε. Διότι, εκεί που νόμισε, ότι θ’ αποκτούσε την επικυριαρχία των Όντων, επειδή μόλις κατάφερε να θανατώσει τον Ιησού, στην πραγματικότητα καταργούσε τον δόλιο και σκοτεινό εαυτό του, οδηγείτο σε τελειωτικό χτύπημα επί της διαβολικής κι εν πάση περιπτώσει περιθωριακής ύπαρξής του.
Η εσταυρωμένη Αγάπη δεν εκπίπτει, δεν πεθαίνει τόσο εύκολα, ή μάλλον δεν καταβάλλεται ποτέ. Στο ανώτατο σημείο, λοιπόν, η θεϊκή συγκατάβαση, η ζωηφόρος θεία προσφορά. Στην πώληση ως δούλου του κατ’ εξοχήν Κυρίου παραβάλλεται η δωρεάν παραχώρηση ουράνιων χαρίτων. Στην αποστασία, η θαλπωρή της πατρικής αγκάλης. Στις κατ’ εξακολούθησιν ύβρεις και στα βασανιστήρια, καταιγισμός ευλογίας. Αυτή η «αντεκδίκηση», θα τολμούσαμε να πούμε, της Εσταυρωμένης Αγάπης!!!
Στρέφουμε τα σωματικά και τα ψυχικά μας μάτια σε «τούτον τον ξένον», ο οποίος είναι ο μοναδικός Οικείος μας, η μόνη μας Ελπίδα. Έτσι που Τον βλέπουμε πονεμένο κι εκ βαθέων όλοι μας συμπονούμε ή κατανυγόμαστε, αγανακτώντας μάλιστα για τ’ ολέθριο αυτό αποτέλεσμα της χειρότερης δικαστικής πλάνης όλων των αιώνων, είναι ανάγκη να θυμόμαστε και ν’ αναλογιζόμαστε τα εξής πρωταρχικά της σωτηρίας μας, αλφαβητάρι της θείας Οικονομίας: Ο Θεός πεθαίνει, για να ζήσουμε εμείς. Εκείνος μειώνεται, αδειάζει κατά κόσμον, μένοντας αδιάστατος, για ν’ αυξηθούμε εμείς κατά Θεόν, πεπληρωμένοι Χάριτος. Ο Ίδιος ολοένα πτωχεύει, για να παραχωρήσει σ’ εμάς, τους αλλόφρονες, θησαυρούς εξ Ουρανού. Άπνους Εκείνος εμπνέει εντέλει στην ατελέσφορη καθημερινότητά μας το απαραίτητο για την πνευματική μας επιβίωση οξυγόνο της θεογνωσίας.
Η παρουσία του Εσταυρωμένου στο μέσο της ομήγυρής μας καθίσταται, όχι μόνον ευεργετική, αλλά σωτήρια εντέλει, γι’ αυτό και η σύναξη του λαού στους ναούς μας σήμερα ενέχει το στοιχείο και την κρυφή διάθεση για χαρά και πανηγύρι. Πίσω απ΄ το πένθος της κάθε ψυχής ετοιμάζεται ήδη ν’ ανθίσει Χαρά λόγω της Χάριτος. Είναι η κατάσταση εκείνη της «Χαρμολύπης», για την οποία κάνει λόγο η Εκκλησιαστική Παράδοση. Ανεκλάλητο δηλαδή μοιρολόι πλάι στη Μάνα της Οδύνης για το «γλυκύ έαρ», που σε λίγες ώρες θ’ ανοιξιάσει κυριαρχικά και αναστάσιμα.
Κατά συνέπειαν, τα δάκρυα δεν Τού πρέπουν. Όσα βρεγμένα μάτια, δεν αρμόζει ν’ αφορούν σ’ Εκείνον, αλλά στην ανθρώπινη έκπτωση, στην δική μας αναξιότητα, στην προσωπική μας αχαριστία. Τον προδίδουμε, Τον εμπαίζουμε, Τον καθηλώνουμε στο ξύλο… Άραγε, συναισθανόμαστε, τουλάχιστον, την ευθύνη; Ερυθριούμε, τουλάχιστον;
Αυτό επιθυμεί σήμερα ο Εσταυρωμένος. Να πραγματοποιήσουμε απαξάπαντες το σωτήριο εκείνο βήμα που θα μας ενώσει μαζί Του. Ν’ ανέλθουμε τη σκάλα του Σταυρού μαζί Του, ώστε σε λίγες ώρες να συναναστηθούμε απελεύθεροι και ανακαινισμένοι πια, δια της αναστάσιμα ραγδαίας Χάριτος.
«Χαρμολύπη», λοιπόν!... Όχι χαρά που λείπει, αλλά λυπητερή χαρά –χαρούμενη λύπη. Ο Αίτιος ενώπιόν μας! Ο Ίδιος, πύλη ελέους, ο Ίδιος Χάρη και Χαρά. Έξω η λύπη!!!
Β.
ΤΟ ΑΔΕΙΟ ΜΝΗΜΑ ΚΑΙ Ο ΜΕΣΑ ΜΑΣ ΛΙΘΟΣ
«Θανάτου εορτάζομεν νέκρωσιν, Άδου την καθαίρεσιν, άλλης βιοτής, της αιωνίου, απαρχήν και σκιρτώντες υμνούμεν τον αίτιον, τον μόνον ευλογητόν των πατέρων Θεόν και υπερένδοξον».
(Από τον Αναστάσιμο Κανόνα)
Το χαρμόσυνο γεγονός της Ανάστασης είναι πια πραγματικότητα. Το πένθος παρήλθε και η χαρά ήρθε στο φως. Η λάμψη του άδειου Μνήματος, η αναστάσιμη λάμψη, σκορπίζει παντού την ουράνια Χάρη και Χαρά. Το Μνήμα χώρεσε τον Ουρανό, για να μπορούμε σήμερα όλοι εμείς οι «εν τοις μνήμασι» να γίνουμε (ή μάλλον, να ξαναγίνουμε) ουράνιοι, να κοινωνούμε δηλαδή χαρίτων αναστάσιμων.
Με την Κάθοδο του Ιησού στον Τάφο νεκρώθηκε ο θάνατος, καθαιρέθηκε ο Άδης (ο τρόπος και ο τόπος δηλαδή του αιωνίου μηδενός) κι άρχισε να μετρά για την ανθρωπότητα μια «άλλη βιοτή», αυτή της Αιωνιότητας.
Με την Ανάστασή Του ο «πρωτότοκος των νεκρών» συνεγείρει τον κάθε άνθρωπο κάθε εποχής και τόπου, χορηγώντας του την δυνατότητα μιας διαρκούς Άνοιξης. Μετά τη χειμέρια νάρκη λόγω των παθών και των λαθών, μετά τη σταυρική οδύνη της ύπαρξης, ο κυριάρχης ήλιος της Λαμπρής Κυριακής ζωογονεί τις κοιμισμένες ψυχές, ωθώντας τις σ' εγρήγορση προς «απάντησιν του νυμφίου» της Εκκλησίας. Ας εννοήσουμε τους εναγώνιους λόγους του Ίδιου προς τους κοιμισμένους μαθητές στον κήπο της Γεθσημανή, τη νύχτα της σύλληψης: «Ούτως ουκ ισχύσατε μίαν ώραν γρηγορήσαι μετ’ εμού; γρηγορείτε και προσεύχεσθε (…). Καθεύδετε το λοιπόν και αναπαύεσθε (…) εγείρεσθε άγωμεν» (Μτ 26,40.41α.45β).
Και να τώρα, το θριαμβικό προσκλητήριο: «Ει τις εις μόνην έφθασε την ενδεκάτην, μη φοβηθή την βραδύτητα (…). Εισέλθετε πάντες εις την χαράν του Κυρίου ημών (…). Μηδείς φοβείσθω θάνατον, ηλευθέρωσε γαρ ημάς του Σωτήρος ο θάνατος» (Κατηχητικός Λόγος αγ. Ιωάννου Χρυσοστόμου)!!!
Το θαύμα επιτελείται!!! Το αναμενόμενο συντελείται!!! Το προσδοκώμενο αποκτάται!!! Η Ιστορία νοηματοδοτείται!!! Ο κόσμος αναδημιουργείται!!! Ο «μικρόκοσμος» άνθρωπος μετέχει χαρισματικά, όχι πια στις εμπειρίες των λυπηρών, αλλά στο μεγαλείο μιας διαρκούς αναστάσιμης πραγματικότητας!!!
Η βίωση του υπεριστορικού ετούτου δωρήματος συνιστά τον ακρογωνιαίο λίθο της πίστης μας. Χωρίς την Ανάσταση, όλοι εμείς οι στοιχιζόμενοι πλάι στον Χριστό θα εκπίπταμε σε «τραγικούς απατημένους απατεώνες», όπως χαρακτηριστικά επισημαίνει ο Καθηγητής Παν. Ανδριόπουλος (1934-1990). Κατά την παραδοχή του Απόστολου Παύλου «Ει Χριστός ουκ εγείγερται, κενόν άρα το κήρυγμα ημών, κενή δε και η πίστις ημών» (Α΄ Κορ. 15,14), συνεπώς όλοι εμείς «ευρισκόμεθα και ψευδομάρτυρες του Θεού» (ό.π., 15,15). Και ο π. Ιουστίνος Πόποβιτς, έχοντας εμπεδώσει την εκκλησιαστική αυτή πεποίθηση εξομολογείται: «Ομολογώ ειλικρινώς, ότι εγώ ουδέποτε θα επίστευον εις τον Χριστόν, εάν δεν είχεν αναστή και δεν είχε νικήσει τον θάνατον, τον μεγαλύτερον εχθρόν μας» («Άνθρωπος και Θεάνθρωπος», σ. 44).
Το μυστήριο της Ανάστασης, παρότι συνέβη σε τόπο και χρόνο συγκεκριμένο, εμείς ως Εκκλησία το εορτάζουμε, όχι όμως σα γεγονός πρωτόγνωρο κι ανεπανάληπτο στο διάβα των ιστορικών χρόνων, αλλά κυρίως και κατ’ εξοχήν ως καθημερινή αιτία και απόρροια της πίστης μας. Δε μας ενδιαφέρει τόσο να βάλουμε την (πεπερασμένη έτσι κι αλλιώς) λογική μας «επί τον τύπον και ήλων», διότι έχουμε νιώσει την οδύνη των καρφιών από τα πάθη βαθιά στην ψυχή μας και γνωρίζουμε, ότι με την αλλοίωση, που προκύπτει δια της Μετανοίας, μετατοπίζεται αναστάσιμα ο μέσα μας λίθος. Δε χρειαζόμαστε να εξετάσουμε εργαστηριακά τα εναπομείναντα στο Μνήμα σεντόνια της Ταφής, διότι διατηρούμε την αίσθηση, ότι ένας Θεός αποδεικνυόμενος αδειάζει από τη θεότητά του, γίνεται αντικείμενο και πράγμα κοσμικό (K. Jaspers).
«Πάσχα Κυρίου Πάσχα, Πάσχα πανσεβάσμιον ημίν ανέτειλε», λοιπόν. «Ο επί ξύλου σταυρωθείς και εκ νεκρών αναστάς», ο παντοτινά παρών καί μόνος πλοηγός της Ιστορίας ευδόκησε και πάλι ν’ αξιωθούμε της μετοχής στ’ «άδηλα και τα κρύφια της σοφίας» Του (Ψαλμ. 50,8), να συνεργούμε στο άκρως φιλάνθρωπο σχέδιο της θείας Οικονομίας, διακηρύσσοντας «πάλιν και πολλάκις» την κορυφαία εκείνη εμπειρία των πρώτων μαθητών Του: «Εωράκαμεν τον Κύριον» (Ιω 20,25). Ο προβληματισμός, που όμως παραμένει και απαιτεί απάντηση είναι, το κατά πόσον έχουμε νωρίτερα βεβαιωθεί «ότι αποκεκύλισται ο λίθος» -ο μέσα μας λίθος- «ην γάρ μέγας σφόδρα» (Μκ 16,4). Ο λόγος πάντως του Αγγέλου της Ανάστασης είναι ιδιαίτερα προκλητικός για όλους εμάς: «Δεύτε ίδετε τον τόπον όπου έκειτο ο Κύριος» (Μτ 28,6β).-
